Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

2.Resurslar bozori. 
Bu bozorda uy xo’jaligi (oilalar)ning mulki bo’lgan resurslar (ayrim 
adabiyotlarda tabiiy, kapital, mehnat resurslari, ayrim adabiyotlarda er, mehnat, kapital, 
tadbirkorlik) sotiladi. Ularni firma, korxonalar sotib oladi. 
 
Bozorda ishlab chiqarish vositalarining erkin sotilishi moddiy resurslar harakatini 
tezlashtiradi, ular narx vositasida turli sohalar va korxonalar o’rtasida talabni hisobga olib 
taqsimlanadi. Bozor resurslarning erkin harakatini bildiradi, resurslar bilan kafolatni 
ta’minlashga olib keladi, chunki ularni topish engillashadi. Pul bo’lsa, bozorda resurslar har 
doim topiladi. Resurslar bozori real investitsiya qilishga sharoit yaratadi. Iqtisodiy o’sish uchun 
jamg’arishning pul shakli emas, uning moddiy shakli zarur. Buni bozor ta’minlaydi. Faqat 
bozorda pul shaklidagi investitsiya moddiylashib ishlab chiqarish resursiga aylana oladi. 
 Ishlab chiqarish omillari bozori ishlab chiqarishni yuritish uchun zarur bo’lgan va tovarga 
aylangan mehnat vositalari, xom ashyo materiallarini to’g’ridan-to’g’ri yoki vositachilar orqali 
oldi-sotdi qilinadi. Ishlab chiqarish vositalari ulgurji baholarda yirik partiyada ko’tarasiga 
sotiladi. 
 Resurslar bozori o’zining uch belgisi bilan boshqa bozorlardan farq qiladi: birinchidan, 
bu erda tabiat in’omi bo’lgan tabiiy resurslar ham ayirboshlanadi; ikkinchidan, oldi-sotdi etilgan 
tovarlar o’z egasini o’zgartirishi, ya’ni ular bir mulk ob’ektidan boshqa mulk ob’ektiga aylanishi 
shart emas. Uchinchidan, mazkur bozordagi ayirboshlash munosabatlari odatda bevosita ishlab 
chiqaruvchi va iste’molchi o’rtasida yuz beradi. Ular o’rtasiga vositachilar kam hollarda 
tushadilar. 
 Ma’lumki, bozorda sotuvchining daromadi xaridorning xarajati sifatida namoyon bo’ladi. 
Bozorlar bilan unda qatnashuvchi sotuvchi va xaridorlar (uy xo’jaligi, firma, korxonalar) 
o’rtasidagi aloqalarni, resurslar, mahsulot xarajat va daromadlar harakatini bir butun holda olib 
qarasak, mahsulot va daromadlar doiraviy aylanishi modeli tarzida ko’rish mumkin. 
 Bu erda shunga e’tibor berish kerakki, har ikki bozorda ham uy xo’jaligi (oilalar), firma 
(korxona)lar qatnashib, goh 
sotuvchi, goh xaridor sifatida 
maydonga chiqadi. 
 
Har bir oldi-sotdi 
jarayonida cheklanganlik muhim 
rol o’ynaydi. Uy xo’jaligi resurs-
lari bilan cheklan-ganligi sababli 
firma, korxona-larni shu 
resurslar bilan ta’minlash ham 
cheklanadi. Muvofiq ravishda 
ularning daromad-lari ham. 
Shuning uchun ham har bir 
iste’molchining daromadiga 
ko’ra o’ziga xos ravishda xarid 
quvvati chegarasi belgilanadi. 
 Bozor tuzilishiga qay jihatdan yondashmaylik, oxir-oqibat u xuddi shunday model tarzida 
namoyon bo’ladi.  

---

 
 
 Bozor iqtisodiyotiga istalgan tovarlar mavjud bo’lgan bozor xosdir. 
 
Bozor munosabatlariga o’tish ishlab chiqarish vositalarini, iste’mol tovarlarini 
iste’molchilarga bozor orqali erkin sotish imkonini beradi. Ushbu aloqalar ulgurji savdoda tovar 
birjalari orqali amalga oshadi. Bozor iqtisodiyotida ulgurji savdoda tovar (paxta, don, metall va 
boshqalar) erkin narxda, naqd pulsiz, korxonalarning bankdagi maxsus hisob raqami orqali 
hisob-kitob yuritish yo’li bilan sotiladi.