CHiqindi
chiqayot
gan manba
Tarkibi
CHiqindi miqdori
Tozalash
uchun
berilgan
miqdori
CHM
CH
Mg/m
3
Tozalash
usuli
Reku-
peratsiya
qilish
usuli
Gaz xom
chidam
m
3
/soat
CHang
µ/m
3
Absorber
CO
2
H
2
S
0.03
21.32
-
-
0.03
21.32
184.5
0.512
Adsorb-
sion usul
Korxona-
larda
foydala-
niladi
Ko‘rib chiqayotgan bo‘limimizda tarkibida erimaydigan zarrachalari, organik
moddalari bor bo‘lgan maishiy - xo‘jalik oqava suvlari hosil bo‘ladi. Ular avval
mehanik , fizik-kimyoviy va so‘ng biologik tozalash yo‘li bilan tozalanib, yana
qaytadan foydalanish uchun siklga kiritiladi.
44
Atmosferaga tashlanayotgan ifloslantiruvchi moddalarning chegaraviy
mumkin bo‘lgan miqdorlarini hisoblash
1.
m koeffitsienti quyidagi formuladan aniqlanadi
69
.
0
44
.
4
34
,
0
44
.
4
1
,
0
67
,
0
1
34
,
0
1
,
0
67
,
0
1
3
3
=
+
+
=
+
+
=
f
f
m
2.
f parametri quyidagi formula orqali hisoblanadi
44
.
4
50
12
0
.
2
4
10
10
2
2
3
2
2
3
=
⋅
⋅
=
∆
⋅
⋅
=
T
H
D
w
f
f≤100 bo‘lganligi uchun chiqindi issiq hisoblanadi.
D - chiqindilar manbasining diametri, m.
w - gaz-havo aralashmasi manbadan chiqishining o‘rtacha tezligi, m/s
N - manbaning er sathidan balandligi, m
∆T- gaz-xavo aralashmasi temperaturasi T
g
bilan atrof muhitdagi
xavo temperaturasi T
x
lar farqi.
3. V
1
- gaz-xavo aralashmasining xajmi, m
3
/s, quyidagi formula bo‘yicha
hisoblanadi:
s
m
W
D
V
/
56
.
12
4
4
2
14
.
3
4
3
2
2
1
=
⋅
⋅
=
⋅
⋅
=
π
4. h-koeffitsient V
m
parametriga bog‘liq bo‘lib, quyidagi formulalardan
aniqlanadi:
V
m
≥2 bo‘lganligi uchun n=1
5. V
m
quyidagi formulaga binoan topiladi:
43
.
2
12
50
56
.
12
65
,
0
65
,
0
3
3
1
=
⋅
⋅
=
∆
⋅
⋅
=
H
T
V
V
m
6. YAkka manbadan tashlanayotgan zaxarli moddaning miqdorini CHMM dan
oshib ketmasligini ta’minlaydigan chegaraviy mumkin bo‘lgan chiqindilar
miqdori quyidagi formuladan aniklanadi:
s
g
n
m
F
A
T
V
H
С
ChMM
ChMCh
f
/
31
.
0
1
69
.
0
1
200
50
56
.
12
12
)
02
.
0
05
.
0
(
)
(
3
2
3
1
2
=
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
−
=
⋅
⋅
⋅
∆
⋅
⋅
⋅
−
=
45
C
f
- zaxarli moddaning fon miqdori, mg/m
3
.
5-jadval
Suvdan foydalanish me’yori
Suv bilan
ta’minlash
manbai
Foydalanisg me’yori
Qaytarilgan
suv hajmi
m
3
/soat
Toza suv
iqtisodi
%
Loyihaga binoan
Amalda
Korxona
qudug‘i
6.0
5.8
5.6
97%
6-jadval
Oqova suvlarni tozalash
Oqova
suv turi
Oqova
suv tarki
bi
Oqova suv hajmi
m
3
/soat
Tozalash
usuli
Tozalash
moslama
si
Tozalan
gan
suvning
foydala
nishi
Tashlab
yuborila-
yotgan
Tozalashga
berilayot-
gan
Maishiy-
Xo‘jalik
Mehanik
aralash
malar
Mayda
zarracha
lar
Organik
modda
lar
-
0.2
-
5.6
-
-
Tindirish
Koagulyat
siya
Biologik
Tindirgich
Koagulya-
tor
biologik
hovuz
Qaytadan
siklga
beriladi
Bu bo‘limda qattiq chiqindilar hosil bo‘lmaydi.
