Toshkent moliya instituti "buxgalteriya hisobi" kafedrasi

Hujjatlarning 
rekvizitlari 
Amal qilish
muddati bo‘yicha 
O‘zgaruvchan rekvizitlar 
Shartli-doimiy
rekvizitlar 
Hisob
obyektlariga
nisbatan 
Belgi rekvizitlari 
Mazmun rekvizitlari 
Ahamiyatliligi bo‘yicha 
Majburiy rekvizitlar 
Qo‘shimcha rekvizitlar 
Doimiy rekvizitlar 

---

86 
mazkur xujalik muomalasida ishtirok etayotgan korxona (tashkilot, muassasa, bank, 
xaridor) nomi, va manzili xo‘jalik muomalasining amalga oshirish uchun asos 
bo‘luvchi hujjat va sh.o‘.
Amal qilish muddatiga ko‘ra rekvizitlar quydigilarga bo‘linadi: 

 
doimiy rekvizitlar; 

 
shartli doimiy rekvizitlar; 

 
o‘zgaruvchan rekvizitlar. 
Doimiy rekvizitlarga muayyan korxona doyrasida uzoq vaqt davomida 
uzgarmaydigan rekvizitlar kiradi. Doimiy rekvizitlarning matbaa usulida bosilgan 
bo‘ladi. Ularga asosan kuydagilar kiradi: 

 
korxonaning nomi va manzili; 

 
hisob kitob schyoti; 

 
xodimlarning tabel raqamlari va b. 
O‘zgaruvchan rekvizitlarga xo‘jalik muomalalarining vaqtinchalik miqdor va 
sifat mazmunini begilaydigan rekvizitlar kiradi. Bularga quydagilarni kiritish 
mumkin:

xo‘jalik muomalalasining sodir bo‘lgan vaqti; 

ishlab chiqarishga berilayotgan materiallar miqdori; 

xodimlarga hisoblangan ish haqi summasi va b. 
Buxgalteriya hisobi kompyuterlashtirilgan sharoitda axborotlarga ishlov berish 
uchun dastlabki hujjatlarning rekvizitlari xos raqamlar bilan belgilangan 
(kodlashtirilgan) bo‘lishi mumkin. 
“Buxgalteriya hisobi to‘g‘risi”dagi Qonunda shu narsa alohida ta’kidlanadiki, 
dastlabki hisob hujjatlarini tuzgan va imzolagan shaxs, ularni o‘z vaqtida tuzilganligi, 
to‘g‘riligi, ishonchliligi, shuningdek ularni buxgalteriya hisobida aks ettirish uchun 
belgilangan muddatlarda topshirish bo‘yicha javobgardir. 
Buxgalteriya hujjatlarini tuzishga ham ma’lum talablar qo‘yiladi. Barcha 
hujjatlar o‘z vaqtida, qoidaga ko‘ra, muomala sodir bo‘layotgan daqiqada yoki 
muomala tugagach, sifatli tuzilishi, ularda ishonchli ma’lumotlar bo‘lishi hamda 
barcha majburiy rikvizitlarga ega bo‘lishi kerak. 
Agar yig‘ma hujjat kompyuter yordamida tuzilsa, unda bu hujjatda uning 
mazmunini tavsiflovchi sarlovha, undagi ma’lumotlarning isbotlovchi hujjatlarga 
muvofiqligini tasdiqlovchi shaxslarning imzolari keltiriladi. Isbotlovchi hujjatlarning 
vazifasi axborotni kompyuterda bajarganda, u qo‘l bilan tayyorlanganga o‘xshash 
isbotlovchi hujjatning barcha rekvizitlariga ega bo‘lishi kerak. Hisob axborotini u 
yoki bu mashinali tashuvchisida avtomatik tarzda qayd etilgan muomalalar majmuasi 
to‘g‘risidagi yakuniy ma’lumotlar keyinchalik barcha majburiy rekvizitlarga ega 
bo‘lgan tegishli hujjatni tuzish bilan tasdiqlanishi kerak. 
Hujjatlarni siyoh, kimyoviy qalam bilan, yozuv mashinkalari yoki 
kompyuterlar yordamida yozib berish ruxsat etiladi.
Hujjatlar batartiblik bilan tuzilishi, matn va raqamlar shunday aniq va ravshan 
yozilishi kerakki, undan rasmiylashtirilgan muomalaning mazmuni va hajmini 
osonlik bilan tushunib olish mumkin bo‘lsin. Hujjatdagi imzolar ravshan bo‘lishi 
kerak. Hujjatdagi matnda ham, raqamli ma’lumotlarda ham hech qanday tozalashlar, 
dog‘ va izohlanmagan to‘g‘irlashlarga ruxsat etilmaydi. Kirim va chiqim kassa 

---

87 
orderlarida umuman hech qanday to‘g‘rilashlarga yo‘l qo‘yilmaydi. Hujjatlardagi 
ma’lumotlarning ishonchliligi va ularning yuqori sifatli tuzilganligi uchun ularga 
imzo chekkan xodimlar (bo‘lim boshliqlari, omborchilar, kassirlar va boshqalar) 
javob beradi. 
Hujjatlardan ikki marta (qayta) foydalanishga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida 
ulardan ba’zilari o‘chiriladi. Bu kirim va chiqim orderlarga biriktiriladigan barcha 
hujjatlar (arizalar, ishonchnomalar va shu kabilar)ga tegishlidir.