Toshkent moliya instituti hamdamov baxrom kasimovich ilxomov shavkat islomovich

Amaliy 
 audit 

---

231 
auditning elementini tashkil qiladi. Masalan, xodimlarning kvalifikatsiya 
darajasini tekshirish - bu ham operatsion audit, agar masala faqat 
kompaniya o‘z mahsulotini samarali va unumli ishlab chiqarayotgan 
yoki yo‘qligini aniqlashga qaratilgan bo‘lsa. 
Quyida ko‘rib o‘tiladigan farqlardan tashqari, yana shuni aytish 
kerakki, moliyaviy hisobot auditi o‘tgan davrni hisobga olib ish yuritsa, 
operatsion audit xo‘jalik faoliyatining kelajagiga taalluqli bo‘ladi. 
Masalan, operatsion audit tufayli xom-ashyolarni sotib olishda 
xarajatlarni kamaytirish uchun, biron-bir mahsulot minimal narxda xarid 
qilinayotganligi yoki yo‘qligini baholash mumkin. 
Ichki xo‘jalik nazoratni baholashda moliyaviy hisobot auditi bilan 
operatsion audit o‘rtasida ikkita muhim farq mavjud: 
1.
Ichki xo‘jalik nazoratni testdan o‘tkazish va baholash 
maqsadlaridagi farq; 
2.
Ularning ish ko‘lamidagi farqi. 
Moliyaviy hisobot auditida ichki xo‘jalik nazorat tizimini 
baholashdan asosiy maqsad - bu tekshiruv masshtablarini aniqlashdir. 
Operatsion audit uchun esa bu maqsad shu nazorat tizimining 
unumdorligi va samaradorligini baholashdan hamda ma’muriyat uchun 
tavsiyanomalar berishdan iborat. 
Ichki xo‘jalik nazoratini baholash moliyaviy hisobot auditida 
moliyaviy hisobotning aniqligiga ta’sir etuvchi savollarga javoblar bilan 
chegaralangan bo‘lsa, operatsion auditda nazoratning har qanday turi 
samaradorlik va unumdorlikka ta’sir etishi ko‘rib chiqiladi. Masalan, 
operatsion auditda mahsulotlarning reklama kataloglaridan foydalanish 
oqibatidagi haqiqiy unumni aniqlash uchun marketing bo‘limlari 
foydalanadigan hisob siyosati va muolajalarini o‘rganib chiqish 
mumkin. 
Funksional audit – faoliyat turlarini vazifalar bo‘yicha tasniflash 
mumkin. Masalan, ishlab chiqarish funksiyasi va yetkazib berish 
funksiyasi bor. Funksiyalarni tasnif qilishning ko‘plab usullari mavjud, 
masalan buxgalteriya hisobining funksiyalari. Biroq, pul mablag‘larini 
qabul qilish va xarajat qilish, hisob-kitoblarni amalga oshirish 
funksiyalari ham mavjud. 
Unumdorlik va samaradorlik nuqtai nazaridan ichki xo‘jalik 
nazoratiga 
baho 
beruvchi 
operatsion 
auditning 
uchta 
asosiy 
kategoriyalari mavjuddir. Operatsion auditning turlarini quyidagi 13.2.-
chizmada ko‘rsatishga harakat qilamiz:

---

232