Toshkent farmatsevtika instituti ijtimoiy fanlar kafedrasi

Bugungi dunyodagi g‘oyaviy-mafkuraviy jarayonlarning yo‘nalishlari quyidagilarga bo‘linadi:

Progressiv

a) tinchlik, barqarorlik va taraqqiyot;

b) millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglik

v) inson erkinligi va shaxs kamoloti

g) umuminsoniy qadriyatlar ustuvorligi

Reaksion

a) urush, qurollanish, terrorizm va ekstremizm

b) irqchilik, millatchilik, diniy aqidaparastlik

v) totalitarizm, mustabidlik g‘oyasi asosidagi faoliyatlar

g) egoizm, mahalliychilik, tor manfaatlar ustuvorligi
Muayyan g‘oyani ilgari suruvchi, targ‘ibot va tashviqotning turli usul, vositalari orqali odamlar ongi, ruhiyatiga ta’sir etuvchi kishilar uyushmasi, tashkilot yoki muassasalari asosida tashkil etilgan mafkuraviy markazlar favoliyati g‘oyaviy-mafkuraviy ziddiyatlar jarayonida yanada keskinlashadi. O‘zining xarakteri, maqsadiga qarab ma’lum partiya, guruh, kishilar uyushmasi yoki davlat mafkuraviy markaz yadrosini tashkil etishi mumkin. Ularning o‘z harakat dasturi, mafkurani targ‘ib qilish vositalari, usullariga ega bo‘lib, unda muayyan g‘oyaga ishontirish, uyushtirish, safarbar etish, ma’naviy-ruhiy rag‘tbatlantirish, g‘oyaviy tarbiyalash, mafkuraviy immunitetni saqlash kabilar muhim o‘rin tutadi. SHuningdek ular o‘z faoliyatlarini yashirin va oshkora yo‘l bilan amalga oshiradilar.

Jahon tajribasidan shu narsa ma’lumki, ayrim mafkura markazlari, masalan, fashizm o‘z maqsadlarini oshkora e’lon qilib, zo‘ravonlik yo‘li bilan singdirgan. Mafkurani yashrin yo‘l bilan targ‘ib qilishda vayron qiluvchi g‘oya o‘zining soxta jozibasi, aldov va makr bilan omma ongini zaharlab, jamiyatda hukmron mavqeni egallab olishiga alohida e’tibor berilgan. Bu jarayonning eng muhim xusmusiyatlaridan biri – turli mamlakatlarni mafkuraviy zabt etish g‘oyat katta iqtisodiy manfaatlar bilan chirmashib ketganidir.

Agar tarix sahifalariga ko‘z tashlaydigan bo‘lsak, kuchli davlatlar zaif mamlakatlarni ochiqdan-ochiq bosib olib, ularga o‘z hukmini o‘tkazgan bo‘lsa, XX asr oxiriga kelib, bunday siyosat yangi bir shakl kasb etdi. Hozirgi vaqtda qudratli davlatlar va muayyan siyosiy markazlar o‘z maqsadlariga erishish uchun avvalo zabt etmoqchim, o‘z ta’sir doirasiga olmoqchi bo‘lgan mamlakatlarning aholisi ongini o‘ziga qaram qilishga intilish kuchaymoqda.

Bugun dunyo taraqqiyoti shu darajaga etdiki, endi mafkuraviy kurash, ma’naviy salohiyat etakchi o‘ringa chiqdi. Endi qurol-yaroqlar emas, balki «fikrga qarshi faqat fikr, g‘oyaga qarshi faqat g‘oya» bilan kurashib olg‘a borish mumkin. Kimning mafkurasi, milliy g‘oyasi kuchli bo‘lsa, o‘sha engib chiqadi.

Mafkuraviy kurash bir jamiyat, mamlakat ichida ham, xalqaro va davlatlararo miqyosda ham davom etmoqda.

