|
Nazorat uchun savollar
1. Tovar hayotiylik davri nazariyasining asoschisi kim?
2.Tovar assortimenti, markasi, tovar nomenklaturasiga tushuncha
bering.
3.Tovarlar va iste’molchilar qanday turlarga bo‘linadi?
4.Tovarni bozorga kiritishda qanday yangi yo‘llarni tavsiya
etishimiz mumkin? Yangi turdagi mahsulot ishlab chiqarishning asosiy
bosqichlarini tushuntiring.
5.Tovar yaratishning qanday bosqichlarini bilasiz? Shaxsiy iste’mol
uchun ishlab chiqarilgan tovarlar harakatini qanday tasavvur qilasiz?
236
X bob. NARX VA NARX UNING SIYOSATI
10.1. Narx tushunchasi va uning mohiyati
Narx
– bu raqobat, resurslarni qayta taqsimlash, kapital harakatining
vositasidir. Narx – tovar, buyum va xizmatlar qiymatining puldagi
ifodasi. Narx bu tovar nafliligi tan olinganda uning qiymatining pulda
ifodalanishi, qiymatning bozorda namoyon bo‘lish shakli.
Qiymat
– bu xaridorning mahsulotdan ko‘rgan foydasi, foydalanish
darajasi. Xaridorning mahsulotni xarid qilishi uning xohishi, didi va
to‘lov qobiliyatiga bog‘liq, bundan tashqari agar xaridorga bitta birlik
mahsulot kerak bo‘lsa, unda bitta turdagi to‘lash qobiliyati bo‘ladi.
Agarda unga bir nechta mahsulot kerak bo‘lsa, unda har bir mahsulot
uchun boshqa to‘lash qobiliyati bo‘ladi. Chunki mahsulotning keyingi
donasi kamroq qadrli bo‘ladi. Bu haqiqat bizni agregatlashgan bozor
talab chizig‘iga olib keladi.
Mahsulotning narxiga xaridor uni olishga tayyorligi va mahsulot-
ning nafligi ta’sir ko‘rsatadi. Agar xaridorda alternativ mahsulotni
tanlash imkoniyati bo‘lsa, unda xaridor tomonidan mahsulotni sotib
olish yoki olmaslik qaroriga nisbiy narx ta’sir qiladi. Bu vaziyatda
xaridor o‘zi uchun eng ma’qul va ko‘proq foydali bo‘lgan mahsulotni
sotib oladi.
Narx
– “marketing-miks” kompleksining vositalaridan biri hisobla-
nadi. U hech qachon marketing — miksning boshqa vositalaridan
ayrilgan holda ko‘rilmasligi kerak. Korxona biron bir “narx
muammosini” tahlil qilganda ko‘p hollarda uning sababi narx emas,
balki narx bilan bog‘liq bo‘lmagan raqobat ko‘rsatkichlarining zaifligi
hisoblanadi.
Bozor xo‘jaligi faqatgina erkin raqobatli narxlar sharoitida samarali
faoliyat yuritishi mumkin. Bunday narxlar raqobatli tanlov, talab va
taklif nisbati, bozor muvozanatining tiklanishini hisobga olgan holda
sotuvchi va xaridor o‘rtasidagi savdo va oldi-sotdi shartnomasi
natijasida hosil bo‘ladi. Narx-navo, ya’ni baho bozorning unsurlari
ichida eng murakkab elementidir. U har doim o‘zgarib turadigan,
237
harakatchan mexanizm bo‘lib bozordagi vaziyat o‘zgarishlariga tez va
chaqqonlik bilan moslashib boradi.
Narx va narx belgilash siyosati marketingning bosh tarkibiy qism-
laridan biridir. Oxirgi yillarda narx bo‘yicha olib borilgan keng ko‘lamli
ishlar natijasida mikroiqtisodiyot va marketing orasidagi masofa
kamaymoqda. Mahsulotning narxi va nafliligi o‘rtasidagi nisbat har bir
iqtisodiy kelishuvning asosidir.
Narx marketing va firma faoliyatining boshqa o‘zgaruvchilari bilan
uzviy aloqada bo‘ladi. U tovarning hayotiylik sikli davomida o‘zgarib
turadi. Marketingda baho siyosatining mohiyati, bozorda aniq ulushga
erishish, ko‘zda tutilgan foydani olish va boshqa strategik va tezkor
masalalarni yechish uchun firma tovarlariga narx belgilash va narxlarni
o‘zgartirib turishdan iborat.
Bozor narxlarining asosiy xususiyati - ularning doimo o‘zgarib
turish qobiliyatidir. Bu tabiiydir, chunki narxlar talab va taklifni o‘zaro
bog‘lovchi vositadir. Bizga ma’lumki, ularning har ikkalasi ham
harakatchandir. Shuning uchun marketing strategiyasida shunchalik
harakatchan narxlar siyosatidan foydalaniladi. Bu siyosat tovarning
bozordagi harakatini tovar hayotiylik davrining turli bosqichlarini
tartibga solish va boshqarishni, bozorga yangi iste’mol tovarlari va
ishlab chiqarish vositalarini kiritishni, eskirgan modellarni bozordan
siqib chiqarishni ta’minlaydi. Narxlar hech qachon sababsiz o‘zgar-
maydi. Masalan, biror kamchiligi bo‘lgan va ma’naviy eskirgan tovarlar
pasaytirilgan baholarda, hattoki, tushirilgan baholar, deb ataluvchi
narxlarda sotiladi. Yuqori narxlar esa yuqori sifatli, yangi iste’mol
qobiliyatiga ega bo‘lgan tovarlarga o‘rnatiladi. Rivojlangan iqtisodiyot-
ga ega bo‘lgan mamlakatlarda marketingdagi narxni tashkil qilish
muammolarini faqatgina asosiy strategik yondashishlarigina ishlab
chiqilishi bejiz emas, chunki narxlarning o‘zi faqat bozor subyektlari:
sanoat va savdo firmalari, korxonalari tomonidan o‘rnatiladi va davlat
tomonidan tartibga solinadi. Tovarning raqobatbardoshligi va bozordagi
o‘rni narx darajasiga bog‘liq. Buning natijasi sotiladigan tovarlar
massasida korxona ulushining oshishidir.
Narx – mahsulot sifatining indikatori sifatida.
Bozor sharoitida narx siyosati o‘ziga xos bo‘lib, turli narxlarning
mavjudligi bozor qonuniyatidir. Narx shakllanishida tovar bahosi uning
sifatini bildiruvchi muhim indikator sifatida namoyon bo‘ladi. Tovar
narxi qancha yuqori bo‘lsa, talab tushadi va aksincha, past narxda
238
tovarga bo‘lgan talab oshadi. Xarid qilish haqida qaror qabul qilishga
tovar narxi miqdoriy ko‘rsatkich sifatida xizmat qilib, xarid budjetiga
qarab u yoki bu narxdagi tovarni sotib oladi. Har doim ham narx tovar
sifatini obyektiv baholaydi, deb bo‘lmaydi. Savdo do‘konlarining turiga
qarab ishlab chiqaruvchidan olingan tovarlarga turli narxlar belgilanadi.
Supermarket, Gipermarketlardagi tovar narxining oddiy kichik
chakana savdo do‘konidagi narxlardan yuqoriligi yirik savdo markaz-
laridagi servisning yuqoriligi bilan izohlanadi.
Nima uchun tovar narxi uning sifatini o‘lchaydigan ko‘rsatkich
sifatida namoyon bo‘ladi?
Bu quyidagilar bilan izohlanadi:
1. Tajribalardan ma’lumki, yuqori narx tovar sifatini past narxga
qaraganda ko‘proq kafolatlaydi.
2. Narx xarid jarayonida iste’molchi uchun bir o‘lchovli ma’lum
ko‘rsatkich bo‘lib xizmat qiladi. Mahsulot narx bilan solishtiriladi. Bir
iste’mol ehtiyojini qondiruvchi bir necha firmaning mahsuloti xaridor
tomonidan solishtiriladi, so‘ngra xarid haqida qarorlar qabul qilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
