Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliyev pul va banklar

Bankning moliyauiy resurslarini shakllantirish va uning bevosita faoliyatini tashkil etish bilan bog'liq xarajatlar:

• 
  mijozlaming talab qilib olinguncha saqlanadigan depozit hisobvaraqlariga xarajatlar;
  
• 
  depozit sertifikatlar, omonatlar va aksiyalarga tolanadigan xarajatlar;
  
• 
  boshqa bank va bank bolmagan tashkilotlardan olingan kreditlar boyicha xarajatlar;
  
• 
  Markaziy bankdan qayta moliyalash tarzida olingan resurslarga tolanadigan xarajatlar;
  
• 
  naqd pullami olib kelish, joliatish va saqlash bilan bogliq xarajatlar;
  
• 
  qimmatli qog'ozlar va qimmatli metallar bilan bogliq operatsiyalar boyicha tolanadigan xarajatlar;
  
• 
  mahalliy banklaming vakillik hisobvaraqlariga tolanadigan xarajatlar;
  
• 
  xorijiy banklaming «Loro» vakillik hisobvaraqlariga tolanadigan xarajatlar;
  
• 
  qaytarilmagan kreditlar boyicha xarajatlar;
  
• 
  boshqa xarajatlar.
  

Xodimlarining ish haqi, ijara va boshqa ma’muriy xarajatlar:

• 
  ish haqi va moddiy yordam xarajatlari;
  
• 
  suglirta va badallarga xarajatlar;
  
• 
  xodimlami ijtimoiy himoya va meditsina xarajatlari;
  
• 
  ijara, suv, elektr energiya, ta’mirlash, qo‘riqlash va boshqa xarajatlar.
  

Xizmat safari, tamsport va amortizatsiya xarajatlari:

• 
  bank xodimlarining xizmat safari va yashash xarajatlari;
  
• 
  transport va yoqilgl xarajatlari;
  
• 
  bank binosi va boshqa imoratlariga amortizatsiya xarajatlari;
  
• 
  transport, mebel va boshqa jihozlaming amortizatsiya xaraj atlari;
  
• 
  nomoddiy aktivlar va ijaraga topshirilgan binolarga amortizatsiya xarajatlari;
  
• 
  soliq tolovlari bilan bogliq xarajatlar;
  
• 
  boshqa xaraj atlar.
  

Bankning imidjini ко ‘tarts h va xizmatlarining turini ko‘paytirish bilan bog'liq xarajatlar:

• 
  reklama va elonlarga qilinadigan xarajatlar;
  
• 
  prezentatsiya va boshqa tadbirlarlami olkazish bilan bogliq xarajatlar;
  
• 
  kitoblar va davriy nashrlarga qilinadigan xarajatlar,
  
• 
  homiylik va vasiylik xarajatlari;
  
• 
  boshqa xarajatlar.
  

Tijorat banklarining xarajatlari tarkibida asosiy salmoqni yuqorida keltirilgan birinchi va ikkinchi guruhdagi xaraj at moddalari egallaydi.

Tijorat bankining yuqori darajada foydaga ega bolishi va kapitalning yetarliligini ta’minlanganligi uning iqtisodiy jihatdan mustahkamligini anglatadi. Bankning yuqori foydaga ega bolishi uning raqobatbardoshligini va xizmatlarining sifatini oshirishga xizmat qiladi. Kapitalning yetarligini ta’minlanganligi esa bankning aktiv operatsiya- larining hajmini oshirishga va risk darajasini pasaytirishga bevosita ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.

Bobga oid savollar ♦

1. 
   Tijorat banklari deb qanday tashkilotga aytiladi?
   
2. 
   Respublikamizda mustaqillikgacha bolgan davrda qanday banklar faoliyat yuritgan?
   
3. 
   Tijorat banklarining boshqaruv organlariga qaysi organlar kiradi?
   
4. 
   Bugungi kunda tijorat banklarini tashkil qilish qaysi nizom asosida olib boriladi?
   
5. 
   Kimlar tijorat banklarining muassislari bo la olmaydi?
   
6. 
   Dastlabki ruxsatnomani olish uchun tijorat banklari qanday hujjatlami taqdim qilishlari lozim?
   
7. 
   Xorijiy kapital ishtirokidagi banklar tashkil etilayotganda qanday qo'shimcha hujjatlar taqdim qilishlari lozim?
   
8. 
   Tijorat banklariga Markaziy bank tomonidan litsenziya qanday talablar bajarilganidan keyin beriladi?
   
9. 
   Tijorat banklarining qanday funksiyalarini bilasiz?
   
10. 
    Banklaming daromadlari manbalariga nimalar kiradi?
    
11. 
    Tijorat banklarining xarajatlari qanday guruhlarga ajratiladi?
    

Bobga oid testlar

1. 
   O⁽zbekistonda tijorat banklari faoliyatiga kim litsenziya beradi?
   

1. 
   Moliya vazirligi.
   
2. 
   Markaziy bank.
   

4. 
   Oliy Majlis.
   
5. 
   Vazirlar Mahkamasi.
   

2. 
   “Bank Kengashi” yana qanday nomlanadi?
   

