Toshkent moliya instituti d. Tojiboyeva maxsus fanlarni

“vееr”

,  аyrimlаridа 

“yеlpig‘ich”

 dеb hаm bеrilgаn. Uncha katta bo‘lmagan maydonda katta 

ma’noga  ega  bo‘lgan  materialni  ikki  xil  (ko‘pincha  bir-biriga  zid) 

ma’lumot:  axborot,  turli  qarashlarni  taqqoslashning  universal  sxema  – 

chizma  (jadval)  tarzda  ifodalash  orqali  taqqoslash  va  tahlil  qilishni 

o‘rgatuvchi  metod.  Shuning  uchun  odatda  ko‘proq  sxema,  jadval  deb 

yuritiladi.   

Bu  metod  insonning  ikki  yoqlamaliligiga  ham  mos  tushadi. 

Insondagi  ikkiyoqlamalilik,  eng  avvalo,  ma’naviyat  va  moddiylikni 

murakkab  tarzdagi  o‘zaro  birligi  va  uning  bir-biriga    o‘zaro  ta’siridan 

kelib chiqadi.  

U o‘quvchi-talabalarni axborot, ma’lumotlarga ikki nuqtai nazardan 

yondashishga,  o‘rganilayotgan  mavzu  bo‘yicha  mavjud  qarashlarni 

taqqoslash, ular asosida qaror qabul qilishga o‘rgatadi. 

Ayniqsa,  farqlanuvchi  qarama-qarshi,  xilma-xil  qarashlarni, 

ma’lumot va axborotlarni malum bir mezonlar bo‘yicha ifodalash uchun 

nihoyatda qulay.  

Agar  ana  shu  mezonlarni  talabalarning  o‘zi  ishlab  chiqsa,  dars 

yanada  samarali  bo‘ladi.  Odatda  T-sxema  bir-biriga  qarama-qarshi 

(antonim) fikrlar,  qarashlar,  malumotlar, axborotlarni ifodalaydi. Ularni 

ha/yo‘q,  tarafdor/qarshi,  yuqori/  past,  minimal/  maksimal  kabilar  orqali 

ko‘rsatish  mumkin.  Bunda  qo‘yilayotgan  maqsad  o‘rganilayotgan 

mavzu,  savol  yoki  qarashlarni  mazmuniga  ko‘ra,  o‘qituvchi  taqqoslash 

variantlarini ishlab chiqadi.  

T-sxema  uncha  katta  bo‘lmagan  maydonda  katta  manoga  ega 

bo‘lgan materialni bir-biriga qarama-qarshi (antonim)  fikrlar, qarashlar, 

malumotlar,  axborotlarni  ifodalash  imkonini  beradi.  U,  ayniqsa,  modul 

yoki  ma’lum  bir  qarashlar  mazmunini  umumlashtirishda  foydalanishga 

juda  qulay.  T-sxemani  mustaqil  tizimi  bo‘yicha  berilgan  topshiriqlar 

---

 

 

 

135 

talabalarni  iqtisodiy  fikrlashini  rivojlantirishga  juda  katta  ta’sir 

ko‘rsatadi.  

Ajratilgan vaqt orasida o‘rganilayotgan mavzuga tegishli axborotlar, 

ma’lumotlarni ikki nuqtai nazardan yondashib tahlil qilinadi.  U tanqidiy 

mushohada  qilish,  taqqoslash,  xulosa  chiqarishga  o‘rgatadi.  Uni 

individual, juftlikda qo‘llash, so‘ngra ular asosida butun guruh bo‘yicha 

yagona  T  jadval  tuzish  mumkin.  T-sxemaga  misol  sifatida  yuqorida 

keltirilgan  dars  o‘tish  metodlarining  afzalliklari  va  kamchiliklarini 

ko‘rsatishimiz  mumkin.  Ularni  ha/yo‘q,  tarafdor/qarshi,  yuqori/  past, 

minimal/maksimal kabilar orqali ko‘rsatish mumkin (6-ilоvаgа qаrаng). 

Adabiyotlarda  berilgan  “Yelpig‘ich”  texnologiyasi  ham  shunga 

o‘xshash.