Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

Tijorat  banklariga  nisbatan  o‘rnatilgan  majburiy  zaxira  siyo-
sati. Markaziy bankning pul – kredit siyosatini asosiylaridan biri tijorat 
banklariga o‘rnatgan majburiy zahiralar siyosati hisoblanadi. Markaziy 
bank  ushbu  siyosati  orqali,  birinchidan,  banklarning  resurslarini 
chegaralashi  natijasida  iqtisodiyotda  pul  massasini  tartibga  soladi, 
ikkinchidan, bank iqtisodiy jihatdan to‘lovga layoqatsiz holatiga tushib 
qolgan  paytda,  qisman  bo‘lsada  uning  mijozlarining  manfaatlarini 
himoya qiladi. 

---

215 
Tijorat  banklari  majburiy  zaxiralarga  mablag‘ni  «O‘zbekiston 
Respublikasining  Markaziy  banki  to‘g‘risida»gi  Qonunning  28  – 
moddasi,  «Banklar  va  bank  faoliyati  to‘g‘risida»gi  Qonunning  24  – 
moddasiga asosan Markaziy bank tomonidan 2000 yil 25 martda ishlab 
chiqilgan  «Banklar  tomonidan  Markaziy  bankda  majburiy  zaxiralarni 
deponentlash tartibi to‘g‘risida»gi 449 – sonli Nizom asosida o‘tkazadi. 
Majburiy  zaxiralarning  obyektlari  bo‘lib,  tijorat  banklari 
tomonidan  jalb  qilingan  mablag‘lari  hisoblanadi.  Banklar  chet  –  el 
valyutasidagi  mablag‘lar,  jismoniy  shaxslar  depozitlari,  depozit  va 
jamg‘arma  sertifikatlari,  ipoteka  obligatsiyalari  chiqarish  yo‘li  bilan 
jalb qilingan mablag‘lar hisobidan zaxiralarni amalga oshirmaydi.  
Banklar  yoki  ularning  filiallari  har  bir  oy  boshlangandan  so‘ng 
uch  ish  kuni  mobaynida  Markaziy  bankning  hududiy  Bosh  boshqar-
masiga  bank  rahbari  va  bosh  buxgalteri  imzolagan  majburiy  zaxiralar 
hisob  –  kitobini  taqdim  etadi.  Bunda  bankning  jalb  qilingan  mablag‘-
larining  hajmi  oshishi  natijasida  zaxiraga  qo‘shimcha  o‘tkazish  yoki 
jalb qilingan mablag‘lar hajmining kamayishi natijasida oldin zaxiraga 
o‘tkazilgan summaning bir qismini qaytarish zarurligi ko‘rsatiladi.  
Markaziy  bankning  hududiy  Boshqarmalari  har  oyning  8  – 
kunigacha banklar tomonidan majburiy zaxiralarni deponentlashga doir 
talablar bajarilishi to‘g‘risida hisob – kitobni Markaziy bankka taqdim 
etadi. 
Tijorat  bankida  majburiy  zaxiralar  summasi  10309  –  «Markaziy 
bankdagi  majburiy  zaxira  hisobvarag‘i»  da  hisobga  olinadi.  Markaziy 
bankda esa ushbu summa 21312 – hisobvaraqda yuritiladi.  
Markaziy  bank  o‘z  faoliyatini  boshlagandan  buyon  mamlakatda 
samarali majburiy zaxiralar siyosatini olib bormoqda, buning natijasida 
tijorat  banklarining  jalb  qilingan  mablag‘lariga  nisbatan  o‘rnatilgan 
majburiy  zaxiralarining  me’yori  pasayib  borish  tendentsiyasiga  ega 
bo‘lgan.