Jamiyat hayotida mafkuraviy omillarning sezilarli ta’siri mavjudligini bir qarashdayoq sezish mumkin.

G‘arazli geosiyosiy maqsadlarga erishish yo‘lidagi mafkuraviy ta’sir o‘tkazishda eng avvalo bo‘lib tashla va hukmronlik qil degan qadimiy tamoyilga amal qilishga urinishni ta’kidlash zarur.

Bu tamoyilni ro‘yobga chiqarishning birinchi yo‘li mamlakat ichida ijtimoiy parokandalikni keltirib chiqarishdir. Va u jamiyat hayotining ijtimoiy, iqtisodiy siyosiy va ma’naviy sohalarida o‘ziga xos ko‘rinishda namoyon bo‘lmoqda. Masalan, mamlakatimizga nisbatan bu usul o‘tish davridagi ijtimoiy–iqtisodiy qiyinchiliklarni bo‘rttirib ko‘rsatish orqali aholining mavjud holatdan noroziligini uyg‘otish, o‘z nog‘oralariga o‘ynaydigan muxolifatchi kuchlarni yuzaga keltirish yo‘li bilan siyosiy beqarorlikni keltirib chiqarishga bo‘lgan xarakatlarda namoyon bo‘ladi. Bu yo‘lda diniy omildan foydalanishga urinishlar ham kuzatilayotir. Ana shu holat ham «maqsad vositani oqlaydi» degan aqida g‘arazli geostrategik manfaatlarni ro‘yobga chiqarishning asosiy qoidasiga aylanayotganligini ko‘rsatadi.

«Bo‘lib tashla va hukmronlik qil» tamoyilini amalga oshirishning ikkinchi yo‘li mintaqa davlatlari o‘rtasida turli ziddiyatlarni yuzaga keltirishdir. Bu yo‘lning eng keng tarqalgan usuli go‘yoki mintaqada gegemonlikka talabgor bo‘lgan davlat borligini asoslash, ta’bir joiz bo‘lsa, shunday davlat obrazini yaratishdir. Bunday obrazlarning yaratilishi er yuzining turli nuqtalarida nizoli, kam deganda davlatlararo munosabatlarda tanglikni yuzaga keltirganligi to‘g‘risidagi misollarni istagancha topish mumkin. Bunday «obrazlar» yaratilishi natijasida mamlakatlarning moddiy-ma’naviy, ma’naviy-intellektual salohiyati jamiyat taraqqiyotini ta’minlash o‘rniga ana shu «obraz» ta’sirining oldini olishga yo‘naltirilmoqda. Natijada ikkinchi asosiy maqsadga - muayyan davlatni zaiflashtirish orqali o‘z «ittifoqchisiga» aylantirishga erishilmoqda.

Teng huquqli va o‘zaro foydali hamkorlik tamoyiliga amal qilish - geostrategik manfaatlarni ro‘yobga chiqarish va davlatlararo aloqalarni mustahkamlashning eng oqilona va to‘g‘ri yo‘lidir. O‘zbekiston o‘z mustaqilligining eng birinchi kunlaridayoq ana shu tamoyilga aml qilib kelmoqda. Negaki, bu tamoyil geostrategik manfaatlardagi uyg‘unlikka erishish va jahon miqyosida taraqqiyotni ta’minlash omilidir.

Mafkuraviy poligon – odamlar va xalqlarning qalbi va ongini egallashga qaratilgan turli g‘oyalarni sinov maydoni. Odatda poligon deganda qurol aslaha vatexnikani sinash, qo‘shinlarni harbiy tayyorgarlikdan o‘tkazish yoki harbiy sohada tadqiqotlar olib borish uchun mo‘ljallangan maxsus maydon tushguniladi.

Prezidentimiz ta’kidlaganidek, hozirgi davr g‘oyaviy qarama qarshiliklar murakkab tus olgan, mafkura poligonlariyadro poligonlaridan ham xavfliroq bo‘lib borayotgan davrdir.

