Toshkent moliya instituti «iqtisodiyot» kafedrasi «mikroiqtisodiyot. MAKROiqtisodiyot»

Firma xarajatlarini aniqlash yo’llari.

Korxonaning ishlab chiqarish xarajatlarini ikki toifaga bo'lish mumkin: o'zgaruvchan va doimiy xarajatlar. O'zgaruvchan xarajatlar ishlab chiqarish hajmining o'zgarishiga bog'liq bo'lib, doimiy xarajatlar doimiy bo'lib qoladi. Xarajatlarni doimiy va o'zgaruvchan xarajatlarga ajratish printsipini tushunish xarajatlarni boshqarish va ishlab chiqarish samaradorligini oshirish uchun birinchi qadamdir. O'zgaruvchan xarajatlarni qanday hisoblashni bilish sizning birlik xarajatlaringizni pasaytirishga yordam beradi, bu sizning biznesingizni yanada foydali qiladi.

O'zgaruvchan xarajatlarni hisoblash

Xarajatlarni doimiy va o'zgaruvchan deb tasniflang. Ruxsat etilgan xarajatlar - bu ishlab chiqarish hajmi o'zgarganda o'zgarishsiz qoladigan xarajatlar. Masalan, bu boshqaruv xodimlarining ijara haqi va ish haqini o'z ichiga olishi mumkin. Siz oyiga 1 ta mahsulot ishlab chiqarasizmi yoki 10 000 dona bo'ladimi, bu xarajatlar taxminan bir xil bo'ladi. O'zgaruvchan xarajatlar ishlab chiqarish o'zgarishi bilan o'zgaradi. Masalan, bularga xom ashyoning narxi, qadoqlash materiallari, transport xarajatlari va ish haqi ishlab chiqarish ishchilari. Siz qancha ko'p mahsulot ishlab chiqarsangiz, sizning o'zgaruvchan xarajatlaringiz shunchalik yuqori bo'ladi.

Ko'rib chiqilayotgan vaqt uchun barcha o'zgaruvchan xarajatlarni qo'shing. Barcha o'zgaruvchan xarajatlarni aniqlab, tahlil qilingan vaqt uchun ularning umumiy qiymatini hisoblang. Masalan, sizning ishlab chiqarish operatsiyalaringiz juda sodda va faqat uch xil o'zgaruvchan xarajatlarni o'z ichiga oladi: xom ashyo, qadoqlash va jo'natish xarajatlari va ishchilarning ish haqi. Ushbu barcha xarajatlarning yig'indisi umumiy o'zgaruvchan xarajatlarni aks ettiradi.

Umumiy o'zgaruvchan xarajatlarni ishlab chiqarish bo'yicha taqsimlang. Agar siz o'zgaruvchan xarajatlarning umumiy miqdorini tahlil qilinayotgan vaqt davomida ishlab chiqarish hajmiga taqsimlasangiz, mahsulot birligiga o'zgaruvchan xarajatlarning qiymatini bilib olasiz.

Ba'zan, ba'zi xarajatlarni o'zgaruvchan yoki doimiy xarajatlarga aniq bog'lab bo'lmaydi. Ushbu xarajatlar ishlab chiqarish hajmiga qarab o'zgarishi mumkin, ammo ishlab chiqarish to'xtab qolganda yoki sotuvlar bo'lmaganda ham bo'lishi mumkin. Ushbu xarajatlar birlashtirilgan xarajatlar deb ataladi. Doimiy va o'zgaruvchan xarajatlar miqdorini aniqroq aniqlash uchun ularni doimiy va o'zgaruvchan tarkibiy qismlarga ajratish mumkin.

Xarajatlarni ishlab chiqarish faoliyati darajasiga qarab baholang. Minimaks usuli birlashgan xarajatlarni AC va doimiy qismlarga ajratish uchun ishlatilishi mumkin. Ushbu usul birlashgan xarajatlarni oylar bo'yicha eng yuqori va eng past ishlab chiqarish hajmlari bilan baholaydi, so'ngra o'zgaruvchan xarajatlar komponentini aniqlash uchun ularni taqqoslaydi. Hisoblashni boshlash uchun avvalo eng yuqori va eng past ishlab chiqarish faolligi (ishlab chiqarish hajmi) bo'lgan oylarni aniqlash kerak. Ko'rib chiqilayotgan har bir oy uchun ishlab chiqarish faoliyatini o'lchanadigan o'lchov sifatida (masalan, sarflangan mashina soatlari kabi) va tegishli umumiy xarajatlarni yozib oling.

Aytaylik, sizning kompaniyangiz metall qismlarni kesish uchun suv jeti kesuvchi mashinadan foydalanadi. Shu sababli, sizning kompaniyangiz ishlab chiqarish uchun uning hajmiga bog'liq bo'lgan o'zgaruvchan suv xarajatlarini qoplaydi. Shu bilan birga, siz o'zingizning biznesingizni saqlash bilan bog'liq doimiy suv xarajatlariga egasiz (ichimlik, kommunal xizmatlar va boshqalar uchun). Umuman olganda, sizning kompaniyangizning suvga bo'lgan xarajatlari birlashtirilgan.

Aytaylik, eng yuqori ishlab chiqarish oyida sizning suvingiz uchun to'lov 9000 so’mni tashkil etdi va siz ishlab chiqarishga 60 000 soat / soat sarfladingiz. Va ishlab chiqarish hajmi eng past bo'lgan oyda suv uchun hisob-kitob 8000 so’mni tashkil etdi, shu bilan birga 50000 soat ishlab chiqarildi.

