часть. Москва 1986 год.
5. Murakkab funksiyaning hosilasi.
Mashg’ulotni o’tkazish joyi: auditoriya.
Mashg’ulotning jihozlanishi: o’quv uslubiy majmua, ma’ruzalar matni,
tarqatma materiallar, kalkulyator, daftar.
Mashg’ulotning davomiyligi: 80’
Mashg`ulotning maqsadi: Oshkormas va murakkab funksiyalar haqida
tushuncha hosil qilish va ularning hosilasini olish qoidalari bilan tanishtirish.
Vazifalar: Oshkormas va murakkab funksiyalar haqida tushuncha hosil qilish va
ularning hosilasini olish qoidalari bilan tanishtirish. Misollar yordamida
tushuntirish.
Talaba bilishi lozim:
Oshkormas funksiyaning hosilasini olishni.
murakkab funksiyalar hosilasini olishni
Yuqori tartibli hosilalarni topishni.
Talaba bajara olishi lozim: Oshkormas va murakkab funksiyalar haqida
tushuncha hosil qilib va ularning hosilasini olishni bilishlari kerak.
Motivasiya: Ba`zi jarayonlarni kechishi nostandard ko`rinishda bo`lib, ularni
miqdoriy xarakteristikasini o`rganishda oshkormas yoki murakkab funksiyalarga
duch kelamiz. Bunday jarayonlarni to`g`ri talqin qilishda bu mavzuni o`rni katta.
Fanlararo va fan ichidagi bog`liqlik: Kimyo va fizik jarayonlarni o`rganishda
ishlatiladi.
Mashg`ulotning mazmuni: Oshkormas va murakkab funksiyaning hosilasi.
Yuqori tartibli hosilalar.
Nazariy qism:
Agar y o’zgaruvchi u o’zgaruvchining y=f(u) funksiyasi bo’lib, u esa o’z
navbatida x ning funksiyasi u= φ (x) boisa, u holda y=f(.p(x)) funksiyani x ning
murakkab funksiyasi deyiladi.
Teorema. Agar u== φ (x) funksiya o’zgaruvchi x nuqtada u
x
'= φ '(
x
) hosilaga,
y=f(u) funksiya esa o’zgaruvchi u bo’yicha y
u
'=f '(u) hosilaga ega bo’lsa, u holda
y=f( φ (x)) murakkab funksiya ham shu x nuqtada
y
x
'=f
u
'(u)·φ'(x)
hosilaga ega bo’ladi.
Oshkormas funksiya hosilasi.
( ,
)
0
F
x y
=
ko’rinishida berilgan oshkormas funksiyaning hosilasini hisoblashda,
tenglikning chap tomonini x argumentning murakkab funksiyasi deb qaraladi va
tenglikning ikkala tomonidan hosila olinadi. Bunda yxning murakkab
funksiyasi deb qaraymiz.
Misol.Oshkormas
ko’rinishda
berilgan
funksiyaning
hosilasini
hisoblang.
2
2
2
2
1
x
y
a
b
+
=
Yechish. Tenglikning ikkala tomonidan x bo’yicha hosila olamiz:
'
2
2
2
2
0 ,
x
y y
a
b
+
=
bundan,
2
'
2
.
x
b x
y
a y
= -
Yuqori tartibli hosila.
Agar f(x) funksiya [a,b] kesmada differensiallanuvchi bo’lsa, u holda bu
funksiyaning hosilasi f '(x) umuman aytganda yana x ning funksiyasi bo’ladi.
Shuning uchun undan x bo’yicha hosila olsak, hosil bo’lgan hosilaga berilgan
funksiyadan olingan ikkinchi tartibli hosila deyiladi va y
"
yoki f "(x) lar bilan
belgilanadi. Shunday qilib y=f(x) funksiyaning ikkinchi tartibli hosilasi
y"=f"(x)=(y')'=(f'(x))'.
y"=f "(x) ikkinchi tartibli hosiladan olingan hosilaga y=f(x) funksiyaning
uchinchi tartibli hosilasi deyiladi:
y'''=f'"(x)=(f"(x))'
Shu jarayonni n marta davom ettirsak y=f(x) funksiyaning n tartibli hosilasi
y
(n)
=f
(n)
(x)=(y
n-1
)' = (f
(n-i)
(x))' ko’rinishda bo’ladi.