Bugungi kunda mafkura poligonlarida muayyan guruhlar va davlatlar o‘zlarining g‘arazli manfaatlarini ifoda etayotgan turli jajovvuzkor g‘oyalarni sinovdan o‘tkazmoqdalar. Ularning ortidakishilarni, eng avvalo ma’naviy mafkuraviy jihatdan tobe qilish, pirovard natijada esa butkul qaram qilib olish maqsadi yotadi.

YAdro poligonlarini qaerda joylashganini, uning quvvatini, qanday maqsadga yo‘nalganligini muayyan darajada aniq bilish mumkin. Ammo, yovuz, yot mafkuraviy maqsadlarni qaerdan va qanday yo‘llar bilan va qaysi insonlar qalbini egallab olayotganligini osonlikcha bilib bo‘lmaydi.

Mafkuraviy profilaktika – ijtimoiy istitutlar tomonidan amalga oshirilayotgan turli shakllardagi g‘oyaviy – tarbiyaviy, ma’naviy-mafkuraviy ishlar majmui bo‘lib, u butun g‘oyaviy tarbiya tizimini qamrab oladi. Mafkuraviy profilaktika bo‘shliqni tugatish, mafkuraviy parokandalikni oldini olish yoki biror – bir hudud, qatlam, guruhni yot va zararli g‘oyalar ta’siridan xalos qilish mafsadida amalga oshiriladi. Bunda g‘oyaviy ta’sirning turli xil usul va yo‘llaridan foydalaniladi, turli vositalar qo‘llaniladi. Mafkuraviy profilaktika tezkor va qisqa sur’atlarda yoki asta sekin, bosqichma bosqich amalga oshirilishi mumkin. Birinchi holatda zudlik bilan chora tadbirlar qo‘llash lozim bo‘lsa, ikkinchi holatda doimiy va sobit qadamlik bilan ish olib borish ko‘proq natija beradi. Mafkuraviy immunitet tizimini shakllantirishda ham mafkuraviy profilaktikaning o‘rni katta. Zero, u mohiyatan yot g‘oyalarning kirib kelishining oldini lish va ularni yo‘qotishga qaratilgan chora tadbirlarga tayanadi. Ta’lim tarbiya va targ‘ibot tashviqot tizimi mafkuraviy profilaktikani amalga oshirishga yordam beradi. Sog‘lom mafkurani xalq qalbi va ongiga singdirishga xizmat qiladigan ijtimoiy tuzilmalar, oila, maktab, mahalla, davlat va jamoat tashkilotlari ham unda o‘z o‘rniga ega. SHuningdek, Vatan, xalq manfaatlarini, do‘stlik va birodarlikni, o‘zaro hurmat va bag‘rikenglikni targ‘ib tashviq etuvchi ma’naviy ma’rifiy tadbirlar mafkuraviy profilaktikani amalga oshirish shakllaridir.

Mafkuraviy immunitet

Prezidentimiz Islom Karimovning “Fidokor” gazetasi muxbiri savolariga javoblarida ilk marta “Mafkuraviy immunitet” tushunchasini qo‘llaydilar. Ma’lumki, har qanday kasallikning oldini olish uchun, avvalo kishi orgaizmida unga qarshi immunitet hosil qilinadi. Biz hg‘am farzandlarimiz yuragida Ona Vatanga, boy tariximizga, ota bobolarimizning muqaddas diniga sog‘lom mungosabatni qaror toptirishimiz, ta’bir joiz bo‘lsa, ularning mafkuraviy immunitetini kuchaytirishimiz zarur. Toki ular milliy ildizlari baquvvat, dunyoni chuqur anglaydigan, zamoln taraqqiyoti bilan barobar qadam tashlaydigan insonlar bo‘lib etishsinlar. degan fikrni ilgai suradi yurtdoshimiz¹⁹.