46
ISHLAB CHIQARISH JARAYONINI AVTOMATLASHTIRISH
Bitiruv ishim SEVILEN ishlab chiqarish texnologiyasi bo’yicha etilen
vinilatsetat ishlab chiqarish bo’limi hisoblablash va loyixalash bo’lganligi sababli,
bitiruv ishimning texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish qismida, asosiy
jarayonlardan biri bo’lgan granullash jarayonini ko’rib chiqaman.
Sopolimerlanish amalga oshiriluvchi texnologik tizim Germaniyaning qator
firmalari tomonidan tadqiq qilingan va uch zonali quvirli reaktorlarda olib boriladi.
Uch zonali quvirli reaktorlarda etilenvinilatsetatishlab chiqarish
texnologiyasi ham bir zonali texnologiya bilan mos keladi, faqatgina reaktorning
ishlash printsiplari bilan farqlanadi. Dastlabki xom ashyo va sikldagi past bosimli
aralashma 2-oraliq kompressorida 21 MPa bosimgacha sqiladi. Oraliq
kompressordan chiquvchi arlashma oqimgiga vinilatsetat kiritiladi, so’ngra bu
aralashmaga sikldagi yuqori bosimli aralashma qo’shiladi hamda 3-yuqori bosimli
kompressorga yo’naltiriladi. 180 MPa bosimgacha sqilgan ishchi aralashmani uch
oqimga bo’linadi, bu oqimlarning har biri quvirli reaktorning mos zonalariga
yuboriladi. 5.1-birinchi zona boshlanishiga reaktsion aralashmaga nisbatan 0,01 %
mass miqdorida izododekan saqlovchi 10 %-li uchlamchi-butilperbenzoat
initsiatori yuboriladi. Reaktsion aralashma tarkibi, % mass: etilen 84, vinilatsetat
16. Uzatilaetgan reaktsion aralashma miqdori 35 kg/soat. Birinchi zonadagi
sintezning maksimal xarorati 225
°S, reaktsion aralashma konversiyasi 9.4 %
mass. Reaktorning birinchi zona 4.7 % mass konversiyaga ega bo’lgan nuqtasiga,
qo’shimcha 0.34 kg/soat vinilatsetat beriladi. Reaktsion aralashmaning birinchi va
boshqa zonalarda sovishini, zona ko’ylaklariga issiq suv uzatish bilan
ta’minlanadi. 210
°S da birinchi zonadan chiquvchi reaktsion aralashmani 13,1
kg/soat miqdordagi etilen va vinilatsetat aralashmasidan iborat bo’lgan ikki oqim
bilan aralashtiriladi. Aralashtirish uchun yuborilgan oqim xarorati 110
°S bo’lishi
ta’minlanadi.
47
Torshiriq: Bitiruv ishini bajarishda ob’ekt sifatida
Kirish qiymati
Chiqish qiymati
x(t
1
) (G)
y(t
2
)
Rasm.1.
Bitiruv ishini bajarishda ob’ekt sifatida granulyator tanlab olindi.
Boshkariluvchi ob’ekt – xarorat . Jaryondagi uzgartiriladigan ob’ektning asosiy
kursatkichi:
t
max
=225
°S; t
min
=110
°S; t
urt
=167,5
°S mikdorda o’zgarishi mumkin,
xaroratning o’zgarishi chegarasi
∆t = ±57.5°S.
