Toshkеnt irrigatsiya va milioratsiya instituti buxoro filiali gidromelioratsiya fakulteti

3.2. Xujumtaktikasi: Hujumtaktikasidegandajamoaningtaktikharakati, guruhlitaktikharakatvaindividualtaktikharakatlartushuniladi. Hujumdagikengqamrovlitaktikfaoliyatma’lumbirtaktikkombinastiyaasosidaboshlanadivakombinastiya so’ngidaindividualharakatusulibilanyakunlanadi. Hujumtaktikasiningmantiqiyketma-ketliginivamazmuniniquyidagitartibdako’ribchiqamiz.

Jamoaviytaktikharakatlarhujumdagijamoaviytaktikharakatlarquyidagiuchtayo’nalishbo’yichaamalgaoshiriladi: ikkinchito’puzatishdan so’ngoldingiqator (hujumzonasi) dagio’yinchilartomonidan; ikkinchito’puzatishdan so’ngikkinchiqator (himoyazonasi) dagio’yinchilartomonidan; birinchito’puzatishdan so’ng.Quyidao’yinchilarvato’pharakatiningshartlibelgilariberilgan.

Shartlibelgilarizohi

Bog`lovchio’yinchioldingizonadajoylashgandahujumniuyushtirishvariantlari 19-rasmdaberilgan. Bundayhujumniuyushtirishning sezilarlikamchiliklaridanbiri – buhujumdaoldingiqatoro’yinchilaridanikkikishiningishtiroketishimumkinligidir. Lekinzamonaviyvoleyboldahimoyazonasidantashkilqilinadiganhujumzarbalariushbukamchiliknideyarlibartarafetgandesabo’ladi.

abv

19-rasm

Hujumniuyushtirishdabog`lovchio’yinchiorqaqatordanto’roldigachiqibikkinchito’pniuzatganda, hujumqilishvauning samarasinioshirishimkoniyatikengayadi. Bog`lovchio’yinchiorqadajoylashgan 1, 5, 6 zonalardanto’roldigachiqib, turlihujumkombinastiyalarinitashkilqilishchizmasi20-rasmdakeltirilmoqda.
abv

20-rasm
Birinchito’pniuzatishdan so’nghujumqilishyokialdabto’ptashlash (otkidka) hujumharakatlarini (21-rasm) samaralihalqilishgaimkonbersa-da, ammobuusullarnibajarishuchunzarursharoit (uzatilganto’pningjudaqulaybo’lishi) vahujumchidankattamalakatalabetiladi. Aldabto’ptashlaganda, hujumchiyokibog`lovchio’yinchi (oldingizonadajoylashganvaqtdagina) sakrabhujumzarbasinibajarayotganday (imitastiya) bo’lib, aldamchiharakatniamalgaoshiradi.

Guruhlitaktikharakatdegandaikkiyokiundanortiqo’yinchilarninghujumvazifasinihalqilishitushuniladi. Guruhlitaktikharakatlarquyidagichaamalgaoshiriladi:

1. Bog`lovchio’yinchioldingiqatordabo’lganda, uningishtirokidahujumuyushtirish;

2. Huddishunday, faqatbog`lovchio’yinchiorqaqatordajoylashganda;

3. To’pniqabulqilishvahujumchitomonidanikkinchito’pningzarbaberuvchihujumchigaetkazibberilishi;

4. Hujumchininghujumzarbasigataqlidqilishbilanaldamchito’ptashlashniamalgaoshirishi.

Harbirguruhliharakatoldindankelishilganvao’rgatilgantaktikkombinastiyalarorqalibajariladi. Hujumchilarhujumharakatlariniamalgaoshirishdaquyidagitartibdaharakatlanadilar: harakatyo’nalishinio’zgartirmasdan (harkimo’zzonasida); harakatyo’nalishinio’zgartirib; chalkashharakatyo’nalishida. Yuqoridako’rsatilganyo’nalishlarbo’yichatashkilqilinadigantaktikkombinastiyalarniko’ribchiqamiz.

1. To’pniqabulqiluvchiuni 3 zonadajoylashganbog`lovchigaetkazibberadi, o’znavbatida, bog`lovchito’pni 4 yoki 2 zonaga (boshorqasidan) uzatadi. Agardabog`lovchi 2 zonadajoylashganbo’lsauto’pni 4 yoki 3 zonalarningbirigauzatadi. Ushbukombinastiyanibog`lovchiorqazonadanoldingizonagachiqibto’puzatishdahamqo’llashimumkin. Bukombinastiyadaasosiyvazifani 3 zonadagio’yinchibajaradi. Uraqibdapast, qisqayokitezlashibuchibboruvchito’pnihujumqilinishimumkindegantasavvurnihosilqilishikerak.