Misol. y=f(x) =2x
4
+3x
3
-5x
2
+6x-8
y'=8x
3
+9x
2
-10x+6
y"=24x
2
+18x-10
y"'=48x+18x
Agar u(x), v(x) funksiyalar differensiallanuvchi bo’lib, u
(n)
(x), v
(n)
(x) hosilalarga
ega bo’lsa, u holda
1. (Cu) <
n)
=Cu
(n)
(C-o’zgarmas son)
2. (u+v)
(n)
=u
(n)
+ v
(n)
3.(uv)
(n)
=u
(n)
+nu
(n-1)
v'+
2
1
'
'
)
1
(
)
2
(
v
u
n
n
n
+ ...+uv
(n)
.
tengliklar o’rinli bo’ladi. Oxirgi tenglikka Leybnis formulasi deyiladi.
Hosilalar jadvali
№
Funksiya
Hosilasi
1
y = C
C’ = 0
2
y = x
x’ = 1
3
y = u + υ -
(u + υ -
)’ = u’ + υ’ -
'
4
y = uυ
(uυ)’ = u’ υ + υ’u
5
y = Cu
(Cu)’ = C·u’
6
y = x
n
(x
n
)’ = nx
n-1
7
y = u
n
(u
n
)’ = nu
n-1
u
1
8
y =
v
и
2
'
'
'
v
и
v
v
и
v
и
9
y =
С
и
C
и
С
и
'
'
10 y =
v
С
2
'
'
v
Cv
v
C
11 y =
и
и
и
и
2
'
'
12 y = f [ф (x)];ф (x) = u
y’ = f’
u
(u) ф
x
(x)
13 y = log
a
x
(log
a
x)’ =
x
1
log
a
e
14 y = log
a
u
(log
a
u)’ =
и
и '
log
a
e
15 y = ln x
(ln x)’ =
x
1
16 y = ln u
(ln u)’ =
и
и '
17 y = a
x
(a
x
)’ = a
x
ln a
18 y = a
u
(a
u
)’ = a
u
ln a· u’
19 y = e
x
(e
x
) = e
x
20 y = e
u
(e
u
)’ = e
u
· u’
21 y = sin x
(sin x)’ = cos x
22 y = sin u
(sin u)’ = cos u·u’
23 y = cos x
(cos x)’ = – sin x
24 y = cos u
(cos u)’ = – sin u·u’
25 y = tg x
(tg x)’ =
x
2
cos
1
;
26 y = tg u
(tg u)’ =
и
2
cos
1
· u’
27 y = ctg x
(ctg x)’ = –
x
2
sin
1
28 y = ctg u
(ctg u)’ = –
и
2
sin
1
·u’
29 y = arc sin x
(arc sin x)’ =
2
1
1
x
30 y = arc sin u
(arc sin u)’ =
2
1
1
и
· u’
31 y = arc cos x
(arc cos x)’ =
2
1
1
x
32 y = arc cos u
(arc cos u)’ =
2
'
1
и
и
33 y = arc tg x
(arc tg x)’ =
2
1
1
x
34 y = arc tg u
(arc tg u)’ =
2
1
1
и
· u’
35 y = arc ctg x
(arc tg x)’ =
2
1
1
x
36 y = arc ctg u
(arc ctg u) = –
2
1
и
u
·
Amaliy mashg`ulotlar uchun mashqlar.
1.
2
2 .
y
x
x
javob:
2
2
2
1
x
x
y
2.
.
2
1
3
3
2
x
x
y
javob:
5
3
2
3
6
x
x
y
3.
.
1
1
2
x
x
y
javob:
1
2
3
x
y
4.
4
2
3
1 .
y
x
x
javob:
x
x
y
6
4
3
6.
.
7
cos
x
x
y
javob:
7
sin
x
y
7.
.
ln x
tgx
y
javob:
x
x
y
1
cos
1
2
8.
.
ln
sin
x
x
y
javob:
x
x
y
1
cos
9.
.
1
x
ctgx
y
javob:
3
2
2
1
sin
1
x
x
y
10.
.
3
2
x
e
y
x
javob:
x
e
y
x
6
11.
.
1
3
3
2
x
x
y
javob:
2
9
2
x
x
y
12.
.
sin
2
x
y
x
javob:
x
y
x
cos
2
ln
2
13.
.
ln
1
x
x
y
javob:
x
x
y
1
2
1
14.
