Toshkent farmatsevtika instituti tibbiy va biologik fanlar kafedrasi mikrobiologiya, virusologiya va

13. Patogen zoonoz o’ta xafli bakteriyalar. Kuydirgi, vabo qo’zg’atuvchilari 
 
Tayanch iboralar
:
O‘lat. Sibir yarasi (kuydirgi).
 
Brutsellez
 
 
O‘lat
(toun) qo‘zg‘atuvchisini A.Iersen 1894 yilda topgan. Uning shakli tuxumsimon 
bo‘lib, kattaligi 1-2 mk keladi, ikki uchlari yaxshi bo‘yaladi. Spora va xivchinlari yo‘q; qonli 
qo‘shilgan muhitlarda yaxshi o‘sadi va kapsula hosil qiladi. Koloniyasi to‘qilgan ro‘molchaga 
o‘xshash bo‘ladi (R - koloniyasi). GPBda parda va stalaktitga o‘xshash osilgan ipchalar shaklida 
o‘sadi. Kuchli ekzotoksin («sichqon zahari») va agressiv fermentlar ishlab chiqaradi.
O‘zbekistonda chumaning tabiiy manbalari bor: cho‘lda yashovchi kemiruvchilar, 
kalamushlar, yumronqoziqlar, dala sichqonlari, qo‘sh oyoqlar, sug‘urlar va h.k. Burgalar 
kasallikni doimo tabiatda kemiruvchilar orasida tarkalishiga sabab bo‘ladi. Odam bu kasallikka 
juda ham moyildir. Tabiiy sharoitda tuyalar, mushuklar ham kasallanadi. Agar zararlangan 
burgalar chaqsa, odamda teri-bubonli formasi kelib chiqadi; nafas yo‘llari orqali o‘pka formasi, 
og‘iz orqali ichak formasi, qonga tushganda septik formasi kelib chiqadi. 
Laboratoriya tekshirishida chumaga qarshi kostyum kiyib, maxsus instruksiya asosida 
quyidagi materiallar olinadi: yaradan, bubondan olingan suyuqlik, yiring, o‘pkadan balg‘am, 
ichakdan olingan material yoki najas, septik formasida qon olib tekshiriladi. Mikroskopik usulda 
11
Microbiology : an introduction / Gerard J. Tortora, Berdell R. Funke, Christine L. Case. — Twelfth edition, 2016

---

74 
surtma tayyorlab, Gram usulida yoki metil ko‘ki bilan bo‘yaladi. Mikroskop ostida ikki qutblari 
yaxshi bo‘yalgan tuxumsimon shakldagi bakteriyalar ko‘rinadi.
Mikrobiologik usulda olingan material oziqli muhitga ekilib, toza kulturasi ajratiladi, 
chuma bakteriofagi bilan lizis bo‘lishi aniqlanadi.
Biologik usulda – dengiz cho‘chqasining yungi olingan terisiga tekshiruv materiali 
ishqalanadi. Ular 3-5 kun ichida kasallanib o‘ladi; ularning ichki a’zolaridan toza kulturasi 
ajratiladi. 
Davolashda streptomitsin va boshqa antibiotiklar ishlatiladi.
Profilaktikasi 
– maxsus chumaga qarshi stansiyalar otryadlari kasallangan 
kemiruvchilarga qarshi ishlar olib boradi. Hozirgi vaqtda chuma qo‘zg‘atuvchisining tirik EV – 
vaksinasi ishlab chiqilgan bo‘lib, u teri ostiga yuboriladi. 1 yilgacha immunitet qoladi.