Toshkent moliya instituti ijtimoiy soha iqtisodiyoti fanidan

2-расм. Субсидиялар туфайли талаб эгри чизиғини ўзгариши

Субсидиялар туфайли талаб эгри чизиғи D₁ дан D₀ силжийди.
Истеъмолчилар Р₀ мувозанат баҳода кўпроқ маҳсулотни сотиб олиш имкониятига эга бўладилар.
Субсидияларнинг иккинчи тури бўлиб ишлаб чиқарувчиларга бўлган субсидиялар ёки дотациялардир. Бундай дотациялар ижтимоий томондан
зарур бўлган маҳсулот ишлаб чиқарувчиларга берилади. Собиқ иттифоқ даврида шундай дотацияларни амалиётда кенг қўлланлган эди. Дотациялар жуда кўп маҳсулот ва хизматларни ишлаб чиқаришда берилар эди. Масалан, озиқ-овқат маҳсулотларни кўп турлари, дори дармонларни, мактабгача бўлган болалар муассасаларига, уй-жой комунал хизматларигиа, маиший ҳизматларга ва ҳ.к.
P
Р₀ Р₁

3-расм. Субсидиялар туфайли таклифни ўзгариши

Субсидиялар таклифни S₀ дан S₁ гача кўпатирадилар. Маҳсулотни ишлаб чиқариш ҳам Q₀ дан Q₁ гача кўпаяди, баҳолар эса Р₀ дан Р₁ гача пасаядилар. Натижада ушбу товар ва ҳизматларга ҳамма истеъмолчиларни талаби ошади.

Ишлаб чиқарувчиларга субсидиялар дотацион, ижтимоий паст баҳоларни қўллашни ифодалайди.
Юқоридаги графикда:
Р₁-истеъмолчиларга давлат томонидан ўрнатиладиган баҳо. Бу баҳо бозордаги «Р₀» баҳодан паст.
Дотацион баҳоларни (бизнинг мисолимизда «Р₁») қўллаш натижасида юқори ва ўрта таъмилланган аҳолининг табақалари кам таъминланганларга нисбатан кўпроқ фойда кўрадилар. Ишлаб чиқарувчиларга бериладиган дотациялар, биринчидан, адрес характерга эга эмас.
Истеъмолчиларга бериладиган, субсидиялар эса адрес характерга эга бўлади ва аҳолининг маҳсус гуруҳлар учун ажратилган бўлади.
Иккинчидан, ишлаб чиқарувчиларга берилган субсидиялар баҳоларни асосий функциясини камайтирадилар. Бу эса бозордаги баҳо мувозанатини бузади ва ресурслардан норационал фойдаланилади.

Такрорлаш учун савол ва топшириқлар

1. 
   Ижтимоий хизматларда нархларнинг шаклланиш хусусиятлари
   
2. 
   Табиий монополия ва мукаммал рақобат шароитида ижтимоий соҳа хизматларига нархларни ташкил этиш қандай фарқланади?
   
3. 
   Соф ижтимоий таъминотларда баҳоларни ташкил этиш қўшма ижтимоий таъминотларда баҳоларни ташкил этиш даражасидаги асосий фарқлари?
   
4. 
   Экологик солиқни баҳолар устидан давлат назоратини специфик (махсус) усули деб нимага айтилади?
   
5. 
   Нархларда ташқи экстернал самараларни трансформация этиш учун бозор механизмини қўллаш деганда нимани тушунасиз?
   
6. 
   Дотацион баҳоларни қўлланилиши аҳолининг юқори ва ўрта таъмиллан- ган қисмига қандай таъсир кўрсатади?.
   

2.