Toshkent moliya instituti a. V. Vahobov, A. S. Jcvrayev soliqlar va

Yer  qa’ridan 

foydalanganda  soliqqa 

tortish  zarurligi

Tabiiy  resurslardan  samarali  va 

oqilona  foydalanishni  ta ’min- 

lashga  qaratilgan  muhim  vosi­

ta  — bu  davlat  tomonidan  tabiiy

---

vaqtida  undiriladigan  to‘lov  hisoblanadi.  Rentals  kelishuv 

davri  davomida  yoki  qazib  olish  boshlanishidan  awal 

undiriladi.

Royalti  tabiiy  resurslardan  foydalanuvchining  yalpi 

daromadidan  foiz  ko'rinishida  undirilib,  davlat  tomonidan 

tabiiy  resurslaming  egasi  sifatida  ishlab  chiqarilgan  mahsu­

lotning  qat’i  ulushi  o‘zlashtiriladi.  Respublikamiz  qonun- 

chiligiga  muvofiq,  royalti  — bu  mineral  xomashyoni  qazib 

olish  hajmiga  yoki  ishlab  chiqarilgan  mahsulot  qiymatiga 

nisbatan  foiz  hisobida bitim  shartlariga  muvofiq belgilangan 

va  investor  tomonidan  pul  shaklida  yoki  qazib  olingan  mi­

neral  xomashyoning  bir  qismi  tarzida  to'lanadigan  mun- 

tazam  to'lovlardir.1

Jahon  amaliyotida  tabiiy  resurslardan  foydalanishni 

soliqqa  tortish,  odatda,  foyda  solig'i  va  tabiiy  resurslardan 

foydalanganlik  uchun  maxsus  soliqlar,  ya’ni  renta  soliqlari 

sifatida  undiriladi.  Shuningdek,  ayrim  xorijiy  mamlakatlar 

soliq  amaliyotida  tabiiy  resurslardan  foydalanish  hisobiga 

yuqori rentabellikka erishadigan  xo'jalik yurituvchi subyekt­

lar  uchun  aksiz  soliqlari  ham  amal  qiladi.

O'zbekiston  mustaqillikka  erishgandan  keyin  respub­

likamiz  hududidagi  barcha  tabiiy,  yerosti  boyliklari  davla- 

timiz  tasarrufiga  o'tdi.  O'zbekiston  zaminida juda  ulkan  va 

noyob,  hali  ijtimoiy  ishlab  chiqarishga jalb  etilmagan  mi­

neral  xomashyo  resurslari  to'plangan.

O'zbekistonda  100  ga  yaqin,  aniqrog'i  95  turdagi  mine­

ral  xomashyoni  o'zida  mujassam  etgan  2700  ta  kon 

aniqlangan.  Amalda  Mendeleyev  davriy jadvalidagi  barcha 

elementlar  respublikamizda  mavjud.  Mamlakatning  umu­

miy  xomashyo  salohiyoti  3,3  trillion  AQSH  dollari  miq­

dorida baholanmoqda.  Mavjud  konlardan  har yili  5,5  mlrd. 

AQSH  dollariga  teng  foydali  qazilmalar  qazib  olinmoqda.

Respublikamiz  qonunchiligiga  ko'ra  mavjud  yerosti 

boyliklari  umumdavlat  mulki  hisoblanadi.  O'zbekiston 

Respublikasining  1994-yil  23-sentabrdagi  «Yerosti  boylik­

lari  to'g'risida»gi  Qonuniga  muvofiq  1995-yildan  boshlab 

yerosti boyliklaridan  foydalanilganlik uchun  soliq joriy etil­

di  va  yerosti  boyliklaridan  foydalanuvchilar  ulaming  haj­

midan  kelib  chiqqan  holda  maxsus  soliq  to'lay  boshladilar.

‘0 ‘zbekiston  Respublikasining  «Mahsulot taqsimotiga  oid  bitimlar to‘g‘risida»gi 

Qonuni,  20-modda.

---

Yer qa’ridan  foydalanganlik uchun  soliqni joriy  etilishi- 

dan  asosiy  maqsad  -   umumdavlat  mulki  hisoblangan  yer­

osti  boyliklaridan oqilona tarzda butun jamiyat a’zolarini va 

kelajak avlod  manfaatlarini  hisobga olgan holda foydalanish 

samaradorligini  oshirish  hisoblanadi.

0 ‘zbekistonda  2002-yil  13-dekabrda  «Yerosti  boyliklari 

to‘g‘risida»gi  Qonunning  yangi  tahriri  tasdiqlandi  va  ushbu 

qonunning  asosiy  vazifasi  bo'lib,  yerosti  boyliklariga  egalik 

qilish,  ulardan  foydalanish  va  tasarruf  etishda  yuzaga 

keladigan  munosabatlami  tartibga  solishdan  iborat  ekanligi 

belgilandi.

Soliq  kodeksiga ko'ra yer qa’ridan foydalanganlik  uchun 

soliq  umumdavlat  soliqlari  tarkibiga  kiradi.  Ushbu  soliq 

tabiiy boyliklardan  foydalanishning  samaradorligini  ta’min­

lash  bilan  birga  sof fiskal  vazifani  ham  bajaradi.

Respublikamizda  yer  qa’ridan  foydalanganlik  uchun 

soliq  yerosti  boyliklarining  53  turiga  nisbatan  belgilangan 

bo'lsada,  budjetga soliq tushumi  faqatgina 4—5 turdagi yer­

osti  boyliklariga  mutlaq  ravishda  bog'liq  bo'lib  qolmoqda.

2007-yil

© oltin 

8

 

tozalangan  mis

0 neft 

£!■ tabiiy  gaz  va  gaz  kondensati

в kumush 

Ш

 boshqalar