Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

2-§. Narx turlari 
 
 Bozor iqtisodiyoti sharoitida bir-birini taqozo etuvchi, har xil maqsadlarda qo’llanuvchi, 
turli vazifalarni bajaruvchi narxlar majmui amal qiladi. Narxlarga qaysi nuqtai nazardan 
yondashishga hamda iqtisodiyotda qanday amal qilishiga qarab, ularni turli guruhlarga ajratish 
mumkin. 
 1. Sotish usuli, operatsiyasi, miqyosi, sohasi jihatidan narxlar ulgurji, chakana, xarid 
narxlari, xizmat ko’rsatish tariflaridan iborat. 
 Mahsulotlarni ko’tarasiga, ya’ni katta miqdorda sotish narxlari 
ulgurji narxlar 
deyiladi. 
Firmalar, korxonalar, maxsus do’konlar, tovar birjalari tomonidan ulgurji narxlar bo’yicha 
sotiladi. Odatda, ulgurji narxlarda ishlab chiqaruvchilar bir-birlariga yoki vositachilarga 
mahsulotlarini sotadilar. Ulgurji narxlar ishlab chiqarish samaradorligining oshishiga, fan va 
texnika taraqqiyotining rivojlanishiga ta’sir qiladi. Ulgurji narxlar ko’pincha shart-noma—
kontrakt narxlari tarzida qo’llaniladi. Bu narxlar ishlab chiqaruvchilarning xarajatlarini qoplash 
va ma’lum miqdorda foyda olishini ta’minlashi kerak. Ulgurji narx odatda chakana narxning 
60—80% ini tashkil etadi. Tovarning iste’molchiga chakana savdo tarmoqlari orqali donalab 
yoki kichik miqdorlarda sotilganda qo’yiladigan narx 
chakana narx
 deyiladi. Chakana narxlarda 
asosan iste’mol tovarlari aholiga, nisbatan kamroq — firma, tashkilot, tadbirkorlarga sotiladi. 
 
Chakana savdo orqali, chakana narxlarda tovarlar pirovard iste’molchiga sotiladi. 
Chakana narxlarning ulgurji narxlarga qaraganda savdo ustamasi miqdori ko’p. Savdo ustamasi 
chakana savdo xarajatlarini qoplash va foyda olish imkoniyatini beradi. Respublikamizda savdo 
ustamasi ulgurji narxga nisbatan 20% miqdorida belgilangan. Chakana narx talab va taklifga 
qarab o’zgarib turadi. 
 
Xarid narxlari 
— bu davlat tomonidan korxona, tashkilot, aholidan sotib olinadigan 
mahsulotlarga belgilanadi. Xarid narx-lari bo’yicha amaliyotimizda davlat korxonalardan qishloq 
xo’jalik mahsulotlari chunonchi bug’doy, paxta, pilla sotib oladi. Bu narxlar xarajatlarni qoplash 
bilan birgalikda ishlab chiqarishni kengaytirish uchun zarur jamg’arishni ta’minlashni ham 
ko’zda tutadi. Bu narxlarning alohida xususiyati shundaki, ma’lum hollarda xarid narxlariga 
ustamalar, imtiyozlar ko’zda tutiladi. 
 
O’ziga xos narx turlaridan biri