Toshkent moliya instituti iqtisodiyot nazariyasi

Iqtisodiy tsikl deganda, odatda ishlab chiqarishning bir iqtisodiy 
holatidan, yoki bir inqirozdan ikkinchisi boshlangunga qadar takrorlanib 
turadigan to’lqinsimon harakati tushuniladi
. Tsikl 
inqiroz, turg’unlik, jonlanish, 
yuksalish 
fazalarini o’z ichiga oladi. Ana shu fazalarning har biri rivojlanishi 
jaryonida navbatdagi fazaga o’tish  uchun sharoit yuzaga keladi. 
Inqirozli jarayonlar ishlab chiqarishning pasayishida namoyon bo’ladi va 
tsiklning qayd etuvchi ifodasidir. U bir tsiklni nihoyasiga etkazib,  yana muqarar 
ravishda inqiroz bilan tugaydigan, yangisining boshlanishiga asos soladi; inqiroz 
vaziyatida asosiy kapitalning ortiqcha jamg’arilishi uning hamma funktsional 
shakllarida namoyon bo’ladi. Inqirozdan keyin turg’unlik keladiki, uning davomida 
iqtisodiy faollik jonlanishi uchun sharoitlar vujudga kelishi nihoyasiga etadi. 
Jonlanish fazasining boshlanishi ozmi-ko’pmi darajada barqaror ishlab 
chiqarishning kengayishiga o’tishni bildiradi. 
Ish bilan ta’minlanish darajasining ortishi va foydalarning tez o’sishi 
jonlanishning yuksalish bosqichiga o’sib o’tishiga ko’maklashadi. Yangi tsikl 
yuksalishning boshlang’ich nuqtasi hisoblanadi. Yuksalish fazasida ish kuchiga 
bo’lgan talabning kengayishi ishsizlikning birmuncha kamayishiga hamda ish 
haqining o’sishiga olib keladiki, buning oqibatida iste’mol tovarlariga to’lovga qodir 
talab kengayadi. Pirovard talabning oshishi, o’z navbatida, iste’mol tovarlari ishlab 
chiqaruvchi tarmoqlarga, bozorni kengaytirishga jadal turtki beradi. Raqobat va foyda 
ketidan quvish oqibatida nomutanosibliklarning to’planib borishidan iborat zanjirli 
reaktsiya tezlashadi. Bu bilan yangi inqiroz muqarrar bo’lib qoladi. 
Alohida iqtisodiy tsikllar bir-biridan davomiyligi va intensivligi bo’yicha 
keskin farqlanadi. Shu bilan birga ularning hammasi bir xil fazalarga ega bo’ladi va 

---

 
66
har xil tadqiqotchilar tomonidan turlicha nomlanadi. 6-chizmada ko’pchilik 
iqtisodchilar tomonidan tan olingan iqtisodiy tsikl ko’rsatilgan. Tsiklning eng yuqori 
nuqtasida, iqtisodiyotda to’liq bandlilik kuzatiladi va ishlab chiqarish to’liq yoki 
deyarli to’liq quvvat bilan ishlaydi. Tsiklning bu fazasida narx darajasi o’sish 
tamoyiliga ega bo’ladi, iqtisodiy faollikning o’sishi to’xtaydi.