Toshkent moliya instituti iqtisodiyot nazariyasi

2. Iqtisodiy muvozanatlikni aniqlash usullari. 
 
Iqtisodiy muvozanatlik erkin raqobat bozorida barcha xaridorlar tengligi, 
iqtisodiy vaziyat barqarorligi kabi qator shart-sharoitlarni ham taqazo qiladi. 
Real hayotda iqtisodiyot doimiy harakatda va to’xtovsiz rivojlanish holatida 
bo’ladi. Iqtisodiy tsikl fazalarida, bozor konyukturasi, bozor sub’ektlari daromadlari 
va talabi tarkibida o’zgarishlar ro’y berib turadi. 
Bularning hammasi muvozanatli holatni turg’un iqtisodiyotdagi shartli umumiy 
muvozanatlik sifatida qarab chiqishni taqazo qiladi. 
Iqtisodiy muvozanatlik darajasini aniqlashda asosan ikkita o’zaro bog’liq 
usuldan foydalaniladi: 1. Yalpi sarflar va ishlab chiqarish hajmini taqqoslash usuli. 2. 
Jamg’arma va investitsiyalarni taqqoslash usuli. 
Yalpi sarflar va ishlab chiqarish hajmini taqqoslash uchun ishlab chiqarish 
umumiy hajmining miqdoriy ko’rsatkichi sifatida sof milliy mahsulot (SMM), 
iqtisodiyotda yalpi sarflar sifatida iste’mol hajmi va investitsiyalarga sarflarning 
umumiy summasi (S+Ip) olinadi. Iqtisodiyotning muvozanatli darajasi — bu ishlab 
chiqarishning shunday hajmiki, u ishlab chiqarish mazkur hajmini sotib olish uchun 
etarli umumiy sarflarni ta’minlaydi. Boshqacha aytganda, sof milliy mahsulot 
muvozanatli darajasida ishlab chiqarilgan tovarlarning umumiy miqdori (SMM) xarid 
qilingan tovarlar umumiy miqdoriga (S+Ip) teng bo’ladi. 
To’liq bandlik sharoitida yalpi sarflar SMM hajmi bilan mos kelmasligi 
mumkin. Bu mos kelmaslik retsession yoki inflyatsion farqda ifodalanadi. Yalpi 
sarflarning SMM hajmidan kam bo’lgan miqdori retsession, yalpi sarflarning SMM 
hajmidan ortiqcha bo’lgan miqdori inflyatsion farq deyiladi. 
Jamg’arma va investitsiyalarni taqqoslash usulining mohiyati shundaki, ishlab 
chiqarilgan mahsulotning har qanday hajmi shunga mos daromad hajmini beradi. 
Biroq aholi bu daromadning bir qismini iste’mol qilmasdan jamg’arishga qo’yish 
mumkin. Jamg’arish,  sarflar - daromadlar oqimidan potentsial sarflarni olib qo’yish 
hisoblanadi. Bunda jamg’armaga qo’yilgan mablag’ investitsiyalar bilan to’liq 
qoplansa, yalpi sarflar ishlab chiqarish hajmiga teng bo’ladi. 
Investitsion sarflarning ko’payishi, ishlab chiqarish hajmi va daromad 
darajasining o’sishiga olib keladi. Bu o’zaro natija multiplikator samarasi deyiladi. 
Multiplikator samarasi- bu sof milliy mahsulotdagi o’zgarishning sarflardagi 
(investitsiyalardagi) o’zgarishga nisbati.