Mafkuraviy immunitet- shaxs ijtimoiy guruщ, millat, jamiyatni turli zararli g‘oyaviy ta’sirlardan himoya qilishga xizmat qiladigan g‘oyaviy-nazariy qarashlar va qadriyatlar tizimi.

Immunitet (lot. –ozod bыlish, qutulish) tibbiy tushuncha bo‘lib, organizmni doimiy ichki muayyanligini saqlashi, o‘zini turli ta’sirlardan, tashqi infeksiyalar kirib kelishidan himoya qilishga qodir bo‘lgan reaksiyalar majmui tushuniladi. Sodda qilib aytganda immunitet-kishi organizmininng turli kasalliklardan himoya qila olish qobiliyatidir. YUqoridagilardan farqli o‘laroq, insonning umumiy immunitet tizimi tug‘ma bo‘lsa, mafkuraviy immunitetni shakllantirib borish zarur. U har bir avlod uchun o‘ziga xos xususiyatga ega. Immunitet tizimi shakllangandagina jamiyatda mafkuraviy daxlsizlikni ta’minlash mumkin. Mafkuraviy immunitet tizimining asosiy va birinchi elementi – bu bilim. Ammo, bilimlarning turi ko‘p. Buyuk davlatchilik shovinizmi yoki agressiv millatchilik mafakurasi tarafdorlari ham muayyan “bilim”larga tayanadilar, albatta. SHunday ekan, mafkuraviy immunitet tizimidagi bilimlar ob’ektiv bo‘lishi, voqelikni to‘g‘ri va to‘liq aks ettirishi, inson ma’naviyatini boyitishi va jamiyat taraqqiyotiga xizmat qilishi lozim. Ular o‘z mohiyat e’tiboriga ko‘ra, Vatan va millat manfaatlari bilan uzviy bog‘liq bo‘lmog‘i kerak. Mafkuraviy immunitetning ikkinchi asosiy elementi ilg‘or bilimlar zamirida shakllanadigan baholar, qadriyatlar tizimidir. Zeror, bilimlar qanchalik ob’ektiv va chuqur bo‘lsa, uning zamirida yuzaga kelgan qadriyatlar ham shunchalik mustahkam bo‘ladi. Qadriyatlar tizimi mafkuraviy immunitetning imkoniyatlarini belgilab beradi va zararli g‘oyalar yo‘lida mustahkam qalqon bo‘lib xizmat qiladi. Ammo, bilimlar va qadriyatlar tizimi mavjudligining o‘zi mafkuraviy immunitetning iohiyatini to‘liq ifoda eta olmaydi. Zero, bu ikki element mafkuraviy immunitetning uchinchi muhim elementi, ya’ni ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy-ma’rifiy sohalardagi maqsadlar tizimi bo‘lmas ekan, inson , millat yoki jamiyat goh oshkora, goh pinhona mafkuraviy tazyiqlarga duchor bo‘laveradi.

Xalqimizni turli g‘oyaviy va mafkuraviy tahdidlardan asrash, jamiyatda mafkuraviy immuniet hosil qilish uchun uni, avvalo, taraqqiyot qonunlarini chuqur aks ettiradigan sog‘lom, insonparvar g‘oya va mafkura bilan qurollantirish kerak. O‘zligimizni , odob – axloqimizni, merosimiz, qadriyatlarimiz va milliy ruhimizni zararli g‘oyalar va mafkuralar ta’siridan avaylab-asrash, ularga qarshi fuqarolarimiz va yoshlarimiz qalbida mafkuraviy immunitetni akllantirish orqaligina milatni asrash mumkin.

Mafkuraviy tarbiya - inson, ijtimoiy guruh, millat, jamiyat dunyoqarashini shakllantirishga, ularni muayyan maqsadlarni ifoda etadigan g‘oyaviy bilimlarbilan qurollantirishga yo‘naltirilgan jarayon.