Ushbu ko’rsatkichni o’zgartiruvchi - boshqaruvchi qiymat – sovuq suv sarfi:
G
њrt
=10.6 m
3
/s, G
max
= 11.12 m
3
/s, G
min
=10.2 m
3
/s qiymatlarda o’zgarishi mumkin.
Boshqaruvchi parmetrning maksimal o’zgarish chegarasi
∆G=±0.46 m
3
/s
Ob’ektning xarakteri
Obektning xarakterini ifodalash:
Boshqariluvchi qurilma aperiodik zveno bo’lganligi sababli, proportsional-
integral rostlagichni tanlayman. PI –rostlagich uzatish funktsiyasi W(p)= k + 1/
T
i
r. Xozirgi vaqtda chiqarilayotgan datchiklar, ijrochi mexanizmlar ixcham va
mikrosxema asosida tayrlanayotgani uchun ularni inertsiyasiz zvenoga
tenglashtiramiz va k=1 xisoblab, boshqarish tizim blok sxemasini chizaman:
Hisoblashni kompyuterda MATLAB dasturi asosida 3 sigimli ob’ekt
modelini borligini inobatga olib, biz xam me’yorlovchi kurilmadagi boshkaruv
jarayonini 3 sigimli deb, kabul kilamiz
Ob’ektdagi jarenning kompyuter modeli
Ob’ektning utuvchi jarayonining egri chizigi kuyida keltirilgan “MATLAB”
dasturi asosida boshkaruv tizimining dinamikasining kompyuter modelini tuzamiz.
Гранулятор
ИМ
W(p) =
1
20
2
.
1
+
p
Дат-
чик
W=k+
p
T
и
1
Буюртма
48
Ob’ektni optimal boshkarish tizimi shakllantirildi
Optimal boshkarish tizimini sintez kilish, rostlagichni tanlash, rostlagichning
sozlash parametrlarining optimal kiymatlari (K -0.9 Ti – 150sek) kuyida
keltirilgan kompyuter modeli natijalari asosida aniklanadi:
49
Rostlagich kursatkichlari ma’lum bulgandan sung, GOST 21.404.85.
foydalanib, texnologik jarayoni avtomatlashtirishning funktsional sxemasini ya’ni,
ob’ektning optimal boshkarish chizmasini chizdim.
FUNKTSIONAL SXEMA BAYoNI
Kurilmaning ishidagi xaroratni ulchash uchun karshilik termometr poz.1-1
datchik, ko’rsatuvchi va rostlovchi asbob poz.1-2, ijro etuvchi mexanizm poz.1-4
va rostlovchi organlar poz.1-5 kiradi, rostlovchi organning shchitda o’rnatilgan
masofadan turib boshqarish paneli poz.1-3 vositasida boshqarish ko’zda tutilgan.
Rasm.3. Granulyator kurilmasining funktsional sxemasi.
50
Adabiyot va uslubiy qo’llanmalardan foydalanib, birlamchi, ikkilamchi
asboblar, rostlagich, boshqaruvchi va ijrochi qurilmalarni GOST 21.404-85
talabiga mos ravishda tanlandi va ularni nomlari va markalarini jadvalda
keltirildi.
№
O’lchanayotgan
kattalik
O’rnatil.
joyi.
O’lchovchi va boshkar.
kur.tavsifi.
Soni
1-1
Harorat ulchash
joyida
Qarshilik termometri
TXAU METRAN 274
(0-100
o
S)
1
1-2
Haroratni rostlash
shchitda
Haroratni o’lchov va
boshqaruvchi qurilma
OBEN 2 TPM1
1
1-3
Shchitda
Masofadan turib boshqarish
paneli
1
1-4
Klapanni
boshqarish
joyida
ijrochi mexanizm
1
51
IQTISODIY QISM
Vinillash bilan etilenvinilatsetat ishlab chiqarish jarayonlari texnologiyasi
tizimini iqtisodiy qismida quyidagi ko‘rsatgichlar hisoblanaldi:
1. Ishlab chiqarish dasturi – 1 yil mobaynida ishlab chiqarilgan mahsulotning
xajmi (natural ifodada va qiymati bo‘yicha), uning assortimenti va nomenklaturasi.
