Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

Tijorat banklariga nisbatan o‘rnatilgan majburiy zaxira siyo-
sati.
Markaziy bankning pul – kredit siyosatini asosiylaridan biri tijorat 
banklariga o‘rnatgan majburiy zahiralar siyosati hisoblanadi. Markaziy 
bank ushbu siyosati orqali, birinchidan, banklarning resurslarini 
chegaralashi natijasida iqtisodiyotda pul massasini tartibga soladi, 
ikkinchidan, bank iqtisodiy jihatdan to‘lovga layoqatsiz holatiga tushib 
qolgan paytda, qisman bo‘lsada uning mijozlarining manfaatlarini 
himoya qiladi. 

---

215 
Tijorat banklari majburiy zaxiralarga mablag‘ni «O‘zbekiston 
Respublikasining Markaziy banki to‘g‘risida»gi Qonunning 28 – 
moddasi, «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida»gi Qonunning 24 – 
moddasiga asosan Markaziy bank tomonidan 2000 yil 25 martda ishlab 
chiqilgan «Banklar tomonidan Markaziy bankda majburiy zaxiralarni 
deponentlash tartibi to‘g‘risida»gi 449 – sonli Nizom asosida o‘tkazadi. 
Majburiy zaxiralarning obyektlari bo‘lib, tijorat banklari 
tomonidan jalb qilingan mablag‘lari hisoblanadi. Banklar chet – el 
valyutasidagi mablag‘lar, jismoniy shaxslar depozitlari, depozit va 
jamg‘arma sertifikatlari, ipoteka obligatsiyalari chiqarish yo‘li bilan 
jalb qilingan mablag‘lar hisobidan zaxiralarni amalga oshirmaydi.
Banklar yoki ularning filiallari har bir oy boshlangandan so‘ng 
uch ish kuni mobaynida Markaziy bankning hududiy Bosh boshqar-
masiga bank rahbari va bosh buxgalteri imzolagan majburiy zaxiralar 
hisob – kitobini taqdim etadi. Bunda bankning jalb qilingan mablag‘-
larining hajmi oshishi natijasida zaxiraga qo‘shimcha o‘tkazish yoki 
jalb qilingan mablag‘lar hajmining kamayishi natijasida oldin zaxiraga 
o‘tkazilgan summaning bir qismini qaytarish zarurligi ko‘rsatiladi.
Markaziy bankning hududiy Boshqarmalari har oyning 8 – 
kunigacha banklar tomonidan majburiy zaxiralarni deponentlashga doir 
talablar bajarilishi to‘g‘risida hisob – kitobni Markaziy bankka taqdim 
etadi. 
Tijorat bankida majburiy zaxiralar summasi 
10309 – 
«Markaziy 
bankdagi majburiy zaxira hisobvarag‘i» da hisobga olinadi. Markaziy 
bankda esa ushbu summa 21312 – hisobvaraqda yuritiladi.
Markaziy bank o‘z faoliyatini boshlagandan buyon mamlakatda 
samarali majburiy zaxiralar siyosatini olib bormoqda, buning natijasida 
tijorat banklarining jalb qilingan mablag‘lariga nisbatan o‘rnatilgan 
majburiy zaxiralarining me’yori pasayib borish tendentsiyasiga ega 
bo‘lgan.