Mafkuraviy ta’sir – mafkuraviy jarayonning eng muhim sturkturaviy komponentlaridanbiridir. Mafkuraviy ta’sir ikki asosiy – to‘g‘ri, bevosita va o‘zaro aloqadorlikka asoslangan bilvosita shakllar yordamida amalga oshiriladi. Mafkuraviy ta’sir samaradorligi mafkuraviy ta’sir ob’ekti va sub’ektigabog‘liq bo‘ladi. CHunonchi, mafkuraviyta’sir samaradorligi mafkuraviy ta’sir o‘tkazilishi lozim bo‘lgan kishiarning (ob’ekt) ma’lumotdarajasi, madaniy saviyasigabog‘liqbo‘lsa, o‘z navbatida mafkuraviy ta’sir o‘tkazayotgan idoralar,tarbiyaviy muasssalar, targ‘ibot va tashviqotchilar (sub’ekt) amalga oshirayotgan mafkuraviy tadbirlar mazmuni va shakliga, mafkura xodimlarining professional mahoratiga bog‘liq bo‘ladi. Mafkuraviy ta’sir o‘tkazilishi lozim bo‘lgan kishilarning ma’lumot darajasi, madaniy, axloqiy, huquqiy, siyosiy saviyasi qanchabaland bo‘lsa, mafkuraviy ta’sir samaradorligi shunchayuqori bo‘ladi. O‘z navbatida mafkuraviy ta’sir samaradorligi uning ob’ekti bilan sub’ekti orasidagi o‘zaro aloqadorlik mexanizmining mustahkamligigabog‘liq.

Mafkuraviy markazlar - muayyan g‘oyani ilgari suruvchi, targ‘ibot va tashviqontinng turli usul, vositalariorqali odamlar ongi, ruhiyatiga ta’sir etuvchi kshilar uyushmasi, tashkilot yoki muassasalardir.

Mafkuraviy bo‘shliq – jamiyat, davlat vamehnat jamoalarida vujudga kelgan vaziyat, ijtimoiy muhit tarbiyaviy mafkuraviy ishlarning zaiflashib qolishi. Bunday sharoitda fuqarolar ongi va faoliyatida turli mish mishlar, safsatalar ustuvorlik qila boshlaydi. Kishilar hatti harakatini bo‘shanglik, loqaydlik, befarqlik egallab oladi.ruhiyatida hech narsaga aralashmaslik ustun keladi.
Adabiyotlar:

2. 
   Shavkat Mirziyoev “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birkalikda barpo etamiz.” Toshkent “O‘zbekiston” 2016 yil. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimga bag‘ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisidagi nutqi
   
3. 
   Shavkat Mirziyoev “Qonun ustivorligi va inson manfaatlarini Ta’minlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi” 2016 yil 7 dekabr
   
4. 
   Toshkent, “O‘zbekiston” 2017 yil.O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qiliganining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruza, 2016 yil 7 dekabr.
   
5. 
   Shavkat Mirziyoev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga ko‘ramiz” Toshkent “O‘zbekiston” 2017 y.
   
6. 
   O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoevning 2016 yil 1 noyabrdan 24 noyabrga qadar Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri saylovchilari uchrashuvlarida so‘zlagan nutqlari to‘plami.
   
7. 
   Karimov I.A.”O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida” T., «O‘zbekiston», 2011.
   
8. 
   Karimov I.A. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq, millatni-millat qilishga xizmat etsin.«Tafakkur» jurnali, 1998.2-son.
   
9. 
   Karimov IA Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q.-T., «SHarq», 1998,32-6.
   
10. 
    Milliy istiklol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. T., «O‘zbekiston», 2000.
    
11. 
    Falsafa: ma’ruzalar matni. Toshkent, O‘zbekiston Rsspublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, 2000 y.
    
