Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

1. An’anaviy (traditsion) jamiyat. 
Bu jamiyat qishloq xo’jaligi ustuvorligi, yirik er 
egalari hukmronligi, mehnat qurollarining oddiy, primitivligi, mehnat unumdorligining pastligi 
bilan xarakterlanadi. Shuning uchun unda jamƒarish ham bo’lmaydi. 
 
2. O’tkinchi jamiyat. 
Bu bosqich markazlashgan davlatning vujudga kelishi, ijtimoiy 
mehnat taqsimotining chuqurlashuvi, hunarmand-chilik hamda tadbirkorlikning vujudga kelishi 
bilan xarakterlanadi. Jamƒarish boshlanadi. 
 
3. Industrial jamiyatga o’tish. 
Bu davrda mehnat qurollarining takomillashuvi, sanoatda 
inqilob (to’ntarish) yuz beradi. Uning natijasida mehnat unumdorligi o’sadi. Ishlab chiqarish 
infrastrukturasi shakllanadi, rivojlana boshlaydi. Qo’l mehnati o’rniga mashinalashgan mehnat 
keladi. Jamƒarish kam bo’lsa ham avvalgiga nisbatan o’sib boradi. 
 
4. Etuklik bosqichi yoki industrial jamiyat. 
Bu bosqichda yirik mashinalashgan 
industriya vujudga keladi. Fan-texnika taraqqiyoti jadal boradi. Yirik sanoat, ayniqsa oƒir sanoat 
rivojlanadi. Sanoat iqtisodiyotning etakchi sohasiga aylanadi. Urbanizatsiya (shahar aholisining 
ko’payishi) ro’y beradi. Jamƒarish jadal boradi, keyingi bosqich uchun asos yaratiladi. 
 
5. Ommaviy iste’mol jamiyati. 
Bu bosqichda ommaviy iste’mol tovarlari ishlab 
chiqarish ustuvor ahamiyatga ega bo’ladi. Aholiga xizmat ko’rsatish sohalari rivojlanadi. Uzoq 
muddat foydalaniladigan iste’mol tovarlarini ishlab chiqarish etakchi o’ringa chiqadi. 
Mamlakatning ishlab chiqarish salohiyati iste’mol uchun ishlaydi. Bu kontseptsiyada rivojlanish 
asosini ishlab chiqarish omillari rivojlanishi va ularning tarkibiy tuzilishini o’zgarishi tashkil 
etadi.  
 
Iqtisodiy tizimlarning rivojlanishini xarakterlaydigan boshqa nazariyalar, yangicha 
yondashuvlar ham mavjud. Ana shulardan biri jamiyatning tsiklli rivojlanish nazariyasidir. Bu 
nazariyaga ko’ra, kishilik jamiyati rivojlanishining 7 tsivilizatsiyasini aj-ratib ko’rsatish 
mumkin: 
 
neolitik 
— dunyoda bu tsivilizatsiyaning vujudga kelib, keyingi tsivilizatsiyaga qadar 
davom etgan vaqt — 30—35 asrga teng;
 quldorlik 
(bronza asri) — 20—23 asr; 
antik 
(temir 
asri) — 11—13 asr; 
dastlabki feodal 
— 7 asr atrofida, 
toindustrial tsivilizatsiya 
— 4,5 asr, 
industrial 
— 2,5 asr, 
postindustrial 
— 1,3 asr atrofida davom etgan. 
 Bu nazariyaga binoan kishilik jamiyati taraqqiyoti goh sekin, goh tez davom etishiga, 
ayrim mamlakatlarda tsivilizatsiya davrlari farq qilishiga qaramay oxir-oqibat — umumiy natija 
— postindustrial tsivilizatsiyaga olib keladi. 
 

---

  
2-