Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

7. Qiymatning virtual – pul shakli.
Qiymatning ushbu shakli 
“kriptovalyuta” – raqamli valyutalar ko‘rinishida bo‘lib, ularni vujudga 
kelishi 
(ishlab 
chiqishi, 
muomalaga 
kiritilishi) 
va 
nazorati 
markazlashmagan holda kriptografik (dasturiy ta’minot) metodlar 
yordamida amalga oshiriladi.
“Kriptovalyuta” termini dastlab 2009 yillarda Satosi Nakamoto 
taxallusi ostida bir yoki bir guruh dasturchilar tomonidan “Bitkoyn” 
to‘lov tizimi paydo bo‘lgandan keyin foydalanila boshlangan. 
Qiymatning kriptovalyuta shakli dastlab konfidensial to‘lov vositasi 
sifatida Devida Choma kompaniyasi tomonidan 1990 yillardan 
DigiCash tizimida yaratilgan va foydalanilgan, 1988 yillarda 
kompaniya bankrotlikka uchragandan so‘ng uning amal qilishi ham 
to‘xtagan
12
, (darslikning 
kripto – pullar
bo‘limiga qarang).
 
 
8
TIF Milliy bankda qo‘llaniladi.
9
Ipak yo‘li aksiyadorlik tijorat bankida qo‘llaniladi. 
10
AT “Agrobank” va “Trastbank”da qo‘llaniladi. 
11
Qolgan tijorat banklarida foydalaniladi. 
12
Дэвид Чом: Цифровая наличность заменит бумажную!// Компьютерра. 
http://old.computerra.ru/1999/311/3160/ 

---

13 
1.3. Pulning rivojlanish tarixi 
 
Pul hozirgi kundagi ko‘rinishi, holati va darajasiga yetgunga 
qadar juda uzoq tarixiy davrni boshidan kechirdi. Yer yuzida puldan 
ayirboshlash vositasi sifatida foydalanib kelinayotganiga yetti ming 
yildan ortiq vaqt bo‘ldi
13
. Bu davr ichida dastlabki pullar tovar, buyum, 
oddiy metall va qimmatbaho metallar ko‘rinishidan hozirgi kunda keng 
foydalanib kelinayotgan qog‘oz, kredit, elektron, virtual pullar 
ko‘rinishigacha yetib keldi.
Jamiyatda ijtimoiy – iqtisodiy jarayonlar takomillashib va 
rivojlanib borgani sari pulning shakli, pul ishlari va pul ishtirokidagi 
hisob – kitoblar ham doimiy ravishda takomillashib va rivojlanib 
kelmoqda. 
Pulning rivojlanishiga turtki bo‘lgan asosiy omillar quyidagilar 
hisoblanadi.
1.Tovar ishlab chiqarishning kengayishi va mehnat taqsimotining 
chuqurlashuvi.
2. Barcha shakllardagi mulk qiymatlarining o‘sishi.
3. Tovarlar oldi – sotdisi bo‘yicha aylanmalar hajmining ortishi
.