12. 
    Karimov I.A. YUksak ma’naviyat – engilmas kuch. –T., «Ma’naviyat», 2008.
    
13. 
    Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari. -T.: O‘zbekiston, 2009.
    
14. 
    Karimov I.A. O‘zbekistonning 16 yillik mustaqil taraqqiyot yo‘li. T., «O‘zbekiston», 2007.
    
15. 
    Karimov I.A. O‘zbekiston Islom sivilizatsiyasi rivojiga qo‘shgan xissasi. Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyadagi so‘zi. «Xalq so‘zi», 2007 yil 15 avgust.
    
16. 
    Ergashev I. va boshq. Milliy istiqlol g‘oyasi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim bakalavriat bosqichi uchun darslik. -T.: Akademiya, 2005, 3-30-betlar.
    

7- mavzu: Jamiyat barqarorligini ta’minlashning ijtimoiy-g‘oyaviy asoslari



REJA:

1. Jamiyat barqarorligini ta’minlash omillari.

2. "O‘zbekiston - yagona vatan" g‘oyasi barqarorlikni ta’minlashning nazariy asosi.

3. Til madaniy muloqot va barqarorlikning muhim vositasi.

4. Dunyo mamlakatalaridagi beqarorlik sabablari.

Tayanch tushunchalar.

Barqarorlik, beqarorlik, turg‘unlik, millatlararo totuvlik, milliy siyosat, ijtimoiy hamkorlik, diniy bag‘rikenglik, milliy madaniy markazlar.

Barqarorlik- (ijtimoiy)- jamiyatdagi tinch-totuvlik va uni mustahkamlash uchun shart-sharoitning mavjudligi; ijtimoiy qatlamlar, kuchlar va siyosiy partiyalar o‘rtasidagi hamjihatlik vaziyati; davlat, jamoat tashkilotlari, fuqarolar o‘rtasidagi ijtimoiy kelishuv holatining muttasil davom etishi va b. G‘arb olimlari Barqarorlik beqarorlikning arafasi yoki muayyan beqarorlikdan keyingi holati, jamiyatning yangi beqarorlik oldidan tin olish davri, degan fikrni ilgari surganlar. Bundan farqli tarzda T.Parsons «ijtimoiy tizimning barqarorlik qoidalari»ni ishlab chiqishga harakat qilgan. Uning fikricha, har qanday barqaror jamiyatning ijtimoiy tuzilishini tashkil etadigan elementlar faoliyati o‘zaro uyg‘un bo‘lishi shart. Ana shu uyg‘unlik doimiy barqarorlik omilidir. Bunda davlatning vazifasi jamiyatning eng kichik bo‘g‘inlari, jamoalar, tashkilotlar, idoralar orasidagi mutanosiblikni saqlash va mustahkamlashdan iborat. Agar davlat buning uddasidan chiqa olsa, u jamiyatni barqaror rivojlanishini ta’minlaydigan boshqaruvchi (regulyator) vazifasini ado etadi. Bu esa, o‘z navbatida, davlatning muayyan islohotlarni amalga oshirishi uchun imkoniyat yaratadi. T.Parsonsning bu qarashlari ko‘pgina G‘arb mamlakatlari mutaxassislari tomonidan e’tirof qilingan. O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan keyin ijtimoiy barqarorlikka erishish va uni mustahkamlashga katta e’tibor bermoqda. Barqarorlik jamiyat taraqqiyotining, islohotlarni bosqichma-bosqich amalga oshirishning asosiy shartidir.