2. To’pniqabulqiluvchiuni 3 zonadagibog`lovchio’yinchigaetkazibberadi. Bog`lovchio’yinchiesato’pniquyidagichauzatibberishimumkin: 4-3 zonalaroralig`igaqisqazarbauchun; pasttraektoriyabo’yichao’zzonasiga; pasttraektoriyabo’yichaboshorqasiga; 3-2 zonalaroralig`igaqisqartirilganmasofabo’yicha. Hujumchilarzarbaberishuchunma’lumburchakasosidaharakatlanadilar. Hujumchilarningshutartibdagibirqatorharakatlarima’lumma’nodagikombinastiyalarningnomlanishiga sababbo’ladi. Bularga «eshelon» va «to’lqin» kombinastiyalarinimisolkeltirishmumkin.

21-rasm 22-rasm 23-rasm

«To’lqin» kombinastiyasidauchtao’yinchi – bog`lovchiva 3-4 zonalardagihujumchiishtirok etadi (22-rasm). 3 zonadagio’yinchipastto’puzatish (qisqa, uchishda) bilanbo’ladiganhujumniboshlabberishuchunyuguribkeladi. To’p 4 zonadagio’yinchiga, 4 va 3 zonalaroralig`igauzatibberiladi. 3 zonadagio’yinchihujumzarbasigataqlidqilib, raqibningto’siqqo’yuvchio’yinchilarinichalg`itadi. Buesa 4 zonao’yinchisininghujumni samaraliyakunlashiga (to’siqsizyokito’siqqo’yishkechikkanligibilanbog`liq) imkonyaratadi. Kelishuvgaasosanto’puzatishuzunligio’zgartiribboriladi. Agardato’pniqabulqilish 4 zonagayaqinjoyda sodirbo’lganbo’lsa, «eshelon» (23-rasm) kombinastiyasiniamalgaoshirishuchunqulaysharoityaratiladi. Buholda 3 zonadagio’yinchiningharakatiyuqoridagikabibo’ladi, 4 zonadagio’yinchiyugurishyo’nalishinio’zgartirib, 3 zonadagio’yinchiningorqasigao’tmoqchibo’ladi, ammobuharakatnibirtempkeyinroqbajaradi. Ushbukombinastiyanito’p 2 zonayaqinigauzatilganbo’lsa, 3 va 2 zonalardahambajarishmumkin.

3. Chalkashmakesimharakatlanishlarbilanamalgaoshirila-digantaktikkombinastiyalarnibajarishyuqoritayyorgarlikvamalakatalab etadi. Bularga «Krest» (asosiy), «Oldingakrest», «Orqagakrest» kombinastiyalarikiradi. «Krest» hujumida 3 va 4 zonalardagihujumchilarishtirok etadi. 4zonadagihujumchitezkorharakatbilanbog`lovchio’yinchiyonigapast (qisqa, uchib) uzatilganto’pgahujumzarbasiniberishyokitaqlidqilishuchunboradi (24-rasm). 3 zonadagio’yinchibirozkeyinroq 4 zonao’yinchisiningorqasigao’tadivahujumniyakunlaydi. To’puzatishtraektoriyasioldindankelishibolinadi, ammoto’puzatisho’rtachadanbalandbo’lmasligizaruraksholdakombinastiyao’zmohiyatiniyo’qotadi.

a b

24-rasm 25-rasm

«Oldingakrest» kombinastiyasini 3 zonao’yinchisiboshlaydi (25 a-rasm), 2 zonadagisherigiuningorqasigao’tib, birozkechikib sakraydivahujumniyakunlaydi.«Orqagakrest» kombinastiyasidaesaharakatlanishnibirinchibo’lib 2 zonao’yinchisiboshlabberadi, 3 zonao’yinchisiesauningorqasidan 2 zonadahujumqilishuchunharakatlanadi. Buvariantdagikombinastiyabirmunchamurakkabroqhisoblanadi.

Guruhlihujumharakatlaribirinchito’puzatishdankeyinhamamalgaoshirilishiyuqoridabayon etilganedi. Bundayhujumharakatlarinifaqatginabirinchito’p sifatliqabulqilinganda (raqibjamoasio’zharakatlarinihujumbilanyakunlayolmasa, o’yingakiritilganto’pqiyinchiliktug`dirmasa) amalgaoshirishmumkin. Bundahujumikkixilvariantdayakunlanishimumkin. Birinchivariantdahujumzarbasiberiladi (26 a-rasm), ikkinchivariantdaaldamchito’ptashlash (26 b-rasm) amalgaoshiriladi.

ab

26-rasm
Afsuski, yoshvoleybolchilarbilanishlaganda, taktikkombinastiyalarnio’rgatishvaularnio’yinjarayonidaqo’llanilishigakame’tiborberiladi. Taktikkombinastiyalarniqo’llashdaquyidagiikkiholatdankelibchiqishzarur:

1. Taktikkombinastiyalarniqo’llashaniqo’yinsharoitidankelibchiqishikerak;

2. Kombinastiyalarjamoaningtexnik-taktiktayyorgarlikimkoniyatlarigaasoslanishikerak.

Yakkataktikharakatlarjamoavaguruhlio’yinharakatlariningasosiytarkibibo’libhisoblanadi. Ularto’psizvato’pbilanbo’ladiganharakatlargabo’linadi. To’psizharakatlargato’pnio’yingakiritish, to’puzatish, hujumqilishuchunjoytanlashvajamoa, guruhliharakatlargako’ramosharakatlanishlarkiradi.