.
2
1
cos
x
x
y
javob:
2
1
sin
x
x
y
15.
.
1
3
2
x
x
y
javob:
3
3
2
2
3
x
x
y
16.
.
1
3
sin
2
x
x
y
x
javob:
3
2
3
ln
3
cos
x
x
y
x
17.
.
2
sin
x
e
x
y
x
javob:
2
2
cos
x
e
x
y
x
18.
.
3
2
x
e
x
y
javob:
x
e
x
y
3
2
19.
.
1
3
x
e
x
y
javob:
x
e
x
y
4
3
20.
.
1
ln
2
x
x
y
javob:
3
2
1
x
x
y
21.
.
1
1
3
x
y
x
javob:
2
1
3
ln
3
x
y
x
22.
.
sin x
e
y
x
javob:
x
e
y
x
cos
23.
.
1
ln
7
x
x
y
javob:
2
1
7
x
x
y
24.
x
x
y
sin
3
2
javob:
)
cos
sin
2
(
3
x
x
x
x
y
25.
2
3
(
1)
x
y
x
e
javob:
x
x
e
x
e
x
y
2
3
)
1
(
6
26.
x
x
y
cos
5
7
javob:
x
x
x
x
x
y
2
6
cos
)
sin
cos
7
(
5
27.
3
3
( s i n
1)
y
x
x
javob:
x
x
x
x
y
cos
3
)
1
(sin
9
3
2
28.
x
tg
y
x
3
7
javob:
x
x
tg
y
x
x
2
cos
3
7
3
7
ln
7
29.
2
5
2
c o s
5
x
y
x
javob:
2
2
)
5
(cos
sin
)
2
5
(
)
5
(cos
10
x
x
x
x
x
y
30.
3
ln
7
x
x
y
javob:
4
)
ln
3
1
(
7
x
x
y
1.
1
5
cos
3
2
x
y
javob:
)
1
5
sin(
30
2
'
x
x
y
2.
4
5
ln
2
3
x
y
javob:
4
3
30
3
2
'
x
x
y
3.
1
5
3
x
tg
y
javob:
)
1
5
(
cos
1
)
1
5
(
15
2
2
'
x
x
tg
y
4.
6
3
2
x
ctg
y
javob:
3
)
)
6
3
(
sin
1
)(
6
3
(
2
2
'
x
x
ctg
y
5.
2
2
4
sin
5
x
x
y
javob:
)
4
(
2
sin
)
2
4
(
5
2
'
x
x
x
y
6.
x
y
2
3
cos
2
7
javob:
)
2
3
sin(
)
2
3
(
cos
28
6
'
x
x
y
7.
x
tg
y
6
5
2
javob:
x
x
tg
y
6
cos
1
6
60
2
'
8.
x
y
3
1
ln
javob:
x
y
3
1
3
'
9.
1
cos
ln
x
y
javob:
x
x
y
cos
1
sin
'
10.
1
3
sin
3
2
x
y
javob:
)
1
3
(
2
sin
9
3
2
'
x
x
y
11.
x
x
y
7
3
cos
6
2
javob:
)
7
3
sin(
)
6
7
(
6
2
'
x
x
x
y
12.
3
2
4
6
5
x
x
y
javob:
)
18
30
(
)
4
6
5
(
3
2
2
'
x
x
x
y
13.
1
4
2
x
e
y
javob:
x
e
y
x
8
1
4
'
2
14.
x
y
3
log
8
2
javob:
2
ln
8
'
x
y
15.
2
2
9
x
e
y
javob:
2
'
2
9
x
xe
y
16.
4
2
sin
16
x
y
javob:
)
4
2
cos(
32
'
x
y
17.
x
y
2
1
sin
5
3
javob:
)
2
1
cos(
)
2
1
(
sin
30
2
'
x
x
y
18.
4
3
cos
2
2
x
y
javob:
)
4
3
sin(
12
2
'
x
x
y
19.
1
6
3
2
x
tg
y
javob:
)
1
6
(
cos
36
2
2
'
x
x
y
20.
1
5
sin
2
2
x
y
javob:
)
1
5
(
2
sin
20
'
x
y
Mustaqil yechish uchun misollar
31.
2
3
( s i n
8 )
y
x
x
x
javob:
)
8
(cos
3
)
8
(sin
6
2
x
x
x
x
x
y
32.
ctgx
x
y
2
javob:
x
x
xctgx
y
2
2
sin
2
33.
