Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

jamg‘arma funksiyasini
 
bajaradi. Demak, pullar pul obo-
roti jarayonida tovarlar va ko‘rsatilgan xizmatlarning muomala vositasi 
sifatida namoyon bo‘lmaganda, shuningdek, oldindan ko‘rsatilgan xiz-
matlar va sotib olingan tovarlar uchun to‘lov vositasi vazifasini bajar-
27
Долан Э., Кэмпбелл., Кэмпбелл Р. Деньги банковское дело и денежно – кредитная политика. 
М.: Профико, 1991. С. Shuningdek, Харриса Л. Денежная теория. М.: Прогресс, 1990. С.82.

---

24 
magan paytlarda jamg‘arma funksiyasini bajaradi. Agar, jamiyatda yuz 
berayotgan iqtisodiy munosabatlar va aholining ijtimoiy – iqtisodiy 
faoliyatiga nazar tashlaydigan bo‘lsak, pul asosan jamg‘arma vositasi 
funksiyasini bajarayotganligining guvohi bo‘lishimiz mumkin. 
Pulning jamg‘arma vositasi funksiyasi aholining vaqtincha foyda-
lanmasdan kishilar o‘zi bilan olib yurganda yoki uyda saqlaganda, 
bankning omonat hisob varaqlarida saqlanishi, shuningdek, barcha 
turdagi xo‘jalik yurituvchi subyektlarning naqd pul ko‘rinishida kassa-
da saqlanadigan vaqtincha bo‘sh mablag‘lari va bank hisobvaraqlarida 
naqd pulsiz ko‘rinishda namoyon bo‘ladi.
Qog‘oz pullar faqat real daromad keltirgandagina jamg‘armaligi 
tushuniladi. Omonotga qo‘yilgan bu pullar real daromad keltirsagina 
jamg‘arma hisoblanadi. Uyda saqlangan pullar boylik orttirish vositasi 
bo‘ladi. Pul xazina to‘plash vositasi bo‘lishi uchun ular real qiymatga 
ega bo‘lishi shart, ya’ni haqiqiy oltin pul (tanga)lar xazina to‘plash 
vazifasini bajarishlari mumkin.
Pulning jamg‘arma funksiyasi kredit muassasalarida iqtisodiy 
jihatdan muhim vazifani bajaradi. Kredit muassasalari jamiyat miq-
yosidagi vaqtincha bo‘sh pul mablag‘larni (naqd va naqdsiz pul ko‘ri-
nishida) ma’lum shartlar asosida o‘zida jamlab, ushbu mablag‘larga 
ehtiyoji bo‘lgan yuridik va jismoniy shaxslarga to‘lovlilik, maqsadlilik 
va qaytarishlik asosida kredit berishda mamlakatda jami ijtimoiy mah-
sulotni ko‘paytirishda pulning jamg‘arma funksiyasidan foydalanadi. 
Iqtisodiyotda yuqori inflyatsiya darajasi pulning aholi qo‘lidagi 
va kredit muassasalarida jamg‘arma vositasi funksiyasini bir qadar che-
garalaydi. Aholi o‘zining vaqtincha pul mablag‘larini banklarda va 
uyda saqlashdan ko‘radigan iqtisodiy samaradorligi past bo‘lishi, 
iqtisodiyotda tovarlarning bahosini kundan kunga o‘sib borish tenden-
siyasiga ega bo‘lgan sharoitda, ushbu, pullarni qimmatbaho metallarni, 
ko‘chmas mulk va xorijiy valyutalarni sotib olishga sarflaydi. Buning 
natijasida, mamlakat Markaziy banki tomonidan olib borilayotgan pul 
– kredit siyosatining samarasi ko‘zlangan maqsadga erishish 
imkoniyatini bermaydi. 
Pulning jamg‘arma funksiyasining ahamiyatini oshirish uchun 
quyidagilarni ta’minlash lozim:
– omonatchilarning kredit muassasalarda saqlanayotgan pul 
mablag‘laridan iqtisodiy manfaat ko‘rish, istagan paytda to‘liq va 
zudlik bilan qaytarib olish imkoniyatini ta’minlanganligi; 

---

25 
– qo‘yilgan mablag‘larning kafolatlanganligi (sir saqlanishi, 
iqtisodiy barqarorligi, to‘liq qaytarilishi); 
– risk darajasining pastligi. 
Pulning funksiyalari bir – biriga bevosita bog‘liq bo‘lib, ular 
doimo bir – birini to‘ldirgan holda iqtisodiyotda harakatda bo‘ladi. 
Ba’zi iqtisodiy adabiyotlarda pulning “jahon puli” funksiyasi 
to‘g‘risida ta’kidlanadi. Hozigi davrda erkin almashuvga ega bo‘lgan 
pullargina “jahon puli” bo‘lishi mumkin. Lekin bugungi kunda ham 
oltin zaxiralar (quyma shaklda) jahon pulining xarid qilish uchun 
rezerv valyuta vazifasini bajaradi.