Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

Bank  krediti  –  kreditning  eng  rivojlangan  shakli  bo‘lib,  ushbu 
kredit tijorat banklari tomonidan vaqtincha bo‘sh pul mablag‘larni jalb 
qilish  hisobiga,  qo‘shimcha  moliyaviy  resurslarga  ehtiyoj  tug‘ilgan 
yuridik  va  jismoniy  shaxslarga  beriladi.  Kreditning  shakllari  tarkibida 
bank krediti asosiy ulushga ega bo‘lib, jamiyatdagi vaqtinchalik bo‘sh 
pul mablag‘lar asosan banklarda jamlanadi. Buning natijasida, banklar 
ushbu  mablag‘lar  hisobidan  foyda  topish  maqsadida,  ularni 
iqtisodiyotning turli sohalariga bank krediti shaklida joylashtiradi. 
Bank kreditining boshqa kredit shakllariga qaraganda afzalliklari 
juda  ko‘p  bo‘lib,  xo‘jalik  yurituvchi  subyekt  istagan  paytda  va 
miqdorda  kredit  olish  uchun  bankka  murojaat  qilishi  mumkin.  Bank 
krediti pul shaklida namoyon bo‘ladi, shu bois bu sharoitda kreditning 

---

170 
obyekti bo‘lib pul kapitali hisoblanadi. Bank krediti qarz oluvchiga pul 
shaklida  berilishi  tufayli  tijorat  kreditining  hajmini  chegaralashga 
ijobiy  ta’sir  ko‘rsatadi.  Pul  shaklida  olingan  kredit  qarz  oluvchi 
tomonidan  korxona  ishlab  chiqarish  faoliyatining  istagan  jarayoniga 
yo‘naltirish imkoniyatini beradi. 
Bank kreditini yo‘naltirish va qarz oluvchi tomonidan foydalanish 
maqsadiga  qarab  turlicha  nomlanishi  mumkin.  Masalan,  bank  krediti 
ishlab  chiqarishni  kengaytirishga,  ya’ni  asosiy  va  aylanma  kapitalni 
ko‘paytirishga  yo‘naltirilsa,  bank  krediti  ssuda  kapitali  bo‘ladi.  Agar 
bank krediti xo‘jalik yurituvchi  subyektning kassadagi mablag‘larning 
yetishmasligiga  yo‘naltirilsa  bank  krediti  pul  ssudasi  deyiladi.  Pul 
ssudasi  faqat  xo‘jalik  faoliyatining  oborot  kapitalini  to‘xtovsiz  davom 
etishini  ta’minlaydi,  lekin  uning  miqdorini  ko‘paytirishga  olib  kel-
maydi.  Ssuda  kapitali  esa  qarz  oluvchining  kapitali  miqdorini ko‘pay-
tiradi. 
Banklar  turli  toifadagi  kredit  oluvchilarga  bank  kreditini  beradi. 
Xususan,  korxonalar,  korporatsiyalar,  aholi,  kredit  muassasalari,  ma-
halliy 
xokimiyatlar 
shular 
jumlasidandir. 
Kredit 
oluvchilar 
faoliyatining xususiyatlaridan kelib chiqqan holda, banklar bilan kredit 
munosabatlarini tashkil etadi. Kredit munosabatlarini tartibga soluvchi 
asosiy hujjat ular o‘rtasida tuzilgan kredit shartnomasi hisoblanadi.  
Bank  kreditlari  xo‘jalik  yurituvchi  subyektlarning  takror  ishlab 
chiqarish  jarayonini  to‘xtovsizligini  ta’minlashga  va  oborot  mablag‘-
larining  hajmini  oshirishga  yo‘naltiriladi.  Bank  kreditlari  muddati 
jihatidan qisqa va uzoq muddatlarga guruhlanadi. 
Qisqa  muddatli  kreditlar  bir  yilgacha  muddatga  berilib,  korxona 
aylanma  kapitalining  xarakatini  ta’minlash,  joriy  hisob  –  kitoblarni 
amalga oshirish, to‘lov qobiliyatini mustahkamlash moliyaviy faoliyat-
ning  barqarorligini  ta’minlash  kabi  masalalarga  yo‘naltiriladi.  Qisqa 
muddatli  kredit  korxona  va  tashkilotlarning  aylanma  kapitalini 
shakllantirishning ideal manbasi bo‘lib hisoblanadi. 
Uzoq  muddatli  kreditlar  korxona  asosiy  kapitali  harakatini 
ta’minlashga  yo‘naltiradi.  Xususan,  korxonada  amalga  oshirilayotgan 
qurilish va faoliyat yuritayotgan tashkilotlarning rekonstruktsiya qilish, 
yangi  texnologiyalarni  joriy  etish  va  ishlab  chiqarish  jarayonlarini 
takomillashtirish  bilan  bog‘liq  sohalarga  sarflanadi.  Qisqa  muddatli 
kreditlar bir kundan bir yilgacha, uzoq muddatlilari esa bir yil va undan 
yuqori muddatlarga beriladi. 

---

171 
Bank  kreditining  asosiy  turlaridan  biri  banklararo  kredit 
hisoblanadi,  ushbu  kreditni  banklar  bir  –  biriga  berishadi.  Banklararo 
kreditlar  bankning  vaqtinchalik  bo‘sh  pul  mablag‘laridan  samarali 
foydalanish,  o‘zaro  likvidlikni  ta’minlash  maqsadida  beriladi.  Banklar 
vaqtinchalik  bo‘sh  turgan  yoki  yuqori  daromadlarga  qo‘yilma  sifatida 
yo‘naltirilayotgan mablag‘larini banklararo bozorga taklif etadi. 
Halqaro  bank  amaliyotida  banklararo  kredit  qisqa  muddatli 
xarajatlarga  ega  bo‘lib,  bir  necha  soatdan,  bir  necha  oygacha  berilishi 
mumkin.  O‘zaro  bitimlar  telefon  yoki  faks  orqali  tuzilib,  so‘ngra 
tasdiqlovchi hujjatlar bilan ta’minlanishi ham mumkin.