Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

4- §. Talab va taklif, bozor muvozanati 
 
 Ma’lumki, har bir xaridor muayyan pul summasi evaziga ko’p-roq va sifatli tovar olishni, 
ko’proq naf ko’rishni o’ylaydi, ya’ni mumkin qadar arzon sotib olishga intiladi. Sotuvchi esa 
bunga teskari maqsad, mumkin qadar qimmat sotishga intiladi. U tovar ishlab chiqarish uchun 
qilgan xarajatlarini qoplab, ma’lum miqdorda foyda olishni o’ylaydi. 
 Shu sababli, bozorda sotuvchi narxi va xaridor narxi mavjud bo’ladi. Biroq, sotib olish va 
sotishdan iborat har qanday aniq faoliyat sotuvchi bilan xaridor o’rtasidagi bitim natijasi 
bo’lmish bitta narx bo’yicha amalga oshiriladi. Buni qanday amalga oshirishni quyidagi jadval 
yordamida ko’rish mumkin. Yuqorida ko’rib o’tganimizdek, talab va taklifning narxga 
bog’liqligini ifodalovchi ma’lumotlarni jadvalda keltiramiz.  
 
1-birlik tovarning 
narxi, R 
Shu tovarga  
talab, D 
Shu tovarga  
taklif, S 
Talab va taklifning 
fark kilishi 
100 
120 
150 
180 
200 
25 
20 
15 
12 
8 
8 
12 
15 
20 
25 
17 
8 
0 
-8 
-17 
 Jadvaldan ko’rinadiki, tovar narxi 150 so’m bo’lgandagina talab bilan taklif miqdori teng. 
Narx ortgan sari talab kamayib taklif ortib boryapti, narx pasayishiga qarab talab ortib, taklif 
kamayib boryapti. Buning natijasida bozorda shu tovarga bo’lgan talab va taklif asosida narxga 
tazyiq o’tkaziladi. Narx 100 so’m bo’lganda, talab 25 birlik, taklif 8 birlik. Talab 7 birlik ortiq, 
aksincha narx 200 birlik bo’lganda taklif 25, talab esa 8, bozorda 17 birlik tovar ortiqcha. Bu 
nimaga olib keladi? Qandaydir favqulodda hodisa yuz bermasa 8 birlik tovar sotilganidan so’ng 
qolganini narxini tushira boradi, bo’lmasa sotilmay qoladi.