Toshkent kimyo-texnologiya instituti

 
 
16-MAVZU: O‘QUVCHILARNING ISHLAB CHIQARISH 
AMALIYOTINI  TASHKIL QILISH VA O‘TKAZISH 
REJA : 
1. 
ICHTning vazifalari va bosqichlari 
2. 
 Ustozning ishlab chiqarish amaliyotiga tayyorgarligi 
3. 
ICHTning meyoriy xujjatlari 
Malakali mutaxasislarni o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi o‘quv muassasalarida 
tyyorlash jarayoni, ya’ni ishlab chiqarish ta’limi uch bosqichdan iborat.  
O‘quvchilarga  o‘quv  ustaxonalarida,  ishlab  chiqarish  sharoitida  (korxonalar, 
qurilishlarda,jamoa  ko‘nikmalarida  va  boshqalarda)  va  bitiruv  ishlab  chiqarish 
amaliyoti.  Har  bitta  ishlab  chiqarish  amaliyoti  uchun  dasturlar  mavjud  bo‘lib  bu 
dasturlarda ishlab chiqarish muddatlari, xajmi ko‘rsatilgan bo‘ladi. 
1.  Agar  o‘quv  ustaxonalarida  ishlab  chiqarish  ta’limining  asosiy  vazifasi 
o‘quvchilarni  bo‘lajak  kasbi  bo‘yicha  tanishtirish,  ish  joyilari  bilan  tanishtirish, 
jixozlar bilan tanishtirish bilan birga o‘quvchilar bu bosqichda murakkab bo‘lmagan 

---

KASBIY TA’LIM METODIKASI 
 
128
 
boshlang‘ich  mehnat  usullarini,  ishlab  chiqarish  opperatsilarini  bajarishni,  ularni 
mustaxkamlashni  hamda  mustaqil  ish  bajarish  yo‘llarini  ishlab  chiqarishni  ta’limi 
ustasi-ustoz rahbarligida amalga oshiradi. 
2. Ishlab chiqarish sharoitida ishlab chiqarish ta’limini amalga oshirish ancha 
murakkab  bosqich bo‘lib, bu davrda o‘quvchilar o‘quv ustaxonalarida olgan bilim 
bilan malaka va ko‘nikmalarini takomillashtirishadi. YAngi jixozlar bilan tanishadi. 
Ilg‘or  ish  tajribalar  bilan  tanishadi  va  o‘quvchilarga  mo‘ljallangan  ish  normallari 
asosida  mustaqil  ish  bajarishadi.  Natijada,  ular  mehnat  jamoasi  an’annalariga 
hurmat,  o‘z  qo‘ligi  ishonch,  jamiyat  oldidagi  burch  hamda  o‘z  kasbiga  bo‘lgan 
muhabbat  fikrlash  kabi  xislatlar  shakllanib  boradi.  Bu  bosqichda  o‘quvchilar 
faoliyatiga  ishlab  chiqarish  korxonasining  ilg‘or  ishchilari,  ishchilarga  rahbarlik 
kilishadi. Ustoz esa ular bilan xamkorlikda o‘quvchilarning ishlab chiqarish ta’limi 
dasturi  materiallarining  bajarilishini  kuzatib  boradi  hamda  birgalikda  rahbarlik 
qilali. 
3. Uning yakunlovchi bosqich-bu bitiruv oldi ishlab chiqarish amaliyoti bo‘lib, 
bu  boskichda  o‘quvchilar  o‘z  kasbiy  bilim,  malaka  va  ko‘nikmalarini 
mustaxkamlashadi, yuqori ish umumdorligi eslatgan jihozlar, qurilmalar, uskunalar, 
moslamalar bilan tanishadi va ularda ishlash yo‘llariga ega bo‘lishadi. 
Ishlab  chiqarish  amaliyoti  jarayonida  bo‘lajak  mutaxassislarining  mutaxassis 
sifatida ishlab chiqarishda ma’lum darajadagi aniq ishlarni bajarishlari, uskunalarga 
xizmat ko‘rsatish, talab darajasida (me’yorida) ish bajarishadi va amalga oshiriladi. 
Bu  davrda  ishlab  chiqarish  ustasining  asosiy  vazifasi  o‘quvchilarni  ish  joyi  bilan 
ta’minlash,  zarur  bo‘lgan  ishlab  chiqarish  vositalari,  materiallar,  asboblar, 
texnikaviy  jihozlar,  ko‘rsatmali  materiallar  va  boshqalar  bilan  tanishtiradi, 
ta’minlash va ularning hamma ishlab chiqarish talablariga rioya qilish, bosqichlarini 
kuzatish bo‘ladi. 
Ishlab chiqarish amaliyotti har bir soha uchun har xil davrda, hajmda amalga 
oshiriladi. Masalan  xozirgi davrda sanoat sohasi  uchun ishlab chiqarish, amaliyoti 
uchun 648 soat ajratilgan. Bu ishlab chiqarish ta’limining ____ foizini tashkil qiladi. 
YA’ni 18 hafta yoki 108 kun demakdir.  
Ishlab   chiqarish   amaliyotini   amalga   oshirish   uchun   ishlab, chiqarish 
ustasi-ustoz  amaliyot  boshlanishdan  eng  kamida  bir  oy  oldin  unga  tayyorgarlik 
ishlarini amalga oshiradi. Buning uchun u quyidagi ishlarni bajarish kerak: 
1. Ishlab chiqarish amaliyoti ob’ekti (korxona, zavod, fabrika, jamoa xo‘jaligi, 
brigada va boshqalar) bilan tanishadi. Bu ob’ektlar bajariladigan ishlab chiqarish ish 
jarayonining  amaliyot  dasturida  ko‘zda  tutilgan  maqsadlarga  mos  kelishgan  ya’ni, 
dastur mazmunini amalga oshirishi imkoniyatlari aniqlandi. Ish joylari tanlanadi va 
amaliyotni bajarish mumkinligini uning samaradorligi belgilanadi. 