2
5
8
c o s
x
y
x
javob:
x
x
x
x
x
y
2
2
cos
sin
)
8
5
(
cos
10
34.
3
2
c o s
y
x
x
javob:
)
sin
cos
3
(
2
2
x
x
x
x
y
35.
3 s i n
x
y
x
javob:
)
cos
sin
3
(ln
3
x
x
y
x
36.
3
5
s i n
y
x
x
javob:
)
cos
sin
3
(
5
2
x
x
x
x
y
37.
5
1
2
x
y
x
javob:
2
)
2
(
)
1
5
(
)
2
(
5
ln
5
x
x
y
x
x
38.
2
4
x
y
x e
javob:
)
2
(
4
x
xe
y
x
39.
7 ( s i n
2 )
x
y
x
javob:
)
cos
)
2
(sin
7
(ln
7
x
x
y
x
40.
2
5
2
c o s
x
x
y
x
javob:
x
x
x
x
x
x
y
2
2
cos
sin
)
2
5
(
cos
)
2
10
(
41.
3
2
c o s
4
x
y
x
javob:
2
3
2
)
4
(cos
sin
2
)
4
(cos
6
x
x
x
x
x
y
42.
3
2
2
s i n
x
x
y
x
javob:
x
x
x
x
x
x
y
2
3
2
sin
cos
)
2
2
(
sin
)
2
6
(
43.
( 3
1) s i n
y
x
x
javob:
x
x
x
y
cos
)
1
3
(
sin
3
44.
3
5
1
x
y
t g x
javob:
x
tg
x
x
tgx
x
y
2
2
3
2
cos
)
1
5
(
15
45.
2
5
s i n
x
y
x
javob:
x
x
x
x
x
y
2
2
sin
cos
)
5
(
sin
2
46.
x
x
x
x
f
6
3
4
)
(
2
4
javob:
2
2
4
2
3
)
6
3
4
(
)
1
(
6
)
6
3
4
(
4
)
(
x
x
x
x
x
x
x
x
f
47.
2
2
0
at
t
v
s
javob:
at
v
s
2
0
48.
1
2
3
4
2
3
x
x
x
x
y
javob:
2
3
4
5
1
2
6
12
)
(
x
x
x
x
x
f
49.
2
3
2
5
2
4
3
x
x
y
javob:
3
4
7
4
5
2
3
)
(
x
x
x
f
50.
)
1
4
)(
2
3
(
2
x
x
x
y
javob:
)
4
2
)(
2
3
(
)
1
4
(
3
)
(
2
x
x
x
x
x
f
51.
)
2
1
)(
4
1
(
2
3
x
x
y
javob:
x
x
x
x
x
f
4
)
4
1
(
)
2
1
(
12
)
(
3
2
2
52.
1
5
x
x
y
javob:
2
)
1
(
5
)
(
x
x
f
53.
x
x
y
1
1
javob:
2
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
)
1
(
)
2
1
(
1
)
1
(
2
1
)
(
x
x
x
x
x
x
f
54.
x
x
x
f
2
ln
)
(
javob:
2
2
ln
1
)
(
x
x
x
f
55.
x
e
x
y
ln
7
javob:
x
xe
x
x
x
f
)
ln
1
(
7
)
(
56.
x
x
y
ln
5
javob:
2
)
(ln
)
1
(ln
5
)
(
x
x
x
f
57.
)
(
2
x
ctgx
x
y
javob:
2
2
)
1
sin
1
(
)
(
2
)
(
x
x
x
ctgx
x
x
f
58.
x
x
y
sin
2
1
cos
javob:
2
)
sin
2
1
(
2
sin
)
(
x
x
x
f
59.
