Toshkent farmatsevtika instituti tibbiy va biologik fanlar kafedrasi mikrobiologiya, virusologiya va

Mikroorganizmlarning kimyoviy preparatlarga chidamliligi va uni bartaraf qilish yo’llari. 
Tibbiyot amaliyotida antibiotiklar qo’llanila boshlangandan so’ng antibiotikka chidamli 
bakteriyalar ham hosil bo’la boshladi. Keyingi vaqtda dorilarga chidamli bakteriyalar soni oshib 
bormoqda. Antibiotiklarga chidamlilik faqat bakteriyalarda emas, balki boshqa mikroorganizmlar 
rikktsiyalar, xlamidiyalar, mikoplazmalar, achitqisimonda ham kuzatiladi. 
Antibiotiklar va boshqa kimyoterapevtik moddalarga mikroorganizmlarning rezistentlik 
mexanizmi. Bu mexanizm, asosan, quyidagilarga bog’liq: a) faol antibiotiklarning nofaol shaklga 
fermentativ, inaktivatsiya va modifikatsiya yo’li bilan o’tishi; b) ma’lum bir kimyoterapevtik 
modda uchun hujayra devori o’tkazuvchanligining yo’qolishi; c) bakteriya hujayrasidagi maxsus 
transport tizimining buzilishi; d) mikroorganizmlarga hayotiy zarur metabolitlar hosil bo’lishini, 
dori bilan to’silgan asosiy yo’l o’rniga alternative yo’lga o’tishi. 
Rezistentlik mexanizmi birlamchi va hayot davomida orttirilgan bo’lishi mumkin. Birlamchi 
mexanizm shu dori ta’siri uchun “nishon” ning yo’qligi bilan bog’liq. Hayot davomida orttirilgan 
rezistentlik mexanizmi modifikatsiya, mutatsiya, rekombinatsiya natijasida “nishon”ning 
o’zgarishiga bog’liq. 
Beta-laktam antibiotiklarga nisbatan rezistentlikgining biokimyoviy mexanizmi har xil. Bular 
beta-laktamazalar sintezi, penitsillin bog’lovchi oqsillar va “nishon”larning o’zgarishiga bog’liq 
bo’ladi. Umuman olganda rezistentlik kelib chiqishi antibiotikning kimyoviy tuzilishiga va 
bakteriyalarning xususiyatlariga bog’liq. 
Bakteriyalarning antibiotikka rezistentligi kelib chiqishiga ko’pgina omillar, masalan, ba’zi bir 
yuqumli kasalliklarning oldini olish yoki davolash maqsadida belgolangan miqdordan kamroq 
dozada va vaqtda nazoratsiz holda qo’llanilishi yoki qo’llanishdan oldin mikroorganizmlarning 
antibiotiklarga sezuvchanligi aniqlanmasligi sabab bo’ladi.
Kimyoviy moddalarga chidamli bakteriyalarga qarshi kurashish uchun antibakterial ta’sir 
mexanizmi farq qiladigan yangidan-yangi kimyoterapevtik dorilarni ishlab chiqarish, shuningdek, 
bakteriya fermentlariga chidamli bo’lgan faol guruh tutuvchi antibiotiklarni yoki bakteriya 
fermentlari faolligini susaytiruvchi omillarni kashf etish kabi choralar ko’riladi. Ajratib olingan 
bakteriya shtammlarining antibiotikka sezuvchanligini iloji boricha aniqlash lozim. Tashqi 
muhitning dorilarga chidamli bakteriyalar bilan ifloslanishini har doim epidemiologik 
tekshirishdan o’tkazish muhim ahamiyatga ega. Masalan, xozir kasalxona ichi infeksiyalariga 
kiruvchi, ko’pgina antibiotiklarga chidamli patogen mikroorganizmlar butun dunyo 
mamlakatlarida katta muammoga aylanib bormoqda.