Hujumzarbasiuchunto’puzatishdao’yinchiningharakatlarigaquyidagilarkiradi:

1) bog`lovchio’yinchioldidaturganhujumchigato’puzatish;

2) bog`lovchio’yinchiorqasidaturganhujumchigato’puzatish;

3) hujumchilargabirme’yordato’puzatishnitaqsimlash;

4) raqibjamoasiningkuchsizto’siqqo’yuvchisiganisbatanto’puzatish;

5) to’pniqabulqilishvao’yinningtaktikrejasidankelibchiqibto’puzatishtraektoriyasinibelgilash;

6)to’pnialdamchiharakatlarbilantaqlidtarzidauzatishlar: oldingato’puzatayotgandaybo’lib, uniraqibmaydonchasigatashlash; oldingato’puzatgandekko’rsatib, boshorqasigato’puzatish; boshorqasigato’puzatishniko’rsatiboldingato’puzatish.

To’pnio’yingakiritishdaquyidagilarasosiytaktikharakatlarhisoblanadi:

1) to’pnikuchjihatigako’ranavbatlashtirish;

2) to’pniraqibjamoasining samarasizqabulqiluvchio’yinchisitomonyo’naltirish;

3) to’pniraqibningasosiyhujumchisigayo’llash;

4) to’pniyangitushgano’yinchigayo’llash;

5) to’pniorqazonadanchiqayotganbog`lovchio’yinchigayo’llash;

6) to’pnio’yinchilarorasigayo’llash;

7) to’pnimaydonningbo’shvaqiyinqabulqilinadiganjoylarigayo’llash.

Hujumdagivahujumzarbalariniberishdagiasosiytaktikharakatlargaquyidagilarkiradi:

1) hujumqilishusulinitanlash;

2) hujumzarbasinivaaldamchiharakatlarniimitasiyaqilish;

3) o’yinvaziyatidankelibchiqibhujumzarbalariniberishusullarininavbatlashtirish;

4) to’siqustidanzarbaberish, to’siquchunko’tarilganqo’llarorasidan, to’pnito’siqdanmaydonchekkasigachiqaribyuborishnimo’ljallabzarbaberish;

5) hujumzarbasiniimitasiyaqilib, sakrabto’puzatish;

6)sakrabto’puzatishniimitasiyaqilibaldamchiharakatbilanto’pniraqibmaydonigatashlash.

3.3. Himoyataktikasi: Himoyadagitaktikharakatlarningasosiymaqsadi – raqibninghujumharakatlarinibartarafetishvaungaqarshiturishdaniborat. Himoyadagitaktikharakatlargajamoa, guruhvayakkatartibdagiharakatlarkiradi. Jamoalitaktikharakatlaro’yindajamoaninghimoyadagiharakatlariuchtaasosiyvaziyatbilanifodalanadi: o’yingakiritilganto’pniqabulqilish; hujumzarbasini (harakatini) yokito’siqdanqaytganto’pniqabulqilish; hujumqilayotgano’yinchinihimoyalash. Jamoaharakatlariningmazmuniquyidagiasosiyomillar: raqibjamoasihujumharakatlariningxususiyatlari; o’yinchilarningo’yinmahoratlari; o’yinxususiyatidankelibchiqibnavbatdagiharakatlarniamalgaoshirishbilanbelgilanadi.

Zamonaviyvoleyboldajamoao’zhimoyataktikasiniburchagioldinga (27 a-rasm) vaburchagiorqaga (27 b-rasm) tizimiasosidatashkilqiladi.

a b

27-rasm

Yuqorida sanabo’tilganomillarvao’yinvaziyatidankelibchiqib, maqbulbo’lganhimoyataktikalaridanbiriniqo’llashikerakbo’ladi. Quyidaushbutaktikusullarnivauningvariantlariniko’ribchiqmiz.

O’yingakiritilganto’pniqabulqilishdao’yinchilarningmaydonbo’yichajoylashuviasosanikkivariantdabo’ladi: chiziqlivapog`onalarbo’yicha. Chiziqlivariantdan (28 a-rasm) barchao’yinchilarto’pniqabulqilishmalakasigaegabo’lgandavahujumdamurakkabbo’lmagankombinastiyalarniuyushtirishrejalashtirilgandafoydalaniladi.Buvariantdao’yinchilarmaydonbo’ylabbirtekisdajoylashadilar. Bundaraqibningto’puzatishidagiquyidagitaktikxususiyatlarnihisobgaolishzarur:

a) maydondajoytanlash (to’rdanqanchamasofadajoylashish);

b) raqibtomonidano’yingakiritilganto’pningturlikuchlanishdaginavbatlashuv ehtimoliga;

v) o’yinchilarorasigaberish ehtimoliga;

g) to’ryonigachiqayotganbog`lovchigato’pyo’llash ehtimoli.

