Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

19.5. Xalqaro hisob – kitoblarning shakllari  
va valyuta riski 
 
Mamlakatlar o‘rtasida tovarlar va xizmatlar bo‘yicha oldi – sotdi 
operatsiyalarni  amalga  oshirishda  xalqaro 
hisob  –  kitoblarning  quyi-
dagi shakllari 
qo‘llaniladi: 

 
xujjatli akkreditiv; 

 
inkasso; 

 
bank o‘tkazmalari;  

 
veksel va cheklar bilan hisob – kitoblar shular jumlasidandir. 
Xalqaro hisob – kitoblarni amalga oshirishda quyidagi holatlarga 
alohida e’tibor qaratiladi. 
1.  Xalqaro  hisob  –  kitoblarda  eksporter  va  importerga  xizmat 
ko‘rsatadigan banklar moliyaviy vositachi sifatida maydonga chiqadi.  
2.  Xalqaro  hisob  –  kitoblar  mahalliy  va  xalqaro  qonunchilik 
hujjatlari bilan tartibga solinadi. 
3.  Xalqaro  hisob  –  kitoblar  turli  valyutalarda  amalga  oshiriladi. 
Asosan,  dunyoda  to‘lov  vositasi  sifatida  tan  olingan  mamlakatlarning 
milliy valyutalarida (AQSh dollari, yevro, iyena, yuan). 
4.  Bitta  xalqaro  kontrakt  doirasida  bir  necha  hisob  –  kitob 
shakllari qo‘llanilishi mumkin. 
Eksporter va importerlar o‘rtasida tovarlar va xizmatlar bo‘yicha 
to‘lovlarni  amalga  oshirishda  hisob  –  kitob  shakllarini  tanlash  muhim 
masalalardan  biri  hisoblanadi  va  bunga  qator  omillar  ta’sir  qiladi. 
Xususan:  

 
tovar va xizmatlar turi;  

 
kontrgentlarni  to‘lovga  layoqatliligi  va  mavqeyi.  Ayrim 
rivojlanayotgan  mamlakatlar  importerlarining  to‘lov  qobiliyati  zaif 
bo‘lganligi bois,  ular  o‘rtasida  xalqaro  hisob  –  kitoblarning  akkreditiv 

---

345 
shakli  ko‘proq  qo‘llaniladi.  Akkreditiv  hisob  –  kitob  shaklida  ekspor-
terga to‘lov kafolatlanadi;  

 
jahon bozorida sotiladigan tovarlarga bo‘lgan talab va taklif 
darajasi;  

 
boshqa omillar.