Toshkent moliya instituti «Buxgalteriya hisobi»kafedrasi

2. Aktsiz solig‘i va hisoboti. 
 
Bozor  iktisodiyoti  sharoitida  tovarlar  inson  ehtiyojini  kondirishiga  karab  ikki 
guruhga  bo‘linadi.  Birinchi  guruhga  inson  ehtiyoji  uchun  har  kuni  iste’mol  qiladigan 
tovarlardir.  Ikkinchi  guruh  aholi  ehtiyoji  uchun  zarur  bo‘lmagan  tovarlardir.  Inson 
ehtiyoji  uchun  uncha  zarur  bo‘lmagan  tovarlarning  ba’zi  turlariga  aktsiz  solig‘i 
belgilanadi.  
Bular  jumlasiga  arok,  vino,  konyak,  pivo,  tomaki  mahsulotlari,  neft  mahsulotlari, 
paxta yogi, gilam va gilam buyumlari, tabiiy gaz, hrustal buyumlar, mebel, oltin, video va 
audio  tehnika  va  boshqa  tovarlar  kiradi.  Mulk  shaklidan  kat’iy  nazar,  bunday  tovarlarni 
ishlab-chiqaruvchi va sotuvchi korxonalar, kompaniyalar aktsiz solig‘i to‘lovchilari bo‘lib 
hisoblanadi. 
Aktsiz  solig‘iga  to‘lovchilari  kimlar  bo‘lishi,  soliq  solish  ob’ekti,  bazasi,  tovarlarni 
(ishlarni, xizmatlarni) realizatsiya qilish sanasi, soliqdan chegirmalar Soliq kodeksining 8-
bo‘limi bilan tartibga solinadi.  
Quyidagi yuridik va jismoniy shaxslar aktsiz solig‘i to‘lovchilar hisoblanadilar:  
-  O‘zbekiston  Respublikasi  hududida  aktsiz  solig‘i  solinadigan  tovarlar  (aktsiz 
to‘lanadigan tovarlar) ishlab chiqaruvchilar; 
-  O‘zbekiston  Respublikasi  bojxona  hududiga  aktsiz  to‘lanadigan  tovarlarni  import 
qiluvchilar; 
-  aktsizli  tovarni  ishlab  chiqarishda  oddiy  shirkat  ishlarini  yuritish  vazifasi 
yuklangan oddiy shirkat shartnomasining sherigi (ishtirokchisi).  
Soliq  solish  ob’ekti  vujudga  keladigan  korxonalar  va  jismoniy  shaxslargina  aktsiz 
solig‘i to‘lovchilar hisoblanadi. Aktsiz solig‘i solinadigan ob’ektlar ro‘yxati SKning 230-
moddasi bilan belgilangan. 
Aktsiz  to‘lanadigan  tovarlarning  ayrim  turlari  bo‘yicha  O‘zR  Prezidentining 
qaroriga  asosan,  aktsiz  to‘lanadigan  tovarlarni  ishlab  chiqarmaydigan  shaxs  (masalan, 
«Djeneral Motors O‘zbekiston» YoAJ dilerlari) aktsiz solig‘i to‘lovchi qilib belgilanishi 
mumkin. 
Aktsiz  solig‘i  solinadigan  tovarlar  aktsiz  to‘lanadigan  tovarlar  hisoblanadi.  Aktsiz 
to‘lanadigan  tovarlar  bilan  operatsiyalarni amalga  oshirishda  soliq  solish  ob’ekti  yuzaga 
kelgan hollarda aktsiz solig‘i to‘lovi bo‘yicha majburiyat paydo bo‘ladi.  
Soliq  solish  ob’ektini  to‘g‘ri  aniqlash  uchun  aktsiz  to‘lanadigan  tovarlar  ro‘yxatini 
ham, soliq solinadigan operatsiyalar turlarini ham bilish zarur. 
Ishlab  chiqarishda  quyidagilar  aktsiz  solig‘i  solinadigan  tovarlar  hisoblanadi:  etil 
spirti;  vino;  konyak,  aroq  va  boshqa  spirtli  mahsulotlar;  pivo;  o‘simlik  (paxta)  yog‘i; 
sigaretalar;  zargarlik  buyumlari;  «Djeneral  Motors  O‘zbekiston»  YoAJ  ishlab  chiqargan 
avtomobillar;  kumushdan  tayyorlangan  oshxona  anjomlari;  qimmatbaho  metallar;  neft 
mahsulotlari  (benzin,  dizel  yonilg‘isi,  aviakerosin);  tabiiy  gaz;  suyultirilgan  gaz;  paxta-
tola. 
Soliq  solinadigan  baza  har  bir  aktsiz  to‘lanadigan  tovar  turi  bo‘yicha  alohida 
belgilanadi.