Zamonaviyvoleyboldako’phollardao’yinchilarningpog`onabo’ylabjoylashuvikuzatiladi. Bundao’yingakiritilganto’pningmalakalivoleybolchilartomonidanqabulqilinishigavahujumharakatlarining samaralitashkiletilishigaimkonyaratiladi.

Agarda 3 zonadagio’yinchito’pniyaxshiqabulqilish, 4 zonadagio’yinchiesayaxshihujumqilishmaxoratigaegabo’lmasa, 28 b – rasmdakeltirilganjoylashuvdanfoydalanishimumkin. 3zonadagio’yinchito’pniyaxshiqabulqilaoladiganbo’lsa, umaydonchaningorqarog`iga surilibturadi (6 zonadagio’yinchidano’tibketishimumkinemas).

Bog`lovchio’yinchining 5 zonadanchiqishvaqtidagijamoajoylashuvi 18 v-rasmdakeltirilgan. Bujoylashuvbirmunchaqiyinbo’lishigaqaramasdan, tez-tezuchrabturadi. Bundajamoaning 5+1 tizimidanfoydalanishiayniqsaqo’lkeladi.

Hujumzarbalariniqabulqilishdahimoyaniuyushtirishningasosanuchtavariantimavjud: chiziqbo’ylab – bundaoldingiqatoro’yinchilaridanbirito’siqqo’yuvchio’yinchilarnihimoyaqiladi (26-rasm); oldingipog`onali – bundato’siqqo’yuvchilarni 6 zonadagio’yinchihimoyaqiladi; orqapog`onali – bundato’siqqo’yuvchilarni 1 yoki 5 zonadagio’yinchilarhimoyaqiladi. Butizimlarto’siqqo’yishvahujumzarbalariningxususiyatlarigaqarabtanlanadi. Himoyaharakatlarinitashkilqilishdaraqibninghujumdagiharakatlariasosqilibolinadi. Birinchivariantdano’yinchilarningbirgalikdagiharakatinio’zgartirishda, ikkinchivariantdanraqibjamoasito’siqustidanaldamchiharakatlarnitez-tezqo’llaganda, uchinchivariantdanraqibtomonidankuchlihujumzarbalariberilgandafoydalaniladi. Xujumqiluvchio’yinchininghimoyasinitashkilqilishengmurakkabo’yinvaziyatlaridanbirihisoblanadi. Buto’pninguchishtezligi, yo’nalishivato’siqdanqaytganto’pyo’nalishinianiqlashningqiyinligibilanizohlanadi.

Harbiro’yinchiningharakatqilishitanlanganhimoyatizimigabog`liq. Hujumchiyokito’siqqo’yuvchinihimoyalashquyidagichabo’lishimumkin: bog`lovchio’yinchi (agardauhujumqilayotgano’yinchigayaqinbo’lsa) tomonidan, himoyachilar (6 yoki 5, 1 zonadagilar) tomonidanvahujumharakatlaridaishtirok etmayotganengyaqinturganhujumchitomonidan (27a-rasm). Himoyaqilishdaeng samaralijoylashuvlardanbiri 27b-rasmdakeltirilgan.

Guruhlitaktikharakatlargabirnechao’yinchilarningayrimo’yinvaziyatlaridabirgalikdaqilganharakatlarikiradi. Buvaziyatlargato’pniqabulqilish, hujumzarbalariniqabulqilish, to’siqqo’yish, hujumzarbasiniberuvchivato’siqqo’yuvchio’yinchilarnihimoyalashkiradi.

Guruhlitaktikharakatlargaasosanguruhlito’siqqo’yish (ko’phollardaikkitalik) kiradi. Uchkishilikto’siqdannisbatankamfoydalaniladi. To’siqqo’yuvchilaro’rtavachekkato’siqqo’yuvchilargaajratiladi. Ikkikishilikto’siqqo’yilganda, asosiyrolnihujumyo’nalishinito’suvchio’yinchiegallaydi. Masalan, raqibninghujumidiagonalbo’yichabo’lsa, undato’rningo’rtasidakuchlito’siqqo’yuvchio’yinchibo’lishikerak. Uchtalikto’siqda (ko’phollardato’ro’rtasidaqo’yiladi) o’rtadaturgano’yinchigachekkao’yinchilaryondashibkeladi. Guruhlito’siqdaginatijato’siqdaishtirok etgano’yinchilarningo’zarokelishibqilganharakatlarigabog`liq. Ikkikishilikto’siqqo’yishdaengmuhimomillarquyidagilar:

a) yuqorito’puzatishdan so’ngto’g`riyo’nalishbo’yichahujumuyushtirilganda, to’siqqo’yuvchilarningqo’llaribir-birigategibturishikerak;

b) 4 zonadanchapgatomonhujumqilinganda, o’rtao’yinchito’pdanchaproqqajoylashib, qo’llarinito’rganisbatanburchakqilibturadi, chekkato’siqqo’yuvchito’pqarshisigaturadivaqo’llarinio’rtadaturgano’yinchiningqo’ligayaqinlashtiradi.