---

KASBIY TA’LIM METODIKASI 
 
129
 
2.  Korxona  bilan  ishlab  chiqarish  amaliyotini  o‘tkazish  bo‘yicha  shartnoma 
tuziladi va bu shartnomada «korxona» va «o‘quv muassasi» ning o‘zaro shartlari 
belgilanadi. 
3.  SHartnoma  tuzilgandan  keyin  o‘quvchilarni  ish  joylariga  taqsimlash  va 
ularni bir joydan ikkinchi joyga grafik asosida ishlashga o‘tish grafigi tuziladi. 
4.  Ishlab  chiqarish  amaliyotini  boshlashdan  oldin  «korxona»  xodimlari 
tomonidan maxsus, instruktaj o‘tkaziladi. Bunda «korxona» da qanday yurib turish 
kerakligi,  uskunalar  bilan  ishlaganda  qanday  texnik  xavfsizligi  choralariga  rioya 
qilishni,  korxonaning  ish  tartibi  va  qoidalari,  ish  o‘rinlarida  o‘zlashtirish  qanday 
tutishni va boshqa talablar haqida yo‘riqnoma beradi. 
5. Ishlab chiqarish amaliyoti odatda ishlab chiqarish korxonasi ekskursiyadan 
boshlanadi  va  o‘quvchilarni  korxona  sexlari,  uchastkalari  bilan  hamda 
chiqariladigan maxsulotlar va ularga ishlatiladigan materiallar bilan tanishtiradi. Bu 
vaqtda  ishlab  chiqarish  korxonalaridan  ilg‘or  ishchilar  yoki  muxandislar  ham 
qatnashadi. SHu bilan birga ekskursiya oxirida korxonaning rahbari, o‘rinbosarlari, 
jamoatchilar,  ilg‘or    tajriba    egalari      korxona    haqida,      uning      an’analari  tarixi 
haqida so‘zlab beriladi. 
6. Ustoz korxonadagi ish o‘rinlariga o‘quvchilarni biriktirib, ularning ishlarini 
kuzatib  boradi,  kerakli  instruktajlar  beradi,  zarur  vaqtda  o‘quvchilar  ish  joylarini 
grafik  asosida  almashtiradi.  Ishlab  chiqarish  amaliyotiga  korxonadagi  javobgar 
shaxslar,  tomonidan  asosiy  rahbarlik  amalga  oshiriladi.  Agar  ishlab  chiqarish 
amaliyoti  jarayonida  ba’zi  kamchiliklar  uchrasa  bunday  kamchiliklarni  ustoz  va 
rahbarlar orqali barham beriladi. 
7. Ishlab   chiqarish   amaliyoti   natijasi   bo‘yicha   hisobot  uchun materiallar 
to‘plash uchun ustoz tomonidan ko‘rsatmalar berilib boriladi.