Toshkent farmatsevtika instituti tibbiy va biologik fanlar kafedrasi mikrobiologiya, virusologiya va

Simbioz ( yunon
. symbiosis- birga yashamoq) mikroorganizimlarning uzoq yillar ma’lum 
muhitlarda birga hayot kechirishi bo’lib, xo’jayin hujayrasidan tashqarida yashasa ektosimbioz: 
hujayra ichida hayot kechirsa endosimbioz deb ataladi. Ektosimbiozni tipik vakillariga ichak 
bakteriyalari ( E. Coli, Bacteroides va bosh.)misol bo’la oladi. Endosimbioz vakillariga esa 
plazmiidlar, proviruslar, profaglar kiradi. Tabiyi sharoitda simbiozni bir qancha formalari 
uchraydi. 
Mutalizm – 
(lot. mutuus, o’zaro) simbiozda yashovchi mikroorganizimlar o’zaro foyda 
keltirib yashashlari mumkin. Masalan ichakni normal mikroflorasi, odam uchun foyda keltiradi 
(modalar almashuvinida, vitaminlar sintezlarida va bosh.), shu bilan bir qatorda bu 
mikroorganizimlarni doimo muhitning noqulay sharoitlaridan (qurib qolishdan, ekstremal 
temperaturadan) ximoyalanib va oziqli muhitlar yetarli bo’lishini organizim ta’minlab turadi. 
Kommensalizim –
simbioz formasi bo’lib, muhitda yashovchi mikroorganizmlardan biri 
foyda ko’radi, lekin ikkinchi gurux bakteriyalarga ziyon keltirmaydi.Tipik kommensal 
mikroblarga ichak tayoqchasi, laktobakteriyalarni kiritish mumkin. Lekin ko’pchilik kommensal 
bakteriyalar shartli patogenlar ham bo’lishi mumkin, ya’niy ma’lum xolatlarda kasallik keltirib 
chiqarishi mumkin. 
Parazitizm
- antagonistik simbioz formasi bo’lib, bir gurux bakteriyalar boshqa organizimlar 
hisobiga yashab (tekinho’r), unga ziyon yetkazishi (yunon. para, oldida,+ sitos,ovqat) tushiniladi. 
Parazit bakteriyalar ho’jayin organizimiga kirib kasallik keltirib chiqarishi mumkin, shuning 

---

128 
uchun bularni patogen mikroorganizimlar ham deb ataladi. Parazitlarni hujayra ichida yashovchi 
(viruslar, xlomidiyalar, rikketsiyalar) va hujayradan tashqarida yashovchi ( kshpchilik bakteriya, 
zamburug’lar) formalari bo’lishi mumkin. Ba’zi bakteriyalar yashash sharoitiga qarab parazit 
tipida yoki saprofit bo’lib yashashi kuzatiladi. Bunday bakteriyalarni