Toshkent moliya instituti «iqtisodiyot» kafedrasi «mikroiqtisodiyot. MAKROiqtisodiyot»

Umumiy daromad va talabning narx elastikligi

Bozordagi talab va taklif o‘zgarishlarini o‘rganayotganda, biz o‘rganishni xohlaydigan bir o‘zgaruvchi bu umumiy daromaddir, tovar uchun xaridor to‘lagan va sotuvchi olgan miqdor. Ixtiyoriy bozorda umimiy daromad P x Q shaklida, ya’ni tovarning narxi (P) ko‘paygan sotilgan tovar miqdori(Q). Buni biz grafikda ko‘rishimiz mumkin.

Talab egri chizig`i ostidagi to‘rtburchakning balandligi P, eni esa Q. To‘rtburchakning yuzi P x Q ushbu bozordagi umumiy daromadga teng. 2-chizmada P=4$, Q=100, umumiy daromad 4$ x 100 yoki 400$.

Talab egri chizig`i bo‘ylab narx yoki miqdor ko‘chsa, umumiy daromad qanday o‘zgaradi? Javob talabning narx elastikligiga bog`liq. Agar talab noelastik bo‘lsa(3-chizma, (a) qism), narxning oshishi umumiy daromadning oshishiga sabab bo‘ladi. Bu yerda narxning 1$ dan 3$ga ko‘tarilishi talab miqdorini 100 dan 80 ga tushushiga sabab bo‘ladi, demak umumiy daromad 100$dan 240$ ga oshgan. Narxning oshishi P x Q ni ham oshiradi, chunki Q talab miqdoridagi pasayish P narxdagi o‘sishga nisbatan kichikroq bo‘ladi.

Agar talab elastik bo‘lsa, biz qarama-qarshi natijaga erishamiz: narxning ko‘tarilishi umumiy daromadning kamayishiga sabab bo‘ladi. Masalan, 3-chizmadagi (b) panelda, narx 4$ dan 5$ ga oshganda, talab miqdori 50 dan 20 ga tushgan, demak umumiy daromad 200$ dan 100$ ga tushgan. Chunki talab elastik, talab miqdori narxga nisbatan ko‘proq o‘zgargan.

Bu chizmadagi misollar ekstremal bo‘lishiga qaramasdan, ular bir necha umumiy qoidalarni ifodalydi:

• 
  Talab noelastik bo‘lganda(narx elastikligi 1 dan kichik), narx va umumiy daromad bir xil yo‘nalishda harakatlanadi.
  
• 
  Talab elastik bo‘lganda(narx elastikligi 1 dan katta), narx va daromad qarama-qarshi yo‘nalishda harakatlanadi.
  
• 
  Agar narx elastikligi aniq 1 ga teng bo‘lsa, narx o‘zgarganda umumiy daromad o‘zgarishsiz qoladi.