Ishlab chiqarish birligi (VCR) uchun o'zgaruvchan xarajatlarni hisoblang. Ikkala ko'rsatkichning ikkala qiymati (xarajatlar va ishlab chiqarish) o'rtasidagi farqni toping va ishlab chiqarish birligiga o'zgaruvchan xarajatlarning qiymatini aniqlang. U quyidagicha hisoblanadi: VCR = C – c/P - p ⁵

bu erda C va c yuqori va past ishlab chiqarish darajalari bilan oyiga xarajatlar, va P va p ishlab chiqarish faoliyatining tegishli darajalari.

Umumiy o'zgaruvchan xarajatlarni aniqlang. Yuqorida hisoblab chiqilgan qiymat qo'shma tannarxning o'zgaruvchan qismini aniqlash uchun ishlatilishi mumkin. Ishlab chiqarish birligi uchun o'zgaruvchan xarajatlarni tegishli ishlab chiqarish faoliyatining darajasiga ko'paytiring. Ushbu misolda hisoblash quyidagicha bo'ladi: 0.10 × 50000 yoki 5000  eng kam ishlab chiqarish hajmi bilan oyiga so'm va 0.10 × 60000 yoki 6000 (\\ displaystyle 6000) oyiga eng yuqori ishlab chiqarish hajmi bilan so'm. Bu sizga ko'rib chiqilayotgan oylarning har biri uchun umumiy o'zgaruvchan suv xarajatlarini beradi. Keyin ularning qiymati birlashtirilgan xarajatlarning umumiy qiymatidan chiqarilishi va har ikki holatda ham 3000 so'mni tashkil etadigan suv uchun belgilangan xarajatlar miqdorini olishlari mumkin.

Amalda o'zgaruvchan xarajatlar to'g'risidagi ma'lumotlardan foydalanish

O'zgaruvchan xarajatlarning tendentsiyalarini taxmin qilish. Ko'pgina hollarda, ishlab chiqarishning ko'payishi ishlab chiqarilgan har bir qo'shimcha birlikni ko'proq daromad keltiradi. Buning sababi shundaki, doimiy xarajatlar ko'proq moddalarga tarqaladi. Masalan, 500 ming dona mahsulot ishlab chiqargan korxona ijara uchun 50 000 so’m sarflagan bo'lsa, har bir mahsulot birligining tannarxidagi bu xarajatlar 0,10 rub. Agar ishlab chiqarish hajmi ikki baravar ko'payadigan bo'lsa, unda mahsulot birligi uchun ijara xarajatlari allaqachon 0,05 so’mni tashkil etadi, bu esa har bir mahsulotni sotishdan ko'proq foyda olish imkonini beradi. Ya'ni, sotishdan tushadigan daromadlar oshgani sayin, ishlab chiqarish tannarxi ham o'sib boradi, ammo sekinroq sur'atlarda (ideal holda, mahsulot birligining tannarxida birlik uchun o'zgaruvchan xarajatlar o'zgarishsiz qolishi va mahsulot birligiga to'g'ri keladigan xarajatlarning tarkibiy qismi tushishi kerak).

Mahsulot birligi uchun o'zgaruvchan xarajatlarning tarmoq o'rtacha ko'rsatkichidan yuqori bo'lishi shuni ko'rsatadiki, kompaniya ishlab chiqarishga raqobatchilariga qaraganda ko'proq mablag 'va resurslarni (ishchi kuchi, materiallar, kommunal xizmatlar) sarflaydi. Bu uning past samaradorligini yoki ishlab chiqarishda juda qimmat resurslardan foydalanilishini ko'rsatishi mumkin. Qanday bo'lmasin, xarajatlarni kamaytirmasa yoki narxlarni oshirmasa, u raqobatchilari kabi foydali bo'lmaydi.

Boshqa tomondan, bir xil tovarlarni arzonroq narxlarda ishlab chiqarishga qodir bo'lgan kompaniya sotadi raqobatbardosh ustunlik belgilangan bozor narxidan ko'proq foyda olishda.

Ushbu raqobatbardosh ustunlik arzonroq materiallar, arzon ish kuchi yoki yanada samarali ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanishga asoslangan bo'lishi mumkin.

Masalan, paxtani boshqa raqobatchilardan arzonroq narxda sotib oladigan kompaniya kam o'zgaruvchan xarajatlarda ko'ylak ishlab chiqarishi va mahsulot uchun past narxlarni talab qilishi mumkin.

Ommaviy kompaniyalar o'zlarining bayonotlarini o'zlarining veb-saytlarida, shuningdek o'zlarining qimmatli qog'ozlari sotiladigan birjalar veb-saytlarida e'lon qilishadi. Ularning o'zgaruvchan xarajatlari to'g'risida ma'lumotni ushbu kompaniyalarning "moliyaviy natijalar to'g'risidagi hisobotlari" ni tahlil qilish orqali olish mumkin.

O'zgaruvchan xarajatlar (agar ma'lum bo'lsa) doimiy xarajatlar bilan birgalikda yangi ishlab chiqarish loyihasi uchun zararsizlantirish nuqtasini hisoblash uchun ishlatilishi mumkin. Tahlilchi doimiy va o'zgaruvchan xarajatlarning ishlab chiqarish hajmiga bog'liqligini grafikasini tuzishga qodir. Uning yordami bilan u ishlab chiqarishning eng daromadli darajasini aniqlay oladi.⁶

3.