Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

qachon terish
ni boshlash kerak (ya’ni resurslarni samarali 
joylashtirish uchun)? 
Ikkinchi raundda
. Sababi, ikkinchi raundda ular uchun (ularning qadri) jamiyat ikki 
barobar yuqori to’lashga tayyor. 
Savol: -Nima sababdan hamma talabalar birinchi o’yinda, birinchi raunddayoq hamma 
gugurt cho’plarni terib bo’lishdi? Vaholanki ikkinchi raundda ikki barobar qimmat to’lanardi? 
Nima farqi bor? 
Talabalar turlicha fikr bildirishi mumkin. 
Birinchi raundda gugurt cho’plar umumiy, hech kimga tegishli emas, Kim birinchi bo’lib 
ko’proq terishga ulgursa, shuncha ko’p ball yig’adi (pul oladi). Oldinrok harakat qilsa ko’proq 
yig’ishi mumkin. Boshqalarni qancha gugurt cho’pi terishini hech kim nazorat qilmaydi. 
Ikkinchi raundgacha nima qoladi noaniq. Xar bir talaba o’z manfaatidan kelib chiqib, ikkinchi 
raundni kutishdan voz kechishadi. Chunki bu kutish tufayli, ikkinchi raundda qancha gugurt 
cho’pi terish mumkin, umuman qanchasi koladi, yoki qolmaydi noaniq. Shuning uchun ham 
hech bo’lmaganda bir talaba terishni boshlaydi. Bir talaba gugurt cho’pini terishni boshlagach, 
qolganlar ham shosha-pisha gugurt cho’pi terishga kirishib ketadi. 
Ikkinchi o’yinda esa talabalar vaqtni nazorat qilish imkoniga ega. Shuning uchun hamma 
ikkinchi raundni kutdi. Chunki endi ular faqat o’z kvadratlariga to’g’ri kelgan gugurt 
cho’plarnigina terishlari mumkin, ya’ni gugurt cho’plarga mulk huquqi belgilangan. 
Savol: - Mulk huquqini belgilanishi talabalar hatti-harakatiga qanday ta’sir qildi? 
Ikkinchi o’yinning 2 raundida talabalar kutishlari evaziga foyda ko’rishdi. Mulkdan 
samarali foydalanildi. 
O’yinda yuz bergan munosabatlarga ikki jihatdan yondashish mumkin: 
1.Talabalarni, ya’ni jamiyatni mulkka (gugurt cho’pga) munosabati; 
2.Jamiyat a’zolari (talabalarni) mulk (gugurt cho’pi yuzasidan o’zaro munosabatlari. 
Gugurt cho’plar(mulk) poldan terib olingach, uni tergan hohlaganini qilishi mumkin, 
Bizni o’yinimizda gugurt cho’pini sotayapti. Shuning uchun birinchi o’yinda gugurt cho’plarni 
hamma uchun bir xil olish imkoniyati bo’lganda, biri-biriga qaramay shosha-pisha terishga 
tushishdi. Ikkinchisida esa aksincha. Demak bundan qanday xulosa chiqarish mumkin? 
Resurslar hamma uchun teng umumiy bo’lsa, ulardan foydalanish yuzasidan hech qanday 
cheklash bo’lmasa, ulardan: 1) samarasiz foydalaniladi; 2) ularni tezda tugatib, yo’q 
qilinishigacha olib kelish mumkin; 3) ularni o’zlashtirib, ya’ni o’ziniki qilib olish jarayonida turli 
konfliktlar chiqishi mumkin. 
Savol: - Kishilik jamiyati taraqqiyoti natijasida qanday ob’ektiv zaruriyat kelib chiqdi va 
bu muammo qanday tarzda hal etildi? 

---

 
 
Albatta, bunda ham turli-tuman javoblar bo’ladi. O’qituvchi uning qaysi biri haqiqatga 
yaqinligiga qarab baho berishi kerak. 
Dastlabki insonga hamma tabiatdagi ne’matlar birday qarashli bo’lgan paytda, bor 
ne’matlarni iste’mol qilishi oqibatida ochlikka mahkum bo’lishdan dehqonchilikni o’rganish, 
ya’ni ishlab chiqarishni boshlash bilan yo’l topgan bo’lsa, tabiatda resurslarni cheklanganligi, 
ularni pala-partish, samarasiz ishlatishdan mulkchilik munosabatlari kelib chiqishi, muvofiq 
ravishda mulk huquqlarini belgilash bilan yo’l topdi. Xususiy mulkchilik resurslardan eng 
samarali foydalanish imkoniyatini yaratadi. 
Shunday kilib, avvaldan ilgari surgan gipotezamiz, birinchi sharoitga to’g’ri kelmas ekan, 
lekin ikkinchi sharoit uchun mos tushar ekan. 
O’yinni muhokama qilish jarayonida tadqiqotni yanada chuqurlashtirish uchun 
qo’shimcha: Manfaat o’zi nima, uni mulk bilan qanday bog’liqligi bor? Nima sababdan manfaat 
bir tomondan ob’ektiv, ikkinchi tomovdan sub’ektiv, bir tomondan umumiy, ikkinchi tomondan 
xususiy? degan savollar bilan murojaat qilish mumkin. Bunda talabalarni diqqatini ehtiyojlarning 
ob’ektivligi, ya’ni insonning yashashi uchun ehtiyojlarini qondirish zarurligi, ikkinchi tomondan 
u har bir insonning sub’ektiv ehtiyoji tarzida namoyon bo’lishi, ehtiyojlarni qondirish uchun 
ne’matlar unga tegishli bo’lishi, ya’ni o’zlashtirilishi lozimligi haqidagi fikrlarga diqqat qaratish 
kerak. 
Inson o’z manfaatini o’ylovchi egoist ekanligi, shuning uchun ham xususiy manfaat 
umumiy manfaat bilan mos tushavermasligi, natijada umum manfaatiga zid bo’lsa ham 
resurslardan samarasiz foydalanishga olib kelishini ko’ramiz.  
Real hayotdan qanday misollar keltirish mumkin? Xozirda hech kimniki bo’lmagan 
ne’matlar bormi? Misol qilib, kitlar, ilonlar, turli hayvonlar, suv, havo kabilarni, natijada qanday 
muammolar vujudga kelayotganiga qator misollar keltirish mumkin.  
Darsda yana shuni ham ta’kidlash kerakki, talabalar o’yinda o’zlarining huquqlari 
(o’yindan avval o’qituvchi tomonidan e’lon qilingan shartlar bo’yicha) o’qituvchi tomonidan 
ta’minlanishini ko’zda tutgan holda qatnashishgan. Mulk huquqini ta’minlashning sharoitlari, 
kim tomonidan, qanday tarzda amalga oshirilishi haqida birgalikda tadqiqotni yana davom 
ettirish mumkin.