Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

Kredit bahosining rag‘batlantirish funksiyasi. Kredit bahosining 
rag‘batlantirish  funksiyasi  kreditor  yoki  qarz  oluvchi  nuqtai  nazaridan 
ikki  xil  izohlanishi  mumkin.  Bunda  ikkala  tomonni  rag‘batlantirish 
quyidagicha tushuntiriladi: 
–  bo‘sh  turgan  mablag‘  egasi  o‘z  mablag‘ini  daromad  olishga 
yo‘naltiradi,  ya’ni  vaqtincha  bo‘sh  turgan  mablag‘larini  bankka  yoki 
boshqa bir sohaga yo‘naltirish orqali foyda olishga rag‘bat beradi; 
– qarz oluvchi olinadigan kreditni foyda olish maqsadida ma’lum 
muddatga olib, uni tadbirkorlik faoliyatiga yo‘naltirish va yuqori daro-
mad  olishga  harakat  qiladi.  Ushbu  funksiya  asosida  ishlab  chiqarishni 
va  ishlab  chiqaruvchilarni  rag‘batlantirish  maqsadida  maxsus  davlat 

---

183 
dasturlari  asosida  imtiyozli  foiz  stavkalarini  qo‘llash  orqali  amalga 
oshirilishi mumkin. 
Kredit bahosining keyingi funksiyalaridan biri bu tartibga solish 
funksiyasidir.  Kredit  bahosining  ushbu  funksiyasi  orqali  butun 
iqtisodiy  munosabatlar  tartibga  solinadi.  Kredit  bahosining  bozor 
tamoyillari asosida shakllanishiga qaramasdan qator omillar (valyutani 
tartibga  solish  xususiyatlari,  davlatning  ayrim  tarmoqlaridagi 
ulushining  yuqori  saqlanishi)  kredit  foiz  stavkasining  tartibga  solish 
funksiyasini  amal  qilishiga  to‘siq  bo‘ladi.  Kredit  bahosining  tartibga 
solish  funksiyasi  xo‘jalik  yurituvchi  subyektlarning  o‘z  va  qarz 
mablag‘laridan samarali foydalanishini ta’minlaydi.  
Iqtisodiyotda  kreditga  bo‘lgan  talabning  o‘sishi  bank  depozitlari 
salmog‘ining  o‘sishiga  muvofiq  bo‘lishi  kerak.  Bu  esa,  o‘z  navbatida, 
banklar  tomonidan  depozitlarga  bo‘lgan  talab  va  taklif  muvozanatga 
kelgunicha  davom  etadi.  Aksincha  iqtisodiyotda  kreditga  bo‘lgan 
talabning  pasayishi  oqibatida  banklarning  kredit  qo‘yilmalari  hajmi 
qisqaradi  va  natijada  kredit  operatsiyalaridan  olinadigan  daromadlar 
hajmi  kamayadi.  Kredit  foiz  stavkasi  ahamiyatining  oshishi  uning 
tartibga  solish  funksiyasi  yuzaga  chiqishi  natijasi  bilan  izohlanadi. 
Kredit  foiz  stavkasining  o‘zgarishi  butun  iqtisodiyotga  o‘z  ta’sirini 
ko‘rsatadi.  Agar  kredit  foiz  stavkasi  talab  va  taklif  asosida 
shakllanadigan  bo‘lsa,  iqtisodiyotda  ishlab  chiqarish  resurslari  va 
moliya bozorlaridagi muvozanat to‘laligacha ta’minlanadi.