Barqarorlik shartlari :

1. Ma’naviy qadriyatlar va milliy o‘zlikni anglashning tiklanishi;

2. Davlatchilikni shakllantirish va mudofaa qobiliyatini mustahkamlash;

3. Demokratik institutlarni va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirish;

4. Bozor munosabatlarining qaror topishi va mulkdolar sinfining shakllanishi;

5. Kuchli ijtimoiy siyosat va aholi ijtimoiy faolligining ortishi;

6. Jug‘rofiy-strategik imkoniyatlar va tabiiy xom-ashyo resurslari;

7. Inson salohiyati, ijtimoiy va ishlab chiqarish infrastrukturasi;

8. Keng ko‘lamli o‘zgarishlar va hamkorlik kafolatlari;

9. Jahon hamjamiyati bilan hamkorlik.

(I.Karimov. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot pirovard maqsadimiz. 83-85 b. Hushyorlikka da’vat. 21-23 b)

SHu unutmasligimiz kerakki, jamiyat rivojlanishida yuqorida ta’kidlaganimizdek, g‘ovviy-mafkuraviy hamkorlikning ahamiyati muhimdir. G‘oyaviy-mafkuraviy hamkorlikning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy va huquqiy asoslariga alohida e’tibor berishimiz kerak. Masalan O‘zbekistonning tashqi siyosiy-iqtisodiy aloqalarini yo‘lga qo‘yilishida quyidagi tamoyillar birinchi o‘ringa chiqqanligini ko‘rishimiz mumkin:

1.O‘zaro manfaatlarni har tomonlama hisobga olgan holda;

2.Teng huquqlilik va o‘zaro manfaatdorlik, boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik.

3.Mafkuralar xilma-xilligidan qat’iy nazar hamkorlik uchun ochiqlik, umuminsoniy qadriyatlarga, tinchlik va xavfsizlikni saqlashga sodiqlik.

4.Xalqaro huquq normalarining davlat ichki normalaridan ustunligi.

5. Tashqi aloqalarni ham ikki tomonlama, ham ko‘p tomonlama kelishuvlar asosida rivojlantirish.

Demak, bundan ko‘rinib turibdiki, tashqi siyosatga tinchlik, barqarorlik, hamkorlik g‘oyalari asos qilib olingan. Mamlakatimizning jahon xalqlari tinchligi va xavfsizligiga mos bo‘lib tushgan tinchliksevar tashqi siyosati uning jahonda mustaqil davlat sifatida tezda tan olinishini ta’minladi. Bugun O‘zbekiston 120 dan ortiq davlatlar bilan aynan ana shu g‘oya ostida diplomatik, siyosiy, iqtisodiy. Ilmiy-texnikaviy va madaniy aloqalar olib bormoqda.

O‘zbekiston Respublikasining «Tashqi siyosiy faoliyatning asosiy prinsiplari to‘g‘risida», «CHet el investorlari va xorijiy investorlar faoliyatining kafolatlari to‘g‘risida», «Tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g‘risida»gi Qonunlari uning xalqaro maydonda faol va keng ko‘lamli hamkorlik qilishi uchun huquqiy kafolat bo‘lib xizmat qilmoqda.

Jamiyatni erkinlashtirish milliy g‘oyani xalqimiz qalbi va ongiga singdirishning muhim shartidir. Milliy g‘oya siyosiy voqelikni uyg‘unlashtirib, turli shaxslar, ijtimoiy guruhlar ehtiyojlarini mutanosiblashtiradi, ularni mavjud imkoniyatlar asosida bir–biri bilan yaqinlashtiradi va shu ma’noda demokratik qadriyatlarning nufuzini oshiradi. Kishilar ongini mahalliychilik, urug‘-aymoqchilik, milliy mahdudlik kabi ijtimoiy illatlar asoratidan poklash, yot g‘oyalarga nisbatan mafkuraviy immunitetni shakllantirish, mafkuraviy kurashda to‘g‘ri yo‘l tanlash va jaholatga qarshi ma’rifat bilan kurashish, milliy g‘oyani xalqimizning qalbi va ongiga teran singdirish bilan bog‘lash hozirgi davrdagi eng muhim vazifalardandir.

Milliy g‘oya kuchli davlatdan kuchli jamiyat sari borish konsepsiyasiga asoslanadi va shundan kelib chiqib, u siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy hayotning barcha sohalarini erkinlashtirishda manfaatlar-maqsadlar uyg‘unligini ta’minlovchi omil bo‘lib xizmat qiladi.