2. To‘g‘ri moddiy sarflar hisobi – bevosita texnologiyaga doir sarflangan xo-
ashyo, asosiy va yordamchi materiallar, yoqilg‘i va quvvatlar (qayta ishlanadigan
chiqindi ayrilgan holda).
3. Transport yo‘l xarajatlari.
4. Mehtanga doir to‘g‘ri sarflar:
a) ishlab chiqarish ishchilarning ish haqi –bevosita mahsulot ishlab chiqariladigan
ishchilarning mehtan haqi.
b) ijtimoiy sug‘urta ajratmasi yoki yagona ijtimoiy to‘lov (25 %)
5. Boshqa qolgan xarajatlar.
6. Mahsulot ishlab chiqarish tan-narxining kalkulyatsiyasi – 1 o‘lcham va yillik
mahsulot uchun.
7. Ishlab chiqrishning asosiy iqtisodiy ko‘rsatgichlari – mahsulot xajmi, qiymat
tannarxi, yillik foyda, 1 o‘lcham mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi, umumiy
sarflar, mahsulot rentabilligi, ishlovchilarning o‘rtacha ish haqi (oylik maosh)
1-jadval
ISHLAB CHIQARISH DASTURI – MAHSULOTNING YILLIK ISHLAB
CHIQARISH XAJMI (NATURAL VA QIYMAT IFODASI)
№
Mahsulot nomi
O‘lcham
Bir o‘lcham
narxi
Natural
ifodasi
Qiymat
ifodasi
m.so‘m
1 Etilenvinilatsetat
t
1520000
80000
121600000
To‘g‘ri moddiy sarflarni asosiy parametrlari quvvat sarflari elektr quvvati,
suv, bosim ostidadagi havo, sarflanuvchi muz va bug‘ bilan bog‘liq
52
2-jadval
To‘g‘ri moddiy sarflarni
№ Sarf moddalar O‘lch.
Baho
1 o‘lcho mahsulot
uchun
Yillik sarf
Miq.
So‘m
Miq.
M.so‘m
1 Elektr quvvati,
suv, bosim
ostidadagi
havo,
sarflanuvchi
muz va bug‘
mkVt
191000
0.29
55390
58000
11078000
Jami
55390
11078000
Ushbu jadvalda loyiha bo‘yicha ishlab chiqarishga rejalashtirilgan mahsulot
turi, uning o‘lchami, natural ifodadagi va qimati bo‘yicha mahsulotning hajmi va 1
o‘lcham mahsulotning sotiladigan narxi qayd etilgan.
Mahsulot ishlab chiqrashi tannarxining kalkulyatsiyasi
Yillik ishlab chiqrashi xajmi - 80000
Mahsulotning kalkulyatsion o‘lchami – 1 t
3-jadval
Mahsulot ishlab chiqrashi tannarxining kalkulyatsiyasi
№
Sarf moddalar
Sarf qiymati
1 o‘lcham mahsulot
uchun, so‘m
Yillik xajmi, m.so‘m
1
To‘g‘ri moddiy sarflar
840000
67200000
2
Mehtanga doir to‘g‘ri
sarflar, shu jumladan:
48000
3840000
a)
Ishlab chiqarish
ishchilarining ish xaqi
36480
2978400
53
b)
Sug‘urta ajratmalari
(yagona ijtimoiy to‘lov -
22 %)
3
Materialga doir yondosh
sarflar
4
Mehtanga doir yondosh
sarflar
5
Asosiy fondlar
amortizatsiyasi
6
Boshqa (shu jumladan
ustama) sarflar
Ishlab chiqrashi tan narxi
Davr xarajatlari
Umumiy sarflar
Foyda
Mahsulot rentabilligi
Korxonanning ulgurji
bahosi
Aktsiz
Kelishilgan (erkin-
sotish) baho – 20 %
QQS bilan
4-jadval
ASOSIY IQTISODIY KO‘RSATGICHLARI HISOBI
№
Ko‘rsatgichlar
O‘lcham
Loyiha bo‘yicha
1
Yillik i/ch mahsulot xajmi
natural ifoda
m
200000
2
Oligomerlanish jarayoni
so‘m/o‘lcham
166942
54
tannarxi
3
Yillik mahsulotning
tannarxi
ming sum
33388400
4
Yillik foyda
ming sum
10016600
5
Mahsulot rentabilligi
(samaradorligi, %)
%
31
6
1 ishlovchining o‘rtacha
oylik ish xaqi
ming so‘m
2850
7
1 ishchining o‘rtacha oylik
ish xaqi
ming so‘m
2905
Ko‘rsatgichlar hisobi:
1. Yillik mahsulotning xajmi – natural ifodada (qimatlar bo‘yicha – Ki/ch) va
qiymat bo‘yicha (Ki/ch*Zb). J.1
2. Mahsulot ishlab chiqarish tan narxining kalkulyatsiyasi bo‘yicha bir o‘lcham
mahsulot tan narxi, uni ishlab chiqarish va sotishga ketgan sarflar puldagi ifodasi.