O’yingakiritilganto’pniqabulqilishdahamguruhliharakatlargae’tiborqaratishlozim. Bundaasosanto’rttavazifahal etiladi:

a) to’pniqabulqiluvchio’yinchinihimoyalash;

b) to’pniqabulqilishmalakasi sustroqbo’lgano’yinchinihimoyalash;

v) ayrimo’yinchilarnito’pniqabulqilishdanchetlashtirilgandan so’ngo’zaroharakatqilish;

g) to’pgachiquvchio’yinchibilano’zarokelishibharakatqilish.

Yakkataktikharakatlarhimoyadayakkatartibdagitaktikharakatlarga: o’yingakiritilganto’pni, hujumzarbasini, to’siqdanqaytganto’pniqabulqilish, to’siqqo’yish, to’siqqo’yishdan so’ngo’z-o’zinihimoyalashkiradi. O’yingakiritilganto’pniqabulqilishdao’yinchio’zzonasini (radiusbo’yicha) vato’pkiritishxususiyatinianglaganholdajoytanlaydi. Raqibningo’yingaqandayusuldato’pkiritishiniuningto’purishdagiharakati (amplitudasi) bo’yichaaniqlashmumkin. Harqandayholatdahamo’yinchio’zzonasidanorqaroqdajoylashganima’qulroqbo’ladi, chunkito’pqabulqilishuchunoldingaharakatqilishorqagaharakatqilishdananchaengildir.

Hujumzarbalariniqabulqilishdajoyzarbayo’nalishi, uzatilganto’pningtraektoriyasivayo’nalishi, uningto’rdanuzoq-yaqinligi, hujumqilayotgano’yinchiningindividualxususiyatlarivajamoaqabulqilgano’yintizimigako’ratanlanadi.

Himoyadao’ynaganda, quyidakeltirilganma’lumotlargatayanishayniqsaqo’lkeladi:

a) to’pto’rdanuzoqroquzatilganbo’lsa, demakhujumzarbasiningorqaroqzonalargaberilishikutiladi;

b) to’ppastlatibberilganbo’lsavahujumchitezliginioshiribyuguribkelsa, zarbaegriyokialdabtashlashbilanbajariladi;

v) hujumpastbo’ylito’siqqo’yuvchitomonuyushtirilganbo’lsa, zarbaorqazonalargaberiladiyokito’pto’siqqategibqaytadi.

Hujumchinihimoyalashdaunganisbatanbo’lganmasofani, raqibtomonidanqo’yilganto’siqxususiyatini, zarbauchunuzatilganto’pniholatinibilishzarur. Agarto’pto’rgayaqinberilib, zarbagato’siqqo’yilganbo’lsa, to’pko’pchilikhollardavertikalravishdaqaytadi.

Shuninguchunhujumqilayotgano’yinchigayaqinturganhimoyalovchiunganisbatan 1 matrofidapastturishholatiniegallaydivato’pnipastdanqabulqiladi. Pastlabberilganvato’rdanuzoqlashganto’pgazarbaberilganda, uningto’siqdan (yokito’rdan) sapchiborqazonalargatushishehtimoliyuqoribo’ladi.

To’siqqo’yishdajoyningto’g`ritanlanishivato’siqningo’zvaqtidaqo’yilishijudaahamiyatlidir. Zonali (harakatsiz) to’siqqo’yishdao’yinchifaqatginayo’nalishyo’liniberkitadi. Harakatlito’siqqo’yilganda, zarbayo’nalishiberkitadi. To’siqqo’yuvchining sakrashvaqtiko’phollardazarbauchunuzatilganto’pholatibilananiqlanadi. Yuqorivao’rtachabalandlikdauzatilganto’plargato’siqqo’yuvchihujumchidan so’ng sakraydi. Pastvatezkoruzatilganto’plargahujumchibilanbarobar sakraydi. Hujumchihavodauchibzarbaberadiganto’plargahujumchidanoldinroq sakraydi. To’siqqo’yganda, qo’llarto’rustidanoxirgivaziyatdao’tkaziladi. Qo’llarayniqsa, kaftlarningqandayqo’yilishizarbayo’nalishigabog`liqdir.

IV. Voleyboltexnikasigao’rgatish:

Sportamaliyotida dastlabkio’rgatishjarayoniko’pyillik sporttrenirovkasiningfundamentalbosqichibo’lib, ushbubosqichda o’rgatishuslublariva vositalaridanto’g`rifoydalanishkeyingibosqichlarda sportmahoratini samaralishakllanishiga imkonyaratadi.

Dastlabkio’rgatishjarayoninirejalashtirishva tashkilqilishda bolaning ontogenetikhamda biopsixologik xususiyatlarie’tiborga olinishizarur. Boshqacha qilib aytganda dastlabkio’rgatishjarayonida o’tkaziladiganmashg`ulotlaryuklamalarishug`ullanuvchibolalarningjismoniyva funkstionalimkoniyatlariga qarabme’yorlanishiva qo’llanilishilozim.

