Toshkent moliya instituti «Buxgalteriya hisobi»kafedrasi

2-Rasm. A. Vagnerning soliqqa tortish tamoyillarini guruhlashtirish. 
 
Soliqqa tortish tamoyillari 
To‘rtinchi 
guruh 
Ma’muriy 
texnik qoidalar 
Uchinchi 
guruh 
Ahloq va 
adolatlilik 
tamoyillari 
Ikkinchi guruh 
Xo‘jalik 
tamoyillari 
Birinchi guruh 
Moliyaviy 
tamoyillar 
Eta
rl
il
ik
 
El
a
st
ikl
ik
  
So
li
qq
a
 to
rti
shn
in
g
 m
a
nba
si
ni
 t
a
n
la
sh
 
So
li
ql
ar tiz
im
id
ag
i t
o‘
g‘
ri
 k
o
m
b
ina
ts
iy
a
 
 
So
li
qq
 t
o
rt
is
h
ni
n
g
 u
m
um
iy
li
g
i 
Teng
 t
a
q
si
m
la
n
g
a
nl
ig
i 
So
li
qq
a
 to
rti
shn
in
g
 a
ni
q
li
li
g
i 
So
li
q
 t
o‘l
as
hni
ng
 qu
la
y
li
g
i 
U
nd
iri
sh b
il
a
n b
o
g‘
li
q
 x
a
ra
ja
tl
a
rn
i 
m
a
ks
im
a
l kam
a
y
ti
ri
sh
 

---

 
- 18 - 
3. Soliq hisobining registrlari. 
 
Hisob  registrlari  ikki  guruhga  bo‘linadi:  analitik  va  sintetik.  Soliq  hisobining 
analitik  registlari  -  buxgalteriya  hisobi  schyotlariga  taqsimlanmagan  (aks  ettirilmagan) 
holda  hisob  davridagi  soliq  hisobi  ma’lumotlarini  guruhlashtirilgan,  tizimlashtirilgan 
yig‘ma  shakllaridir.  Analitik  registrlar  soliq  to‘lovchilar  tomonidan  mustaqil  ravishda 
ishlab chiqiladi va hisob siyosatiga ilova qilinadi. Hisob registrlarini yuritish asosida soliq 
hisobini  tashkil  etish  tizimi  ishlab  chiqiladi  (5-rasm).  Rossiya  Federatsiyasi  Soliqlar  va 
yig‘imlar  vazirligining  2001  yil  19  dekabrdagi  «Soliq  hisobini  tizimi  to‘g‘risida»gi 
axborot  xabarnomasida  soliq  hisobining  51  ta  registri  mavjud  bo‘lib,  ularni  shartli 
ravishda 5 ta guruhga bo‘lgan: 
1. Oraliq hisob-kitob registrlari; 
2. Soliq hisobi birligi holatini hisobga oluvchi registrlar; 
3. Xo‘jalik operatsiyalarini hisobga oluvchi registrlar; 
4. Hisobot ma’lumotlarini shakllantiruvchi registrlar; 
5.  Tijorat  bo‘lmagan  korxonalarni  maqsadli  mablag‘larini  hisobga  oluvchi 
registrlar. 
Soliq  hisobining  ba’zi  analitik  hisob  registrlari  ishlab  chiqilgan.  Jumladan,  mol-
mulk solig‘ini hisob-kitob registri 2-jadvalda keltirilgan. 
Ushbu  registrning  qulayligi  shundan  iboratki,  bunda  asosiy  vositalar,  nomoddiy 
aktivlarning  qoldiq  qiymatlari,  ularning  eskirish  summalari  har  oy  uchun  ko‘rsatiladi. 
Shuningdek  mol-mulk  solig‘i  bo‘yicha  imtiyoz  summalarini,  soliqqa  tortiladigan  baza 
summalarini  hisoblash  osondir.Bu  registrni  amaliyotda  qo‘llash  buxgalterlar  va  soliq 
xizmati  xodimlariga  qulayliklar  yaratadi.Soliq  hisobi  registrlarining  shakllarini  keyingi 
mavzularda  soliq  turlari  bo‘yicha  hisob  metodologiyasini  o‘rganish  jarayonida,  aniq 
ma’lumotlarga asoslangan holda ko‘rib chiqiladi. 
Xo‘jalik  yurituvchi  sub’ektlar  soliq  hisobini  tashkil  etish,  uni  yuritishning 
metodikasi,  foydalaniladigan  ishchi  schyotlar  rejasi,  registrlarni  o‘zgarishining  soliq 
hisobi siyosatida aniq ko‘rsatadilar. 
Soliq  to‘lovchilar  soliq  va  boshqa  majburiy  to‘lovlar  bo‘yicha  soliqqa  tortish 
bazasini aniqlash uchun zarur bo‘lgan soliq hisobi ma’lumotlari bilan ta’minlashga kerak 
bo‘ladigan registrlar mustaqil holda ishlab chiqadi hamda yuritiladi.