3. Mahsulot ishlab chiqarish tan narxining kalkulyatsiyasi ushbu moddalardan
iborat:
I. Materiallarga doir to‘g‘ri sarflar: 2-jadval
II. Materiallarga doir to‘g‘ri sarflar:
a) ishlab chiqarish ishchilarning ish haqi
b) ichtimoiy sug‘urta ajratmasi – 22 %
III. Materiallarga doir yondosh (qo‘shimcha) sarflar:
IV. Mehnatga doir yondosh (qo‘shimcha sarflar);
V. Asosiy fondlar amortizatsiyasi;
VI. Boshqa qolgan, shu jumladan ustama xarajatlar
I – VI yig‘indisi h ishlab chiqarishning tan narxi
4. Yillik foyda:
ч
Ки
Н
Т
У
Ф
бк
/
)
/
(
⋅
−
=
5. 1 (bir) o‘lcham mahsulotning erkin sotish bahosi
55
E
b
=U
bk
+A+KKS
A – aksiz solig‘i
KKS – qo‘shimcha qiymat solig‘i
Ubk – mahsulotning ulgurji bahosi
6. Mahsulotning rentabilligi:
Rm=A/I/ch*T/n*100
7. 1 ishlovchi va 1 ishchining o‘rtacha oylik ish xaqi
8. To‘g‘ri moddiy sarflarning ishlab chiqarish tannarxidagi ulushi
%
100
narxi
tan
chiqarish
ishlab
narxlar
moddiy
ri
g'
to'
⋅
56
XULOSA
Hozirgi kunda organik birikmalarning vinil hosilalari kimyo sanoatida,
iqtisodiyotda, qimmatbaho monomerlar va yarim tayyor maxsulotlar sifatida keng
miqyosda qo’llanilmoqda. Undan tashqari bunday moddalardan maxsus xususiyatli
polimerlar, sorbentlar, insektitsidlar, bo’yoqlar, pigmentlar, dorivor preparatlar,
fotosezgir materiallar, biologik faol moddalar, shuningdek rangli plyonkalar,
plastiklar, turli metall ionlarini aniqlashda analitik reagentlar sifatida,
termostabillovchi tolalar olishda ham foydalaniladi.
Etilen va vinilatsetilenni sopolimerlanish jarayoni bir va uch zonali quvirli
reaktorlarda amalga oshirilishi o’rganilib, uzatilayotgan aralashma miqdori 35
g/soat, tarkibi % mass: etilen 84; vinilatsetat 16 ega ekanligi, reaktsion muhit
xaroratlari 210 -235
°S minimal va maksimal qiymatlarga ega bo’lishi aniqlandi.
Sopolimerlash bilan etilenvinilatsetat olish hamda bu tarkibin ajratish
usullari o’rganildi. Jarayonning texnologik parametrlari va sharoitlari aniqlandi.
