Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

 

 

 

25 

 

Bilish  bosqichlari  o‘rtasidagi  farqlarni  tushunish  Forobiyga  bilish  yo‘llari  to‘g‘risida  mulohaza  yuritish 

imkonini  beradi.  Bilishning  fiziklar  foydalanuvchi  birinchi  yo‘li  sezishdan  boshlanishi  lozim,  chunki  tana 

sezgiga  yaqinroqdir.  Bu  hol  sezgilar  muayyan  narsalarni  aks  ettirishi  bilan  izohlanadi.Narsalar  sezgi 

organlarida aks etgach, jismni va uning yuzasi, chiziqlari va nuqtalarini mavhum o‘rganishga o‘tishi lozim. 

Matematiklar  jismning  u  yoki  bu  jihatlarini  teranroq  bilish  uchun  foydalanuvchi  bilishning  ikkinchi  yo‘li 

mavhumlashtirishdan boshlanishi darkor.  Bilishni mavhum nuqtadan boshlagan aql muayyan jism  bo‘ylab 

harakatlana  boshlaydi,  mavhum  chiziq,  yuza,  jismni  anglaydi  va  so‘ngra  muayyan  jismni  tushunib 

etadi.Ilmiy  bilim  va  falsafiy  tafakkurning  rivojlanishi  bilish  yo‘llariga  boshqacha  nazar  tashlash  imkonini 

beradi, biroq Forobiy ilgari surgan g‘oya Gegel  falsafasida o‘zining  yanada barkamolroq ifodasini topadi. 

«Vazifa  bilishdan  iborat  bo‘lgani  tufayli,  kuzatish  bilan  taqqoslash  haqidagi  masala  undan  voz  kechish 

ma’nosida  echilgandir.  Endilikda  masala  faqat  bilish  doirasida  nima  birinchi  bo‘lishi  va  undan  keyin 

nimalar anglab etilishi  lozimligi  haqida bo‘lishi mumkin.  Endi tabiatga  muvofiq  yo‘l  emas, balki  bilishga 

muvofiq  yo‘l  talab  etiladi.  Bilish  fikrning  muayyan  mazmunidan  ko‘ra,  mavhum  mazmunni  anglab  etishi 

osonroqdir»

6

. Binobarin, bilish masalasi borliqning qaysi jihati biluvchi sub’ektning ob’ekti hisoblanishidan 

kelib chiqib hal qilinadi. Umuman, Forobiy g‘oyalari nafaqat SHarq fanining, balki G‘arb ijtimoiy-falsafiy 

tafakkurining rivojida ham muhim rol o‘ynadi.