Toshkent farmatsevtika instituti tibbiy va biologik fanlar kafedrasi mikrobiologiya, virusologiya va

Tuproq na’munasini olish.
Sanitar bakteriologik tekshirish uchun tuproq na’munasi 
qo’yilgan maqsad asosida tekshirilayotgan uchastkani ma’lum kvadratlaridan ( 5 x 5 m. kam 
bo’lmaslik kerak) “konvert” usulida ( 4 ta na’muna diagonal bo’yicha va 1 ta markazdan) olinadi. 
Na’munalar tuproqni 20-30 sm. chuqurlig’idan 200 g, tuproqni bakteriologik ifloslanganini 
aniqlash uchun esa 20 sm chuqurlig’idan olinadi. Olingan na’munalar maxsus steril idishlarga 
solinib laboratoriyaga jo’natiladi. Tuproq na’munalari zarur sharoit kelib chiqqanda 24 soat 
muzlatkichlarda saqlanishiga ruxsat beriladi. 
Tuproqni tekshirish uchun tayyorlash.
Beshta nuqtadan olingan tuproq na’munalari 
maxsus idishda aralashtirilib undan 10 -30 g tortib olinadi va 1 : 10 nisbatda sterillangan 
vodoprovod suvi bilan tuproq suspenziyasi tayyorlanadi ( 10 g tuproq + 100 ml suv). Bu asosiy 
suspenziyadan qo’yilgan maqsad asosida suyultirilgan ( 10
-2
, 10
-3
, 10
-4
, 10
-5
va x.) na’munalar 
tayyorlaniladi. Tuprqni sanitar- mikrobiologik baho berishda tuproqdagi UMS va SKB koli-titri va 
perfringensni titri aniqlanadi. 
Tuproqdagi umumiy mikroblar sonini topish
–ohirgi 2 ta suyultirilan na’munadan oziqli 
muhitning yuzasiga 0,1 ml olinib shpatel bilan (GPA yoki suslo-agarga) ekiladi. Ekilgan ekma 48 
soat termostatda saqlanib, oziqli muhitlarda o’sib chiqqan koloniyalar soniga qarab 1 g turoqdagi
UMS topiladi. Masalan 10
-4 
nisbatda suyultirilgan na’munadan ekilgan chashkada 41 koloniya 
topildi, 10
-5
dan esa 33.
8 x 10 000 + 3 x 100 000 
UMS = ------------------------------------ x 10 = 190000 
2
Tuproqni koli-titri va perfringensni titrini aniqlash.
Tuproqni koli yoki perfringens titri 
deb, bitta ichak tayoqchasi yoki perfringens topilgan tuprqni eng kam miqdoriga aytiladi. 
Tuproqdagi ichak tayoqchasini koli –titrini aniqlashda elektiv muhitlar ishlatiladi. Bu muhitlar 
tarkibi qo’shimcha mikroblarni o’sishini to’xtatib qo’yuvchi o’t saprosi, gensian violet tutadi, 
lekin ichak tayoqchasini o’sishiga to’sqinlik qilmaydi. Eng ko’p qo’llaniladigan suyuq Kissler 
muhiti xisoblanadi, uning tarkibida yuqorida aytilgan kompanentlardan tashqari E. coli bijg’itib 

---

131 
gaz hosil qilishi uchun pepton va laktoza tutadi. Gaz hosil bo’lganini aniqlash uchun muhitga bir 
tamoni payatlangan shisha po’kak solib qo’yiladi, hosil bo’lgan gaz po’kakga yig’iladi. Tuproq 
suspenziyasining suyultirilganidan 1 ml dan Kessler muhiti bo’lgan probirkalarga ekiladi va 
termostatda 43°S da 48 soat davomida saqlanadi. 48 soatdan kiyin Kissler muhiti ko’zdan 
kechiriladi va musbat reaksiyali probirkalar (E. coli muhitda gaz hosil qilib, loyqatib o’sadi) 
ajratib olinadi va Endo muhitiga musbat na’munalardan qayta ekiladi va termostatga 37° S 24 
soatga qo’yiladi. Muhitda to’q qizil metal singari tovlanib turgan koloniyalar hosil bo’lsa va 
surtma tayyorlanib bo’yab ko’rilganda gram manfiy tayoqchalar topilsa E. coli deb xulosa 
qilinadi. Keyinchalik suvning koli-titrini aniqlashda qo’llaniladigann sxema bo’yicha analiz 
o’tkaziladi va tuproqni koli titri topiladi. 
Tuproq suspenziyasining perfringens-titrini topish uchun, turli darajada suyultirilgan 
suspenziyadan 1 ml ( sporsiz bakteriyalar o’smasligi uchun suyultirilgan tuproq suspenziyasi 80°S 
da 10-15 minut qizdiriladi) dan yog’siz, steril sut yoki tayyorlangan temir sulfitli Vilson-Bler 
muhit quyilgan probirkalarga yex tempore (tezlikda) ekiladi. 
Bu ekmalar 43°S da termostatda 24—48 soat davomida saqlanadi, so’ng sutning chirishi 
yoki Vilson-Bler muhitining agarli ustunchasida hosil bo’lgan Cl. perfringens qopa koloniyalarga 
ko’ra xulosa chiqariladi. Koloniyalardan surtmalar tayyorlanib, Gram usuli bilan bo’yaladi. 
Mikroskop ostida ko’rilgandan so’pg, perfringens titri aniqlanadi. 
Muhit tarkibi. Kessler muhiti 1% peptonli suv, 5% o’t sapro, 0,25% laktoza va grammusbat 
bakteriyalarning o’sishini to’xtatish uchun gensian binafshadan iborat. 
T ye m i r s u l f i t l i V i l s o n-B l ye r m u h i t i 3 % oziqli agar, 1% glyukoza, 2% 
natriy sulfit, 0,08% temir xloriddan qo’shilgan.
Termofil (issiqni sevuvchi) bakteriyalarni aniqlash uchun suyultirilgan tuproq 
suspenziyasidan 1 ml Petri kosachasiga tomiziladi, ustidan eritilgan va sovutilgan oziqli agar 
quyiladi. Ekmalar 60°S da termostatda 1 kun saqlanadi. So’ng hosil bo’lgan koloniyalar sanalib, 1 
g tuproqdagi bakteriya soni aniqlanadi.