Bunda mahsulot chiqimiga tasir etuvchi asosiy ko’rsatgichlardan biri xom
ashyoning – etilen va vinilatsetat tozaligi katta ta’sir ko’rsatishi aniqlandi.
Sopolimerlash bilan mahsulot olish va ularni ajratish jarayonlarining xarorat,
bosim, dastlabki xom ashyo kontsentratsiyasi va erituvchi-absorber nisbatilari
aniqlandi, yuttirish tezligi, desorbtsiyalanish bosqichilari o’rganib chiqildi.
Tayyor mahsulot va xom ashyoning fizik-mexanik va ekspluatatsion
xususiyatlari o’rganib, bunda so’ngi yillarda chop etilgan adabiyotlar va internet
ma’lumotlariga asoslangan holda alkenlar ishlab chiqarish hamda ularni ajratish
texnologik tizimi tanlab olindi.
57
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning joriy yil 7
fevraldagi farmoni bilan tasdiqlangan 2017-2021 yillarda O’zbekiston
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar
strategiyasi Davlat dasturi. Xalq so’zi gazetasi 2017 yil 8 fevral soni.
2.
Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан
бирга қурамиз. 488 б, Т. “Ўзбекистон”, 2017 йил
3.
Мирзиёев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш-
юрт тараққиёти ва халқ фаровонлигининг гарови. 48 б, Т. “Ўзбекистон”,
201
7 йил.
4. O.S. Maksumova, S.M. Turobjonov. Organik sintez mahsulotlari texnologiyasi,
Toshkent, 2010, Fan va taraqqiyot, 131 b.
5. Yusupbekov N.R., Nurmuhamedov X.S., Zokirov S.G., Kimyoviy texnologiya
asosiy jarayon va qurilmalari., Toshkent, 2003., 369 - 383 b.
6.
Б.Г. Трясунов, Б.Г. Крол, И.А. Лобур, Н.Е. Гeгалчий. Химичeская
тeхнология природных энeргоноситeлeй и углeродных матeриалов.
Кeмeрово: КузГТУ, 2006. - 182 с.
7.
Д. Уилям, В. Лeффлeр. Пeрeработка нeфти. М.: ЗАО. Олимп Бизнeс, 2004.
-224
с.
8.
В.С. Тимофeeв, Л.А. Сeрафимов. Принципы тeхнологии основного
органичeского и нeфтeхимичeского синтeза. Изданиe второe, пeрeрабтонноe.
М.: Высшая школа. 2003
9.
Ю.И. Дeйтнeрский, Основныe химичeскиe протсeссы и аппараты. М.:
Химия, 2001. 484 c.
10. O.Qudratov, G.G‘aniev. Favqulodda vaziyatlarda fuqaro himoyasi. YAngi asr
avlodi, 2005 y., 243 b.
11. U.YUldoshev, O.Qudratov. Xayot faoliyati havfsizligi, Toshkent, 2006 y., 235
b.
58
12. O. SHodmonov, Q.O‘lmasov. Iqtisodiyot nazariyasi, Toshkent, 2005 y., 450 b.
13. Kurkina V.V. Sintez avtomaticheskix sistem regulirovaniya s ispolzovaniem
PEVM: metodicheskie ukazaniya / V.V. Kurkina
14. http://www.nigma.ru/chemical_ensiklopedy.
15. ShGKM.Atrof muhit muxofazasi umumiy masalalari 2011y
16. N.A.Parpiyev, X.R.Raximov, A.G.Muftaxov “Anorganik kimyo nazariy asoslari”,
“Uzb-n”, 2000y., 10 ta.
17. K.Axmedov, A.Jalilov, R.Sayfutdinov «Umumiy va noorganik kimyo». T. 2003y.
18.
www.chemistry.ru
19.
www.studenty.ru
20.
www.nauka-shop.com
21. www.ziyonet.uz
59
Document Outline - ИМ
- Дат-чик
- Буюртма
- O’lchovchi va boshkar. kur.tavsifi.
Do'stlaringiz bilan baham: |