Toshkent moliya instituti «Buxgalteriya hisobi»kafedrasi

Buxgalteriya  hisobining  predmeti
  bo‘lib  turli  mulk  shaklidagi  iqtisodiy 
sub’ektlarning  umumxo‘jalik  faoliyatini  tashkil  qiluvchi  jarayonlar,  operatsiyalar  va 
ularning natijalari, shuningdek ushbu faoliyatni uzluksiz yuritilishini ta’minlovchi aktivlar 
va ularning shakllanish manbalarining holati va harakati hisoblanadi
23
. 
Soliq  hisobining  predmetiga  ta’rif  berishda  hisob  va  soliqqa  tortish  nazariyasi 
nuqtai nazardan kelib chiqishi kerak. Soliq hisobi predmetining ta’rifida hisob va soliqqa 
tortish nazariyasining asosiy tamoyillari o‘z aksini topishi zarur.  
Soliq 
hisobining 
predmeti 
deganda 
xo‘jalik  yurituvchi  sub’ektlar  va 
tadbirkorlarning  xo‘jalik  faoliyatini  yuritish  asosida  soliqlar  va  majburiy  to‘lovlar 
bo‘yicha kelib chiqadigan majburiyatlarni hisoblash, to‘lash va tahlil qilish tushuniladi. 
Bu  ta’rifdan  ko‘rinib  turibdiki,  buxgalteriya  hisobining  predmeti  soliq  hisobi 
predmetiga nisbatan keng tushuncha bo‘lib, soliq hisobi buxgalteriya hisobi predmetining 
tarkibiga kiradi va uning mohiyatini yanada aniqlashtiradi. 
Soliq  hisobining  sub’ekti  bo‘lib  soliq  to‘lovchi  yuridik  va  jismoniy  shaxslar 
hisoblanadi. 
Soliq hisobining ob’ektlarini aniqlashda bevosita buxgalteriya hisobining ob’ektiga 
murojaat  qilishimiz  kerak.  Chunki  buxgalteriya  hisobining  ob’ektlari  Moliyviy, 
boshqaruv va soliq hisoblari ob’ektining asosi hisoblanadi.  
O‘zbekiston  Respublikasining  «Buxgalteriya  hisobi  to‘g‘risida»gi  Qonunning  4-
moddasida  «Buxgalteriya  hisobi  ob’ektlari.  Asosiy  va  joriy  aktivlar,  majburiyatlar, 
xususiy  kapital,  zahiralar,  daromadlar  va  xarajatlar,  foyda,  zararlar  hamda  ularning 
                                                 
23
    Urazov  K.B.  Iqtisodiyotni  erkinlashtirish  sharoitida  buxgalteriya  hisobining  konseptual  masalalari. 
Toshkent. Fan. 2005. 68-b. 

---

 
- 13 - 
harakati  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  xo‘jalik  operatsiyalari  buxgalteriya  hisobining 
ob’ektlaridir»
29
 deb ko‘rsatilgan bo‘lib, ob’ektga ta’rif berilmagan.  
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, soliq hisobining ob’ekti bu  «Korxonalarda 
ro‘y bergan xo‘jalik operatsiyalar, aktivlar, soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar bo‘yicha 
majburiyatlar, daromadlar, xarajatlar va foyda soliq hisobining ob’ektlaridir».  
Buni quyidagi sxema tarzida 1-rasmda aks ettirildi.