Ma’lumki, harakat (yuklama) hajmiva shiddatiinson salomatligi, uningjismoniyva funkstionalshakllanishida muhim ahamiyatga egadir. Lekinbarcha harakatturlari, jumladan sportto’garaklarida ijro etiladiganjismoniyva texnik-taktikmashqlarhajmihamda shiddatishug`ullanuvchiningfunksionalimkoniyatlariga moskelishiyokihiyolgina yuqoribo’lishilozim. Chunkibiologiyafanida azaldano’zisbotinitopganqonuniyatlarga ko’ra, ontogenetiktaraqqiyotningmuayyanbosqichlarida bajariladigankundalikjismoniyyuklamaning (nagruzka) yalpita’sir “kuchi” organizmningfunkstionalimkoniyatlaridandoimo yuqoribo’lsa, shu organizmda (organlar, mushaklar, tomirlar, hujayralar, to’qimalar, yurak, o’pka, taloq, jigatva h.k.) zo’riqishyokiteztoliqish alomatlaripaydo bo’ladi.

Bunday salbiy “izlar” odamning, ayniqsa bolaning odatiyfunkstionalfaoliyatiniizdanchiqaradi, kayfiyatnitushiradi, uyqunibuzadi, piravordida ishqobiliyatini susaytiradiva unito’liqtiklanishiga to’sqinlikqiladi. Agarshundayyuklamalarustunligibola faoliyatida surunkaliqaytarilibtursa, organizmningnafaqatnormalo’sishiga ta’siretishimumkin, balkiushbuyuklamalarustunligiturlifunkstional “ob’ekt”larda globalpatologik asoratlarpaydo bo’lishiga olibkelishiehtimoldanholiemas. Aksincha, kundalikyokiyalpimashg`ulotyuklamalarihajmiva shiddatifunkstionalimkoniyatdanpastbo’lsa, jismoniy sifatlarningshakllanishi susayadi, ishqobiliyatikuchaymaydi. Binobarin, kundalikyokiyalpiyuklamalar, shujumladanjismoniytarbiyadarslariva trenirovka mashg`ulotlariga oidyuklamalarnibolalarningyoshi, jinsi, jismoniyva funkstionalimkoniyatlariga qarab “to’lqinsimon” prinstipda oshira borishdarkor. Demak, bolalar sportiga oidmashg`ulotlarnitashkilqilishda pedagogikva tibbiynazoratga asoslanish sog`lom, barkamol avlodnitarbiyalashjarayonining ajralmasqismidir.

Shundayekan, jismoniytarbiyava sportbo’yicha o’tkaziladiganmashg`ulotlar (jismoniytarbiyadarsi, trenirovka mashg`uloti, sportmusobaqalari) mazmuninimaqsadlirejalashtirishva boshqarishharbirmutaxassis (o’qituvchi, murabbiy, tashkilotchi, uslubchi, yo’riqchi) va rahbarshaxsga qatta mas’uliyatyuklashi, ularjismoniymadaniyat, jismoniytarbiya, jismoniyrivojlanish, jismoniytayyorgarlikva sportmasalalariga oidbilimlarnio’zlashtirishlari, muvofiqkasbiy-pedagogikmalaka va ko’nikmalarnipuxta egallashlarizarurligiisbottalabqilmaydi.

Alohida e’tiborqaratishmuhimki, bolalar sportini samaralitashkilqilish, ko’pyillik sporttrenirovkasijarayonida shug`ullanuvchilar sog`ligiva ularning sportmahoratinishakllantira borishustivorjihatdanjismoniytayyorgarlikko’rsatkichlariga bog`liqdir.

Jismoniytayyorgarlikva uning salohiyatiniifoda etuvchikuch, tezkorlik, chaqqonlik, chidamkorlikva egiluvchanlikkabi sifatlarilmiy ob’ekt sifatida azaldanko’pdan-ko’ptadqiqotchi olimlardiqqatinijalbqilibkelgan. Ularningtadqiqotlarida jismoniy sifatlarningmohiyati, mazmuni, ularnijismoniytarbiyava sporthamda boshqa jarayonlardagi ahamiyativa rivojlantirishmuammolari atroflicha yoritilgan.

Ushbumuammolarniturliyoshdagio’quvchiyoshlarva bolalar sportimisolida o’rganishga qaratilgantadqiqotlarnatijalarihamtalaygina ilmiynashrlarda o’zifodasinitopgan.

Takidlashjoizki, jismoniytarbiyava sportturlarinazariyasiva uslubiyatibo’yicha nashretilgandarslikhamda qo’llanmalarda jismoniytayyorgarliktushunchasi – bumuayyankasbiyfaoliyatyoki sportturida ma’lumjarayon samaradorliginibelgilabberishdarajasida shakllangantayyorgarlik – ishqobiliyati, harakat sifatlari, malakalariva ko’nikmalariningintegralifodasini anglatadi.

Sport amaliyotida (kasbiy amaliyotda ham) jismoniytayyorgarlik, odatda, ikkibir-biriga chambarchasbog`liqbo’lgan – umumiyva maxsusjismoniytayyorgarlikturlariga bo’linadi.

