Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti

deganda, davlatning yerga nisbatan bo‘lgan mulk huquqiga qarshi qaratilgan, 
yerdan  foydalanuvchilarning  manfaatlariga  zid  bo‘lgan,  yerdan  oqilona  va 
samarali  foydalanishni  ta’min  etishga  xalal  beradigan  g‘ayriqonuniy  xatti-
harakatlar yoki xarakatsizliklar tushuniladi. 
Yerdan  foydalanish  huquqi      qonun  hujjatlariga  qarshi  turli  xil  xatti-
harakatlar  orqali  buzilishi  mumkin  bo‘lib  ularning  tarkibi  O‘zbekiston 
Respublikasi Yer kodeksining 90-moddasida keltirilgan. Ularga quyidagilar kiradi: 

  yer uchastkalarini sotib olish va sotish; 

 
sovg‘a  qilish,  garovga  qo‘yish,  o‘zboshimchalik  bilan  ayirboshlash; 
yerlardan o‘zga maqsadlarda foydalanish; 

 
yer uchastkalarini o‘zboshimchalik bilan egallab olish; 

  yerlarning  holatini    buzish,  ularni  kimyoviy  va  radioaktiv  moddalar 
bilan,  ishlab  chiqarish  chiqindilari  oqova  suvlar  bilan    ifloslantirish;  yerlarning 
holatiga  salbiy  ta’sir  ko‘rsatadigan  ob’ektlarni  joylashtirish,  qurish,  loyihalash, 
ishga tushirish; 

---

89 
 
 

  vaqtincha  egallab  turgan  yerni  qaytarib  berish    muddatini  buzish  yoki 
shu  yerlarni  belgilangan  maqsadda  foydalanish  uchun  yaroqli  holatga  keltirib 
berish  majburiyatlarini bajarmaslik; 

  yer egaligi va foydalaniladigan yerlar chegaralarining marza belgilarnini 
yo‘q qilib tashlash; 

 
yerlarning  davlat  ro‘yxati,  hisob  kitobi  va  baholanish  ma’lumotlarini 
soxtalashtirish; 

 
yovvoyi o‘tlarga qarshi kurash choralarini ko‘rmaslik; 

 
yerdan xo‘jasizlarcha foydalanish; 

 
tuproqni  shamol,  suv  ta’sirida  nurashdan  saqlash  majburiyatlarini 
bajarmaslik va boshqalar. 
Yerdan  foydalanish  huquqini  buzganlik  uchun  huquqbuzarni  javobgarlikka 
tortishga asos bo‘lib yer huquqbuzarligi  sodir etilishi va shu huquqbuzarlik uchun 
qonunchilik  hujjatida  javobgarlik  chorasi  belgilangan  bo‘lishi  kerak.  SHuni 
ta’kidlash  lozimki,  yer  qonunchiligi  hujjatlarida  ularni    buzganlik  uchun 
javobgarlik choralarini ifodalamaydi. SHuning uchun yerdan foydalanish huquqini 
buzganlik  uchun    huquqiy  choralar  boshqa  huquq  sohalari    qonunchilik 
hujjatlarida,  masalan,  jinoyat,  fuqarolik,    ma’muriy  kodekslarida  ko‘rsatilgan. 
Biroq, bu sohalarda belgilangan javobgarlik choralarini qo‘llash uchun huquqbuzar 
na fanat yerdan foydalanish huquqini buzini balki bir vaqtning o‘zida ularning ham 
huquq  normalarini  buzgan  bo‘lishi  kerak.  SHundagina  aybdorlarni  yuqorida 
keltirilgan  qonunchilik  hujjatlari  normasi  bilan  javobgarlikka  tortish  mumkin. 
Masalan, yerdan xo‘jasizlarcha foydalanganlik Yer kodeksi normasini (91-modda) 
buzish hisoblanadi va shunday xatti-harakat uchun yer huquqiy javobgarlik chorasi 
sifatida o‘sha yerni qaytarib olish belgilangan. Huddi shunday harakat O‘zbekiston 
Respublikasi Jinoyat kodeksining normasini  (193-modda)
 
ham buzish hisoblanadi 
va buning uchun jinoiy javobgarlikka tortish   qo‘llashga asos bor. 
Yerdan  foydalanish  huquqini  buzganlik  uchun  ma’muriy,  intizomiy, 
fuqarolik, jinoiy javobgarlik choralari qo‘llaniladi. 

---

90