Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

 
Xulosa 
 
 *Bozor iqtisodiyotining muhim afzalliklaridan biri mavjud resurslardan tejab-tergab 
samarali foydalanishni rag’batlantirishdir. Nazariy jihatdan qarasak, korxona, firma resurslarni 
sotib olib ishga solganda u ishlab chikarish omillariga aylanadi. Yaratilgan tovar xizmatlarda 
xarajat bo’lib gavdalanadi. Resurslardan foydalanish samaradorligi qay darajadaekanligiga qarab 
firma, korxona faoliyatiga baho beriladi.  
 
*Korxona xarajatlari turli-tuman bulib, uning tarkibiga turli jihatdan yondashib 
guruhlarga ajratishch mumkin. Korxonaning iqtisodiy faoliyatini tahlil qilishda eng ko’p 
foydalaniladigan xarajatlar: o’zgaruvchi, doimiy va me’yoriy xarajatlar bo’lib, ishlab chiqarish 
hajmiga bog’liq xarajatlar o’garuvchi xarajatlar, ishlab chiqarish hajmiga bog’liq bo’lmasa 
doimiy xarajatlar, qo’shimcha bir birlik mahsulot ishlab chiqarish uchun qilingan qo’shimcha 
xarajatlar me’yoriy xarajatlar bo’dadi.  
 *Foyda bozor iqtisodiyotida maxsus omil tadbirkorlikni taqdirlanishi sifatida yuzaga 
chiqadi. Uni tadbirkorlik va biznesga qo’yilgan kapital keltiradi. Tadbirkorlik qobiliyati evaziga 
olinadigan foyda normal foyda deb atalib, xarajatlar tarkibiga kiradi. Kapital evaziga iqtisodiy 
foyda olinadi. U umumiy tushumdan barcha xarajatlarni (normal foydani ham qo’shib) ayirib 
topiladi. Tadbirkorlikda omad foydasi ham borki, u bozorda narxlarning kutilmaganda ortib 
ketishidan paydo bo’ladi. U hammaga ham nasib qilavermaydi va ma’lum fursat o’tgach yo’q 
bo’lib ketadi. 
 
*Foydaga yondashishga ko’ra: buxgalteriya foydasi, normal va iqtisodiy foyda, 
yalpi(balans) foydasiga bo’linadi. Odatda yalpi foyda taqsimlash manbai, korxona 
mablag’laridan foydalanish manbai bo’ladi. Tadbirkorga qilgan xarajatlari qay darajada foyda 
keltirgani foyda normasi, rentabellik ko’rsatkichlari orqali aniqlanadi.  
 * Firma, korxonaning daromadi xarajatlarini qoplamasa zarar ko’radi. Shuning uchun 
firma zararni minimallashtirish chorasini ko’rish kerak. Buning uchun firma baho Bilan 
o’zgaruvchi narxlarni taqqoslaydi. Narx o’rtacha minimal xarajatlardan past, lekin o’rtacha 
o’zgaruvchi xarajatlardan yuqori bo’lsa, qisqa muddatli davrda firma ishlab chiqarishni davom 
ettirgani, agarda o’rtacha o’zgaruvchi xarajatlardan tushib ketsa ishlab chiqarishni to’xtatgani 
ma’qul.  
 *Kaysi tarmoqda normal foydadan tashqari iqtisodiy foyda ham olinsa, uzoq muddatli 
davrda bu tarmoqqa yangi firmalar kirib keladi. Taklif ko’payadi. Narx tushadi. Firmalarning 
kirib kelishi to’xtaydi. Qaysi tarmoqda xarajatlar narxdan yuqori bo’lib normal foyda xam 
olinmasa xarajati yuqori firmalar tarmoqni tark etishni boshlaydi. Taklif kamayadi. Narx 
ko’tariladi. Shunday tarzda tarmoqda firmalar muvozanatiga erishiladi. 
 *Umuman tadbirkorlik risk bilan bog’liq ekan u iloji boricha riskni kamaytirishga harakat 
qiladi. Uning eng muhim yo’li xarajatlarni pasaytirishdir.