Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

 

 

 

159 

 

1) tezisni rad etish; 

2) argumentlarni rad etish; 

3) demonstratsiyani rad etish. 

I. Tezisni rad etish. 

Tezisni rad etishning kuyidagi usullari mavjud: 

1.  Faktlar  orkali  rad  etish.  Bu  eng  ishonchli  va  samarali  usuldir.  Bunda  bulib  o‘tgan  voqealarga,  statistik 

ma’lumotlarga  asoslanib  tezis  rad  etiladi.  Masalan,  “Sovet  davrida  O‘zbekiston  to‘laqonli  mustaqil 

respublika  bo‘lgan”,  degan  tezisni  rad  etish,  ya’ni  uning  noto‘g‘ri  ekanligini  isbotlash  uchun  tarixiy 

faktlarga  asoslanamiz.  O‘sha  davrda  respublika  rahbariyati  birorta  muhim  masalan  Moskvaning  ruxsatisiz 

hal qila olmaganligiga dalillar keltirib, tezisni rad etamiz. 

2. Tezisdan kelib chikadigan natijalarning xatoligini (yoki ziddiyatli ekanligini) ko‘rsatish orkali rad etish. 

Bunda tezisdan kelib chikadigan natijalarning chin emasligi asoslab beriladi. Bu usul “bema’nilikka olib 

kelish”, deb ataladi. Rad etilayotgan tezis  vaqtincha chin  deb tan olinadi, undan kelib chiqadigan  natijalar 

aniqlanib

 , 

bu natijalarning xaqiqatga zid, noto‘g‘ri ekanligi isbotlanadi. Chin asosdan xato natija kelib 

chiqmaydi, aks xolda bu bema’nilik buladi. “Bema’nilikka olib kelish” usulining formulasi kuyidagicha: 

(a —> ) —> ((a 

—\ 

) —> a) 

3.  Tezisni  antitezisni  isbotlash  orkali  rad  etish.  Rad  etilayotgan  tezisga  zid  bulgan  yangi  tezis  (antitezis) 

olinadi  va  isbotlanadi.  Uchinchisi  istisno  konuniga  muvofik,  antitezisning  chinligidan  tezisning  xatoligi 

keltirib chikariladi. Masalan, I.A.Karimov “Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q” nomli maqolasida “Amir Temur 

buyuk sarkarda bo‘lgan va yovuzliklar kilgan”, degan tezisni shunday rad etadi: “Inson bir paytning o‘zida 

ham bunyodkor, ham  yovuz bo‘lishi mumkin emas. Ne-ne madrasayu masjidlar, oily koshonalarni qurgan, 

ne-ne  olimu  fuzalolarning  boshini  silagan,  Qur’oni  karimni  yod  bilgan  inson  yovuz  bo’lmaydi.    Qonxo‘r 

odam  “Kuch  –  adolatda”, deyishi mumkinmi?”

45

  Darhaqiqat,  Soxibqiron  Amir  Temur  xomiyligida,  uning 

ko‘rsatmasiga  binoan  yaratilgan  bog‘lar,  qurilgan  imoratlar  uning  bunyodkor  shaxs  ekanligini  yaqqol 

isbotlaydi.