1. 
   Kuzatuv kengashi.
   
2. 
   Tijorat kengashi.
   

4. 
   Boshqaruv kengashi.
   
5. 
   Nazorat kengashi.
   

3. 
   Bankning oliy boshqaruv organi bu?
   

1. 
   Bank kengashi.
   
2. 
   Aksiyadorlar umumiy yigllishi.
   

4. 
   Taftish komissiyasi.
   
5. 
   Bank boshqaruvi.
   

4. 
   Aksiyadorlari 1000 kishidan ortiq bo‘lgan tijorat banklari Kengashi kamida necha a’zodan iborat bolishi kerak?
   

5. 
   Yangi tashkil qilinayotgan xususiy banklar uchun ustav kapitalining eng kam miqdori qancha bo4ishi lozim?
   

1. 
   5 mln. evro ekvivalentida.
   
2. 
   100 mlrd. so*m.
   

4. 
   50 Mlrd. so‘m.
   
5. 
   5 mln. dollar ekvivalentida.
   

6. 
   Chet el kapitali ishiirokidagi banklarda qaysi holatda boshqaruv raisi birinchi o‘rinbosari 0‘zbekiston Respublikasi fuqarosi bolishi lozim?
   

1. 
   Bosh buxgalter chet el fuqarosi bolsa.
   
2. 
   Boshqaruv raisi o‘rinbosarlari soni 1 kishidan ko‘p bolsa.
   

4. 
   Bosh banki Yevropada joylashgan bolsa.
   
5. 
   Hammasi to‘g‘ri.
   

7. 
   Tijorat banklari muassislari tomonidan barcha zarur hujjatlar taqdim etilgandan so‘ng, Markaziy bank qancha vaqt mobaynida dastlabki ruxsatnomani berish to‘g‘risida qarorqabul qilishi lozim?
   

D. 6 oy.

Е. 12 оу.

8. 
   Tijorat banklari qaysi funksiyasini amalga oshirishida pul таЫадЧап ishtirok etmaydi?
   

1. 
   Vaqtinchalik bo‘sh pul mablaglarini jamg'arish.
   
2. 
   Yuridik va jismoniy shaxslami kreditlash.
   

4. 
   Iqtisodiy va moliyaviy maslahatlar berish.
   
5. 
   Barcha javoblar to‘g‘ri.
   

9. 
   Tijorat banklari uchun xos ЬоЧгпадап funksiyani ko'rsating.
   

1. 
   Vaqtinchalik bo‘sh pul mablaglarini jamg'arish.
   
2. 
   Muomalaga naqd pullami chiqarish.
   

4. 
   Tolovlami amalga oshirishda vositachilik qilish.
   
5. 
   Barcha javoblar to'gYi.
   

16. 
    BOB. TIJORAT BANKLARINING
    OPERATSIYALARI
    

1. 
   Tijorat banklarining passiv operatsiyalari
   

Tijorat banklari asosan jamiyatdagi vaqtinchalik bo‘sh pul mablaglami jalb qilish va ushbu mablaglami tegishli maqsadlarga joylashtirish orqali tegishli foydani shakllantiradi. Banklaming vaqtinchalik bo‘sh pul mablaglarini jalb qilish bilan bogliq operatsiyalari passiv operatsiyalar hisoblanadi. Banklaming passiv operatsiyalari tegishli xarajatlar evaziga amalga oshirladi.

Demak, tijorat banklari passiv operatsiyalari natijasida moliyaviy resurslami shakllantiradi. Resurslar ikkita yirik manba: jalb qilingan mablaglar va o‘z mablaglaridan iborat. Resurslar bank balansining passivida hisobga olib boriladi. Tijorat banklari balansi passivining asosiy ulushini majburiyatlar (jalb qilingan mablaglar) tashkil etib, ular jami bank resurslari tarkibida 85-90 foizdan iborat boladi.

Majburiyatlami muddati va vujudga kelish manbasiga qarab: barqaror va beqaror mablaglarga, ular uchun tolanadigan xarajatlar miqdoridan kelib chiqib: arzon va qimmat mablaglarga ajratish mumkin.

Jalb qilingan mablaglaming manbasi: Depozitlar:

• 
  chaqirib olinguncha saqlanadigan depozitlar;
  
• 
  muddatli depozitlar;
  
• 
  jamg‘arma depozitlar.
  

Xalqaro bank amaliyotida bank resurslari tarkibida depozit mablaglar, ayniqsa muddatli depozitlar asosiy ulushni tashkil etadi. Bank resurslari tarkibida muddatli depozitlar ulushining yuqoriligi banklaming moliyaviy barqarorligini mustahkamlashga va tolovga layoqatliligini ta’minlashga bevosita ijobiy ta’sir ko'rsatadi.

Talddlash lozimki, respublikamiz tijorat banklari resurslari tarkibida muddatli mablaglaming ulushi o‘sib borish tendentsiyasiga ega bo lib, ushbu ko'rsatkich 2001 yil 1 yanvar holatiga taxminan 7-8 foizni tashkil etgani holda, 2008 yil 1 yanvar holatiga 17 foizga, 2018 yil 1 yanvar holatiga 30-35 foizni tashkil etgan.