Toshkent moliya instituti d. Tojiboyeva maxsus fanlarni

processus 

- oldinga harakatlanish, o‘zgarish, natijaga erishish uchun harakat, hodisalarning 

izchillik bilan o‘zgarishi, sudda ishning ko‘rilishi   

---

 

 

 

28 

tashkil  etish  shakllari,  dars  o‘tish  metodlarini  tanlashda  o‘ziga  xos 

xususiyatlarni hisobga olishni zarur qilib qo‘yadi.  

Ta’lim  jarayonining  asosini  o‘quv  jarayoni  tashkil  etadi. 

O‘quv 

jarayoni

  –  murakkab  tizim  bo‘lib,  undagi  holat,  munosabatlar, 

aloqalarning rang-barangligi asosida shaxsning yangi bilim, ko‘nikma va 

malakalarni egallashini amalga oshirish jarayonidir.    

O‘quv  jarayoninig  bosh  komponent  (

unsur

)lari: 

o‘qitish 

mazmuni;  o‘qitish  metodlari;  o‘qitish  shakllari;  o‘quvchi-talabalarning 

o‘quv  va  ilmiy  ishlari,  o‘qituvchilarning  o‘qitish,  o‘rgatish  faoliyatini 

o‘z  ichiga  oladi.  Ularning  hammasi  bir-biri  bilan  bog‘liq,  biri 

ikkinchisini to‘ldiradi. 

O‘quv  jarayoni  o‘zaro  bog‘langan,  biri  ikkinchisini  taqozo  etuvchi 

ikki faoliyatni qamrab oladi va ta’lim unga tayanadi: 

1. O‘quv jarayonini boshqarish va tashkil etish bo‘yicha o‘qituvchi-

larning faoliyati; 

2. Talabalarning o‘quv va bilim olish faoliyati. 

Ta’lim  berish  jarayonida  o‘qitishning  asosiy  shakllari:  auditoriya 

(sinf)da  va  auditoriya  (sinf)dan  tashqarida  mashg‘ulot  o‘tkazishga 

bo‘linadi.  

O‘quv  хоnаlаridа  (auditoriya,  sinf)  o‘qishga  –  ma’ruza,  seminar 

darslari, amaliy mashg‘ulotlar, laboratoriya ishlari, maslahat darsi, joriy, 

oraliq,  yakuniy  baholash,  davlat  attestatsiya  komissiyasining  yakuniy 

baholashi  kirsa,  auditoriya  (sinf)dan  tashqari  o‘qishga  sayyor  darslar, 

o‘quv

 

anjumanlari,  ilmiy-amaliy  konferensiyalar,  davra  suhbatlari, 

o‘quv  ishlab  chiqarish  amaliyoti,  kurs  ishi,  bitiruv  malakaviy  ishi, 

auditoriya (sinf)dan tashqari bajariladigan mustaqil ishlar kiradi.  

Sanab o‘tilgan o‘quv-tarbiya shakllarining hech biri universal emas. 

Biri ikkinchisining o‘rnini bosa olmaydi. Shu bilan birga, ular bir biriga 

bog‘liq, biri ikkinchisini mantiqiy ketma-ketligini taqozo etadi. 

Ta’lim-tarbiya  berishning  bir  shakli  albatta,  ikkinchisiga  ta’sir 

ko‘rsatadi.  Masalan,  ma’ruza  o‘qish,  unda  muayyan  metodni  qo‘llash 

seminar o‘tkazish saviyasiga katta ta’sir ko‘rsatadi va hokazo. 

Dars o‘tishning shakl va metodlari o‘rtasidagi nisbat o‘zgarib turadi. 

Yuqori kurslarda seminar darslarining va mustaqil ishlarning roli ortadi. 

O‘quv  mashg‘ulotlarining  barcha  turlari  talabalarni  bilishning  eng 

yuqori bosqichi baholash darajasigacha ko‘tarilishini ta’minlashdir. 

O‘quv jarayonini boshlang‘ich, umumo‘rta ta’lim bo‘g‘nida tashkil 

etish  shakli  –  bu  dars  bo‘lib,  u  –  o‘qitishning 

sinf-dars

  tizimi  o‘zagi. 

---

 

 

 

29 

“Dars  –  maktab  ta’limining  asosiy  shakli.  Dars  muayyan  miqdordagi 

doimiy o‘quvchilar tarkibi bilan qat’iy tartibda uyushtiriladigan va aniq 

maqsadga  yo‘naltirilgan  didaktik  tadbirdir.”

16

  U  darsga  qo‘yilgan 

maqsadni  amalga  oshirish  borasida  avvaldan  ko‘zlangan  natijaga 

erishishga qaratilgan faoliyat jarayonidir. Shuning uchun bu tushuncha-

dan  biz  umumiy  tarzda  nafaqat  maktab,  balki  o‘rta  maxsus  va  oliy 

ta’limda ham foydalanamiz.