Hayotdavomida inson sog`ligi, uning aqliyva jismoniyfaolligi, ko’pyillik sporttrenirovkasidavomida sportmahoratiningshakllana borishiustivorjihatdanshuikkitayyorgarlikturlarimazmuniva darajasibilanbelgilanadi.

Jismoniytarbiyava sportmashg`ulotlarida qo’yiladigan asosiymaqsad – sog`liqnimustahkamlashhamda yuqori sportnatijalariga erishish avvalamboryoshlikdanboshlabumumiyjismoniy sifatlarnirivojlantirishmuhimligiga e’tiborqaratadi. Aksariyat olimlarningta’kidlashicha, muayyan sportturibo’yicha muntazamo’tkazibboriladiganhamda hajm, shiddatva mazmunjihatdanto’g`ritashkilqilinganmashg`ulotlarbolalarva o’smirlar organizmiga ijobiyta’sirko’rsatarekan. Lekin, umumiyjismoniytayyorgarlikka asoslanganva tordoirada ixtisoslashtirilganmashg`ulotlar salbiy oqibatlarga olibkelishikuzatilgan. Binobarin, dastlabkio’rgatishbosqichida jismoniyva texnik-taktikmashqlarnisbatinito’g`rirejalashtirishbolalar sportmahoratini samaralishakllantirishimkoniyatiniyaratadi.

4.1 Dastlabkio’rgatishva uningmohiyati:sportmalakalarigadastlabkio’rgatishjarayoniko’pyillik sporttayyorgarligitiziminingpoydevoribo’libhisoblanadi. Dastlabkio’rgatisho’ztashkiliy, uslubiy, ilmiyvamoddiy-texnikanuqtainazaridanqanchalikpuxtaasoslanganbo’lsa, sifatlibo’lsa, shunchalik sporto’rinbosarlarinitayyorlashyo’liqisqaroqvaosonroqbo’ladi. Ammobu, albatta, mutaxassisningbilimiga, kasbiyko’nikmavamalakalarigabevositabog`liqbo’ladi. Shuninguchunmutaxassislarnitayyorlashgamo’ljallangano’quvdasturiningenge’tiborlivaasosiybo’limlaridanbiriboshlang`icho’rgatishuslubiyati (texnologiyasi) bo’libhisoblanadi.

Musobaqajarayonida samaralinatijagaerishishningasosiyshart-sharoitlaridanbiri – buvoleybolchiningtexniktayyorgarligi, texnikmahoratitakomillashgandarajadabo’lishidir. Demak, o’rgatishjarayoniningdastlabkivaasosiymaqsadibuo’yintexnikasinimukammalo’zlashtirishdir.

Harakat – (o’yin) malakalari – to’pniuzatish, qabulqilish (himoya), to’pnio’yingakiritish, zarbaberish, to’siqqo’yish – belgilanganbosqichlarda, ma’lumuslublarvavositalaryordamidao’zlashtiriladi, mukammallashtiriladi, takomillashtiriladi. Mazkurjarayonpedagogik, biopsixologikvabiomexanikqonuniyatlarasosidaamalgaoshiriladi.

O’rgatishjarayoni – bupedagogikjarayonbo’lib, trener-o’qituvchidankattamahorat, kasbiytayyorgarliknitalabqiladi. Lekinshundaybo’lsada, harakatni (o’yinmalakasini) ijroetishtexnikasigao’rgatishboshqaahamiyatli sabablargahambog`liqdir: bolaningfaolligi, mashg`ulotlarning soni, sifati, davometishmuddati, yordamchitexnikuskunalar, mashg`uloto’tkaziladiganjoyningshart-sharoitlari, bolaningqiziqishi, harakat «boyligi», tajribasivahokazo.

Shunihamaytishzarurki, harakattexnikasinio’zlashtirishmuddatibolaningoilaviysharoitiga, uningijtimoiyvaiqtisodiyimkoniyatigahamdaruhiyholatigahambog`liqdir.

Yuqoridakeltirilganma’lumotvao’rgatishjarayonidae’tiborgaolinadiganomillarma’lumuslubiytartibdaasoslanganrejalashtiruvhujjatlaridanjoyolishikerak. Bundantashqaribolaningichki «sirli» imkoniyatlarinihamdamavjudomillarnianiqlashtanlovdasturivamashqlariyordamidaamalgaoshirilishizarur.Olingannatijalaro’rgatishuslublarini, sqichlarinivatexnologiyasiniqo’llashdatayanchomilbulibxizmatqilishikerak.

Dastlabkio’rgatishjarayonibirnechabosqichlardaamalgaoshiriladivabubosqichlarniharbirio’zigaxosuslubvavositalarnio’zichigaoladi.

Umumiyrivojlantiruvchimashqlaro’yinchidajismoniybarkamollikvao’yinchiuchunzarurbo’lganharakatko’nikmalarivamalakalarini sayqallashuchunqo’llaniladi.

