Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

joylashgan 
joyi 
Tash-
kil 
topgan 
yili 
A’zo 
mamla-
katlar 
soni 
Shundan 
rivojla – 
nayotgan 
Ustav 
kapita-li 
Shundan 
to‘langa-ni 
Loyiha –
larni 
moliya-
lashti-
rish 
Mlrd dollar 
Amerikalararo 
taraqqiyot 
banki (ATB), 
Vashington 
1959 
46 
30 
101,0 
4,3 
13,6 
Afrika 
tarqqiyot banki 
(AfTB), 
Abidjon 
1963 
77 
51 
29,7 
2,0 
2,6 
Osiyo 
taraqqiyot 
banki (OTB), 
Manila 
1965 
61 
45 
47,0 
3,0 
5,4 

---

368 
AfTB tashkil topgan paytda unga a’zo mamlakat sifatida faqat 
Afrika qit’asidagi mamlakatlar kirishi belgilab qo‘yilgan edi. Biroq, 
keyinchalik bankning moliyaviy resurslari bazasini shakllantirishda 
muammolar vujudga kelganligi sababli rivojlangan mamlakatlarni a’zo 
bo‘lishiga ruxsat berildi. 
Xalqaro valyuta va kredit tashkilotlari ichida 
Xalqaro hisob 
kitoblar
 
banki (Bazel) alohida o‘rin tutadi. HHKB 1930 yilda oltita 
mamlakat (Belgiya, Buyuk Britaniya, Germaniya, Italiya, Fransiya va 
Yaponiya)ning 
hukumatlararo 
Gaga 
shartnomasi 
va 
shu 
mamlakatlarning konventsiyasi asosida Shveytsariyada tashkil etildi.
XHKB dunyodagi barcha banklar uchun kapitalning yetarliligi 
bo‘yicha xalqaro talablarini ishlab chiqadi va amaliyotga joriy etadi. 
Masalan, XHKB banklar kapitalini ularning riskka tortilgan aktivlariga 
nisbatan umumiy kapitali bo‘yicha 0,08 va asosiy kapitali 0,04 
bo‘yicha koeffitsiyent bo‘lishi zarurligi belgilagan.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki aynan shu talablarni, 
mos ravishda 0,05 va 0,1 koffitsiyentda o‘rnatgan. Xususan, 
malakatimiz tijorat banklari banklarida ushbu talab yuqori darajada 
bajarilayotganligini Prezidentimiz Islom Karimov alohida e’tirof etib: 
“Banklarimiz kapitalining yetarlilik darajasi 23 foizdan oshadi. Bu esa 
banklar monitoringi bilan shug‘ullanadigan xalqaro Bazel qo‘mitasi 
tomonidan belgilangan xalqaro standartlardan qariyb 3 barobar 
ko‘pdir
100
” deya ta’kidladilar.
XHKB – markaziy banklarning banki. XHKBga uning ustavi 
bo‘yicha ikkita asosiy vazifa qo‘yilgan. Birinchisi, markaziy banklar 
o‘rtasida o‘zaro aloqalarni rag‘batlantirish, xalqaro moliyaviy operat-
siyalarni amalga oshirishga qulay muhit yaratish; ikkinchidan, unga 
a’zo mamlakatlar o‘rtasida xalqaro kredit va boshqa operatsiyalarni 
amalga oshirishda bank – agent yoki bank – depozitariy sifatida 
faoliyat yuritadi. 
XHKBning asosiy moliyaviy resurs manbasi Markaziy bank-
larning qisqa muddatli (asosan 3 oy muddatga) depozitlari yoki 
oltinlari hisoblanadi. Aktiv operatsiyalari sifatida bankning Markaziy 
banklarga xorijiy valyutalarda beradigan kreditlarini ta’kidlash 
mumkin.
100
Karimov I.A. Asosiy vazifamiz-vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada 
yuksaltirishdir. T: O‘zbekiston, 2010. B 36. 

---

369