Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

 Xaridorlarga qarab bozorni segmentlash mezonlari 

 

Segmentatsiya mezonlarining birinchi guruhi obyektiv belgilarni o‘z 

ichiga oladi va ikkinchi guruh uchun asos hisoblanadi. Shuning uchun 

mezonlarning 1-guruhi asosida bozorni segmentlash (ma’lum bo‘limlar-

Geografik 

Hudud 

Shahar 

Qishloq 

Iqlim va boshqalar 

Ijtimoiy-iqtisodiy 

Daromad 

Ma’lumot 

Mutaxassisligi 

va boshqalar

Psixografik: 

Hayot tarzi 

Yangilikka intilish 

Guruh motivatsiyasi va 

boshqalar 

Demografik: 

Jinsi, yoshi, oila soni va 

boshqalar 

 

Holat 

Kam xarajatliligi 

Imtiyozliligi 

Qulayligi va boshqalar 

Iqlim va boshqalar 

Xulq -atvor: 

Firmaga nisbatan ishonch 

Presstij darajasi 

Tovarga munosabati 

Tez-tez iste’mol qilinishi va 

boshqalar 

Segmentlash 

tamoyillari

 

---

169 

 

ga ajratish) ni klassik yoki demografik segmentatsiya, deyiladi. 

Mezonlarning 2-guruhidan foydalanib bozorni segmentlash “mukam-

mal” yoki psixogrfik segmentatsiya, deyiladi. Keyingi yillarda bozorni, 

ayniqsa, kundalik ehtiyoj tovarlari bozorini segmentlashda vizual 

xronologik belgilar ajratib ko‘rsatilmoqda. Ularga insonning hayot 

siklini aniq iste’molchi yoki iste’molchilarning guruhini tavsiflovchi 

belgilar kiradi. Shu bilan birga bozorni segmentlashning har bir turida 

amaliyotda alohida foydalanadi, deb hisoblamaslik kerak. Qoidaga ko‘ra 

bozorni uning segmentlarini tahlil qilganda marketologlar mezonlar 

kombinatsiyalarini qo‘llaydilar. Shu bilan birga tovar turiga bog‘liq 

holda iste’mol tovarlarini va ishlab chiqarish – texnika yo‘nalishi 

segmentlari mezonlari farqlandi. Masalan, F.Kotler iste’mol tovarlari 

bozorini segmentlashda uning 3 ta segmentga ajratish imkoniyatini 

ko‘rsatib, unga oilaning daromadini, oila a’zolari miqdori (soni) ni, 

yoshini kiritgan. 

Iste’mol tovarlari bozori shartli ravishda 36 ta segmentga (bo‘lakka) 

bo‘lingan, bu esa potensial xaridorlar soni ko‘proq bo‘lishiga olib 

kelgan. 

Psixografik mezonlar segmentatsiyaning subyektiv belgilariga 

kiradi. Mezonlarning bu guruhiga hayot tarzi va muomalasi aks etib 

turadigan xaridorlarning asosiy tavsiflari birlashtirilgan. Psixografik 

mezonlar xarakteri chizgilari, odatlari, xaridorlarning o‘zlari haqidagi 

tasavvurlari, xulq-atvor motivlari, shaxs sifatidagi xarakteristikalari, 

xaridorlik muomalasi omillari kabi belgilarni o‘z ichiga olishi mumkin. 

Korxonalar tomonidan sotib olinadigan sanoat tovarlari bozorlarini 

segmentlash mezonlari geografik, ishlab chiqarish – iqtisodiy va kasbiy 

– shaxsiy belgilarga asoslanadi. Iqlim, relyef, urbanizatsiya darajasi 

kabilar bilan tavsiflanuvchi geografik belgilar tarmoqlar va aniq tovarlar 

iste’molchisi bo‘lgan korxonalar, texnologik jarayonlar, iste’molchi 

firmalar miqyoslari, kompaniya joylashgan mintaqa yoki mamlakatdagi 

iqtisodiy konyunkturalar darajasi, savdoni tashkil etish metodlari, 

logistika talablari va boshqalar holatlarni xarakterlovchilar to‘liq ishlab 

chiqarish – iqtisodiy belgilarga kiradi. Bu yerda ishlovchilar soni 

tashkiliy struktura, savdo dinamikasi, fond va kapital fondi kabi firma 

demografik (tuzilmaviy) belgilar alohida ahamiyatga ega bo‘lishi 

mumkin. Segmentlash siyosatining ikki jihati bo‘lishi mumkin.