x
e
y
x
x
ln
1
2
javob:
2
)
ln
1
(
)
1
)
ln
1
)(
2
ln
1
(
(
2
)
(
x
x
x
x
e
x
f
x
x
60. y= 3x
2
+ 2x – 1
javob:
2
6
x
y
61. y=
3
x
javob: y’=
3
2
3
1
x
62. y=(x
3
+1) (2x–1)
javob: y’=8x
3
–3x
2
+2
63. y=
x
x
2
javob: y’=−
2
2
x
64. y=2
x
javob: y’=
x
1
65. y=
3
2
x
x
x
javob: y’=
6
3
7
x
66. y=
x
x
3
2
-
3
4
x
javob: y’=(
3
4
2
3
4
2
3
2
x
x
x
)
67. y=
x
x
x
2
3
2
javob: y’=
2
2
2
3
x
x
68. y=
n
n
x
n
x
n
2
1
2
2
1
1
2
2
javob: y’=2x
2n
-x
2n-1
69. y=
x
x
2
2
javob: y’=
2
2
4
x
x
x
70. y=(x
3
–2x+5)
4
javob: y’=4(x
3
–2x+5)
3
(3x
2
–2)
71.
x
x
y
sin
5
ln
2
javob:
x
x
x
y
sin
5
cos
2
10
'
72.
3
4
3 s i n ( 2
1)
y
x
javob:
)
1
2
cos(
)
1
2
(
sin
72
4
4
2
3
'
x
x
x
y
73.
x
y
4
sin
javob:
x
y
4
cos
4
'
74.
x
y
2
cos
3
javob:
x
x
y
2
sin
2
cos
6
'
2
75.
x
ctg
y
4
2
javob:
x
x
ctg
y
4
sin
4
8
'
2
76.
x
tg
y
3
4
2
javob:
x
x
tg
y
3
cos
3
24
'
2
77.
)
2
1
ln(
2
x
x
y
javob:
)
2
1
)
2
1
(ln(
2
'
x
x
x
x
y
78.
1
2
2
x
e
y
javob:
1
2
'
x
e
y
79.
)
3
1
ln(
2
x
x
y
javob:
x
x
x
x
y
3
1
3
)
3
1
ln(
2
2
'
80.
x
y
3
6
cos
2
javob:
x
x
y
3
6
sin
)
3
6
(
6
2
'
81.
x
e
y
x
2
cos
3
javob:
x
x
x
e
y
x
2
cos
)
2
sin
2
2
cos
3
(
2
3
'
82.
2
1
arcsin
x
x
y
javob:
2
1
1
'
x
x
y
83.
2
1
arccos
x
x
y
javob:
)
1
arccos
1
(
'
2
x
x
x
y
84.
)
ln(
2
1
2
2
a
x
a
x
arctg
y
javob:
2
2
'
a
x
x
a
y
85.
)
1
(
5
2
4
x
tg
y
javob:
)
1
(
cos
)
1
(
40
'
2
2
2
3
x
x
xtg
y
86.
3
2
2
x
x
y
javob:
)
3
2
(
2
ln
2
'
2
3
2
x
x
y
x
x
87.
)
ln(ln
2
x
y
javob:
2
ln
2
'
x
x
y
88.
)
2
3
sin(
5
x
y
javob:
)
2
3
cos(
15
'
x
y
89.
x
y
2
sin
javob:
x
x
y
2
cos
2
ln
2
'
90.
0
2
2
2
a
y
x
javob:
y
x
y
'
91.
y
x
e
y
javob:
y
e
y
1
1
'
92.
0
3
3
3
axy
y
x
javob:
2
2
'
y
ax
ay
x
y
93.
x
xy
)
cos(
javob:
)
sin(
)
sin(
1
'
xy
x
xy
y
y
94.
x
y
xy
sin
2
2
javob:
)
(
2
2
cos
'
y
x
y
x
y
Adabiyotlar
25. Соатов Ё. У. Олий математика икки жилдлик Тошкент “Ўқитувчи”,
1992й
26. Курош А. Г. Олий алгебра курси Тошкент “Ўқитувчи”, 1976й
27. Демидович Б. П., Кудрявцев В.А. Краткий курс высшей математики:
Учеб. пособие для вузов. М.: Астрель,2003.656с.
28. Фихтенгольц Г. М. Основы математического анализа. В 2 т. 7-е изд. М.:
Физматлит, 2002. Т. 1: 416 с; Т. 2: 440 с.
29. Н.Л.Лобацкая «Основы высшей математики» Москва 1978, 1987 год
30. Н.С.Пискунов «Деффиренциал ва интеграл хисоб» I –том. Тошкент
1972 йил.
31. Сборник задач по математики для под ред. А.В.Ефимова. Москва 1984
год.
32. П.Е.Данко и др. «Высшая математика в упражнениях и задачах» 1,2-
часть. Москва 1986 год.
Do'stlaringiz bilan baham: |