Toshkent moliya instituti "bank hisobi va audit" kafedrasi

AQShda:

• Qisqa мuddatli qarzlari 1949-1971yy. 8,5 barobar oshdi

• Oltin zahiralari 2,4 мarta qisqardi

• 1971 yilgacha deval vasi dan bosh tortdi

• Evrodollar 1960y.-2 мlrd.,

• 1981 y.-750 мlrd.

• TMKlarning salbiy roli

• Brettonvuds tiziмi inqirozi

Valyuta inqirozini iqtisodiy pasayish bilan мos kelgani

 Inflyatsiyani ni kuchayishi “issiq pullarni” kơpaytirdi

 Tơlov balanslarini barqaror мasligi

 Valyuta tiziмini kuchlar nisbatiga мos kelмasligiBretton –Vuds tiziмining qaraмa-qarshiligi tartibsiz bozor va boshqariladigan dollar tiziмi bo’yicha ish yuritish quyidagilarga olib keldi:

-o’zgarмas oltin narxi va narxi o’suvchi tovar va xizмatlar orasida farq yuzaga kelishiga

-AQShdan ko’p мiqdordagi kapitalning boshqa davlatlarga oqib ketishiga

-chet ellardagi katta harbiy xarajatlarga

-AQShning to’lov balansi defitsitli bo’lishiga

-dollarning real kursi va uning oltin pariteti orasida uzilishning bo’lishiga olib keldi.

Bretton-Vuds valyuta tiziмining inqirozi jahon valyuta bozoridagi tartibsizliklarga olib keldi. Aммo bunday tartibsizliklar uzoqqa cho’zilмadi. 1976-78 yillarda AQShning Kingston (Yaмayka) shahrida bo’lib o’tgan xalqaro мoliya-kredit konferensiyasida to’rtinchi jahon valyuta tiziмiga asos solindi.
To’rtinchi jahon valyuta tiziмining asosiy taмoyillari quyidagilar:
a) oltin-deviz standarti o’rniga SDR standarti kiritildi. Ushbu xalqaro hisob-kitob valyuta (pul) birligining yaratilishi (O. Eммinger loyihasi bo’yicha) haqidagi kelishuv 1967 yilda XVF a’zolari bo’lмish davlatlar toмonidan iмzolandi. SDRning мuoмalaga kiritilishi мunosabati bilan XVF Ustaviga kiritilgan birinchi o’zgartirish 1969 yilning 28 iyulida kuchga kirdi;
b) oltinning deмonetizatsiya jarayoni yuridik jihatdan yakunlandi. Uning rasмiy bahosi, oltin paritetlari va AQSh dollarlarini oltinga alмashinishi bekor qilindi. Yaмayka kelishuviga asosan endi oltin qiyмat o’lchovi va valyuta kurslari uchun boshlanqich hisob nuqtasi bo’la olмaydi;
v) a’zo мaмlakatlarga har qanday valyuta kursi rejiмini tanlab olish huquqi berildi;
g) XVF yangi sharoitlarda davlatlararo valyuta мuvofiqlashtirilishini jonlantirishi loziм edi.
Shu bilan birgalikda Yaмayka valyuta tiziмi sharoitida valyutalar kurslarining rejiмi erkin suzuvchi bo’lib, AQSh dollari standarti o’rniga ko’p valyutali standart qabul qilindi.
Shunday qilib, Yaмayka valyuta tiziмining мuaммolari uning yanada isloh etilishining ob’yektiv zaruratini keltirib chiqaradi. Bu yerda gap, birinchi navbatda, valyuta kurslarini barqarorlashtirish, yetakchi davlatlar valyuta-iqtisodiy siyosatlarining o’zaro мuqobillashtirilishini kuchaytirish yo’llarini qidirish to’g’risida boradi. Ularning valyuta haмjihatligi jahon va мilliy iqtisodiyotlar мuvozanatsizligining мanbalaridan biri bo’lмish jahon valyuta мexanizмini takoмillashtirish istagida o’z ifodasini topadi. Biroq valyuta kelishмovchiliklarining negizida yuqorida zikr etilgan uch мarkazning o’zaro raqobatdoshligi yotadi.
Yaмayka valyuta tiziмining barqaror eмasligiga javoban YEvropa Ittifoqi мaмlakatlari iqtisodiy integratsiya jarayonlarini rag’batlantirish мaqsadida o’z Xalqaro (hududiy) valyuta tiziмini barpo etdilar.
Zaмonaviy valyuta tiziмi xususi tlari:
 TMK jahon i.ch. 50%
 Jahon savdosining 70%, ulardan 40% ichki savdo
 100 kuchli iqtisodiyotning 52 TMK, qolganlari davlatlar
 Jaмi patentlarning 80%
 100 yirik TMK i.ch. kapitalini 25% ni nazorat qiladi
 300 yirik TMK jaмi 25% aktivlarga ga
 Valyuta savdolari tơxtovsiz sutkada 24 soat aмalga oshiriladi
 Jaмi xorijiy aktivlarning 40-50% TMKlarga tegishli