Barchamashqlaro’zyo’nalishigamosravishdabirlashganholdamashqqilishningmaxsustayyorgarligiasosiyqismlarinitashkiletadi: umumiyjismoniy, maxsusjismoniy, texnik, taktik, o’yintayyorgarligi. Harbirtayyorgarlikturidao’ziningetakchiomillariborki, ularyordamidako’zlaganmaqsadgaerishiladi. Shubilanbirgabarchaturdagitayyorgarliklarbir-biribilanuzviybog`liq. Misoluchunagaro’quvchijismoniyyaxshitayyorlanmaganbo’lsa, uhujumdazarbaberishtexnikmashqiniyaxshibajaraolmaydi. Bundayholdao’quvchinijismoniytomondanchiniqtirish, zarbaberishusuliniko’pmartatakrorlashdanko’rafoydaliroqdir.
IV. Xulosa
Mavzubo’yichaqaytetilganadabiyotlartaxlilishunarsanie’tirofetishgaimkonberadiki, zamonaviyvoleyboltavsifivao’yintexnikasitasnifiborasidaolibborilganilmiyishnatijasidavoleybolbilanshug`ullanayotganmaktabo’quvchilariorasidavoleybol sportturixaqidaberilayotgannazariybilimlarborasidagiishlarqoniqarlidarajadaemasligiko’zgatashlandi. Shuo’rindayuqori sinfo’quvchilaribilanolibborilgan suxbatlarnatijasidao’yintexnikasitasnifiborasidagiog`zaki so’rovlargahamijobiyjavobolinmaganinikuzatishmumkin.

Yuqoridagilardanxulosaqiladiganbo’lsaknafaqatvoleybolbalkimboshqa sportturlarininghamnazariyjixatlarigakeraklie’tiborqaratishkerakliginitakidlabo’tishmumkin. Albattajismoniy, texnikvataktikjixatdanetarlitayyorgarlikkaegabo’lishbilanbirganazariytayyorgarlikbilanhamshug`ullanibborilsamaqsadgamuvofiqbo’ladi.

Yuqoridagiilmiyishorqalikelgusidazamonaviyvoleyboldebe’tirofetayotganimiz sportturininghammabopjixatlarigato’xtalib, voleyboltexnikasiningtasnifiborasidakeraklibilimlarnimustaxkamlabyoshavlodnitarbilashdavoleyboltexnikasiniqaysidetalidanboshlasho’rgatishko’proqmaqsadgamuvofiqekanligixaqidailmiyishnidavomettirib, yoshlargavoleybol sportturihaqidabilimlarimniberishbilanbirgaularnihamjismonan, hamruxanvatangaetukmutaxassiskadrlarqilibtayyorlashdao’zxissamniqo’shamandebumidqilaman.

Albattavoleybol sportturiborasidaolibborilayotganilmishishlarko’pbizolibborganmalakaviyishhamkelgusidamustaqildiyorimizdavoleybol sportturiniyanadarivojlanibravnaqtopishida, xususan “Zamonaviyvoleyboltavsifio’yintexnikasivauningtasnifi” mavzusihamasqotadidebumidqilamiz.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. 
   KarimovI. Bizqurish, yaratishyo’lidanboraveramiz. Toshkent. 1995
   

1. 
   KarimovI. Islohotlarniamalgaoshirishdakati’atlibo’laylik. Toshkent. 1996
   
2. 
   KarimovI. Barkamolavlodorzusi. Toshkent. 1998
   
3. 
   I.KarimovXavfsizlikvatinchlikuchunkurashmoqkerak. Toshkent. 2002
   
4. 
   I.A.Karimov. Vatanravnaqiuchunxarbirimizmas’ulmiz. Toshkent. 2001.
   
5. 
   I.A.Karimov. Bizningboshmaqsadimizjamiyatnidemokratlashtirishvayangilash, mamlakatnimodernizastiyavaisloxetishdir. Toshkent. 2005.
   
6. 
   I.KarimovVatanimizningbosqichma-bosqichvabarqarorrivojlanishinita’minlashbizningoliymaqsadimiz. Toshkent. 2008
   
7. 
   I.A.Karimov. Yuksakma’naviyatengilmaskuch. Toshkent. 2008
   

Mundarija

Kirish……………………………………………...................................3

І. Bob. Zamonaviyvoleyboltavsifi.................................................6

1.1.Voleybolta’rifivatarixi..............................................................6

1.2.O’zbekistondavoleybolningvujudgakelishi......................... ...14

ІІ. Bob.Voleybolo’yinitexnikasivauningtasnifi.......................26

2.1. Hujumtexnikasi, holatlarvaharakatlanish, dastlabkiholatlar......29

2.2.To’puzatishvato’pkiritish........................................................31

2.3.Hujumzarbalarivahimoyatexnikasi........................................36

2.4. To’pniqabulqilishvato’siqqo’yish...........................................39

III. Bob.Voleybolo’yinitaktikasivauningtasnifi.......................43

3.1.Xujumtaktikasi..........................................................................45

3.2.Himoyataktikasi..........................................................................52

3.3. Voleyboltexnikasigao’rgatish.......................................................58

V.Xulosa………………………………………..................................63

Foydalanilganadabiyotlar………………….................................64