Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

Himoyalash funksiyasi
orqali kreditlarning foizi tijorat banki 
mablag‘larini inflyatsiya yoki boshqa salbiy ta’sirlardan himoyalaydi. 
Bunday sharoitda bank operatsiyalari bo‘yicha foizlar va uning darajasi 
ta’sir qiluvchi iqtisodiy omillar ta’siridan kelib chiqib aniqlanadi. 
 
 
10.2. Bank krediti bahosi shakllanishi bo‘yicha xorij tajribasi
va undan O‘zbekiston amaliyotida ijodiy
foydalanish imkoniyatlari 
Rivojlangan mamlakatlar bank amaliyotida kredit bahosini 
shakllantirish bankning jalb qilingan resurslari qiymati, kredit riski 
darajasi, kredit amaliyoti xarajatlari, Markaziy bankning pul-kredit 
siyosati, kreditga bo‘lgan talab va taklif, raqobat kabi omillar tahliliga 
asoslanadi. Rivojlangan mamlakatlar bank amaliyotida kredit bahosini 

---

184 
belgilash turli bosqichlarda va chuqur tahlillar asosida olib boriladi. 
Chunki kredit bahosini bunday chuqur tahlil qilishdan asosiy maqsad 
bank kredit operatsiyalarining samaradorligiga erishish va bankning 
strategik maqsadlarini amalga oshirish hisoblanadi.
Xorijiy mamlakatlar bank amaliyotida kredit bahosini belgilashda 
bir qancha modellar qo‘llaniladi. Bu modellar bank faoliyatining 
xususiyatlari, kreditlash usullari, mijozlarni toifalarga ajratish va 
boshqa jihatlari asosida amalga oshiriladi. Bizning adabiyotimizda 
asosan AQSh tijorat banklari amaliyotida kredit bahosini belgilashda 
foydalaniladigan metodlar va modellarga to‘xtalib o‘tamiz. Kredit 
tizimi rivojlangan mamlakatlarda kredit bahosini belgilashda quyidagi 
modellardan keng foydalaniladi: 
– “Qiymat plyus” modeli;
– “Baho yetakchiligi” modeli; 
– “Qiymat – foyda” modeli. 
“Qiymat plyus” modeli.
 
Tijorat banklarida
 
kredit bahosi shaklla-
nishining oddiy modeli “Qiymat plyus” bo‘lib, bunda bank tomonidan 
jalb qilinadigan mablag‘lar va kredit amaliyoti bo‘yicha bankning 
operatsion xarajatlari hisobga olingan holda kredit bahosi shakllan-
tiriladi. Mazkur model bo‘yicha kredit bahosining shakllanishida 
quyidagi komponentlar hisobga olinadi va ularning yig‘indisi sifatida 
umumiy qiymat aniqlanadi: 
– bank uchun qarz oluvchini kreditlash maqsadida jalb qilingan 
mablag‘lar qiymati;
– bank operatsion xarajatlari, shu jumladan kredit boshqarmasi 
xodimlarining oylik ish haqlari, kreditni rasmiylashtirish, hisobvaraq 
ochish, kredit monitoringi va kreditni so‘ndirilishi bilan bog‘liq 
bo‘lgan boshqa xarajatlar; 
– bajarilmasligi mumkin bo‘lgan majburiyatlar riski darajasiga 
to‘lov (bankning risk ustamasi); 
– kredit bo‘yicha bank marjasi yoki bankning oladigan minimal 
daromadi.
Buni quyidagi formula orqali ifodalanadi: