Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

R o b e r t G i f f e n 
(1837 — 1910) nomi bilan 
Giffen 
tovarlari 
deb ataladi. Ayrim paytlarda tovarni narxi yuqori ko’tarilsa, sifati yaxshilanadi degan 
nuqtai nazardan avvaliga qaraganda ko’proq sotib olishlari mumkin. Yoki Giffen kambag’al 
oilalar kartoshka narxi ko’tarilishiga qaramay uni ko’proq sotib ola boshlaganlarini kuzatib, 
buning sababini shunday izohlaydi. Bu oilalar boshqa mahsulot iste’molini ko’paytirish 
imkoniyatiga ega emas. Shuning uchun go’sht iste’mol qilishni kamaytirish hisobiga kartoshka 
iste’molini ko’paytiradilar. 
Lekin ayrim iqtisodchilar: jumladan amerikalik Jorj Stigler (1911 y.) Giffen tovarlari 
tushunchasiga ishonchsizlik bilan qarashadi. Uning fikricha Giffen effekti tushunchasi Alfred 
Marshall yordami bilan iqtisodiy nazariyaga kirgan. Uning o’zini esa bu hodisani kuzatganiga 
shubha bildiradi.  
Ayrim iste’molchilar esa tovarning narxi pasaygani bilan uni sotib olishmaydi. Ular 
hammaga o’xshashni hohlashmaydi. Ular qimmat baholigi, boshqalarnikidan ajralib turadigan 
sifatlarga ega, eksklyuziv tovarlarni sotib olishga urinishadi. Natijada bunday tovarlarga talab 
o’sishi mumkin. Iqtisodiyotda bu ko’rinish 
Veblen effekti
 deb yuritiladi.  
Talab o’zgarishi bu xaridorlarni mahsulot sotib olishga bo’lgan niyatlarini o’zgarishini 
ifodalaydi. Sababi bir yoki bir necha omil (determinant)lar o’zgaradi. Bu omillarni yuqorida 
ko’rib o’tganmiz. Bunday o’zgarish butun shkalani, o’z navbatida narx va miqdor egri 
chizig’ining surilishini bildiradi. 
 
 
Bu erda talabni o’zgarishi bilan talab miqdori yoki hajmini o’zgarishi tushunchasi bilan 
aralashtirib yubormaslik kerak. 
Talab miqdorini o’zgarishi talab egri chizig’ida ma’lum bir narx va miqdor 
kombinatsiyasidan ikkinchi kombinatsiyaga o’tishni bildiradi. Grafikda tasvirimiz bo’yicha talab 
miqdorini o’zgarishi DD chiziqda A dan V ga qarab yo’nalishini bildiradi. 
Miqdor 
Talab miqdorining (hajmining) o’zgarishi 
talab egri chizig’i bo’yicha narxning 
o’zgarishiga qarab siljiydi 
Talabning o’zgarishi talab egri 
chizig’i narxdan boshqa bir ëki bir 
necha determinantlarni o’zgarishi 
natijasida siljiydi 
Talabning 
kamayishi 
Talabning 
ko’payishi 
Narx 

---

 
 
Talabni o’zgarishi esa talab egri chizig’ini o’ngga (talab ko’paysa) D1D1 ga yoki chapga 
(talab kamaysa) D2D2 ga siljishini ifodalaydi. 
Talab miqdorining (hajmining) o’zgarishi talab egri chizig’i bo’yicha narxni o’zgarishiga 
qarab siljiydi. 
Talabning o’zgarishida esa talab egri chizig’i narxdan boshqa bir yoki bir necha 
determinantlarni o’zgarishi natijasida (talabni ko’payishi yoki kamayishi) o’ngga yoki chapga 
siljiydi.