Mamlakatimiz XXI asrning dastlabki yillarida o‘z rivojlanishining aniq yo‘nalishlarini belgilab oldi. Ijtimoiy–siyosiy hayotni erkinlashtirish o‘zining ma’no va mohiyatiga ko‘ra, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan barcha o‘zgarishlarning asosiy bo‘g‘ini ekanligi bilan xarakterlanadi. Mustaqillik yillaridagi erkinlashtirish jarayonlari, jamiyatni demokratiyalashtirish natijalari bu yo‘lda erishilgan dastlabki bosqich sifatida baholanmoqda. Ayni chog‘da, iqtisodiy, siyosiy sohani, huquqiy demokratik davlat hamda fuqarolik jamiyati qurilishini yanada erkinlashtirish bilan bog‘liq aniq vazifalar belgilab olindi.

Prezidentimiz Islom Karimovning Ikkinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy majlisining to‘qqizinchi sessiyasida «O‘zbekistonda demokratik o‘zgarishlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirishning asosiy yo‘nalishlari» nomli ma’ruzasida Vatan taraqqiyoti, yurt tinchligi, xalq farovonligiga erishishdek ezgu niyatlarimizni ro‘yobga chiqarish maqsadida belgilab olingan strategik yo‘limiz va siyosatimizning ustuvor yo‘nalishi va tamoyillari aniq-ravon ifodalab berildi.

Istiqlolimizning ilk kunlaridanoq xalqimizning eski, qotib qolgan mafkuraviy aqidalardan voz kechib, ma’naviy yangilanishiga, odamlarning qalbi va ongiga milliy g‘oya tamoyillarini singdirishga qaratilgan aniq siyosat olib borayotganligi, bu esa o‘z navbatida yurtdoshlarimizning tafakkurini o‘zgartirishda, islohotlarni joriy etishda yangicha yondashuvlarni shakllantirish, jamiyatimizda diniy bag‘rikenglik, millatlararo totuvlik va barcha ijtimoiy guruhlar o‘rtasida ahillikni mustahkamlashda sezilarli ishlar qilinayotgani natijasida mamlakatimizda ijtimoiy-siyosiy barqarorlik va fuqarolar totuvligini saqlab qolishga muvaffaq bo‘linmoqda.

Barchamizga yaxshi ma’lumki, fuqarolik jamiyati asoslarini barpo etishning eng muhim qismi, ma’naviyat va ma’rifat sohasida barkamol shaxsni shakllantirish borasida uzluksiz ish olib borishdan iborat. Bu hayotiy, biz hamisha amal qiladigan tamoyil jamiyat rivojining asosi va shartiga aylanmog‘i hamda o‘zida yaxlit bir tizimni mujassam etmog‘i lozim. Bu tizim markazida ma’naviyat, axloq-odob, ma’rifat kabi o‘lmas qadriyatlar turmog‘i kerak. Mana shu uch buyuk qadriyatni xalqimiz asrlar davomida e’zozlab kelgan. Bizning muqaddas dinimiz ham, butun SHarq falsafasi ham bu qadriyatlarni ulug‘lagan, ularni ijtimoiy taraqqiyotning eng muhim shartlari deb bilgan. Mana shunday chinakam insoniy fazilatlarga ega bo‘lgan yoki shunga intilgan odam demokratiya ne’matlarining oddiy iste’molchisi emas, balki ularning faol yaratuvchisi va himoyachisiga aylanadi. Ana shunda demokratiya va fuqarolik jamiyati asoslarini amalda barpo etish, inson haq-huquqlarini va erkinliklarini ta’minlash mumkin bo‘ladi. SHundagina inson o‘z mamlakatining tom ma’nodagi munosib fuqarosi bo‘la oladi. Darhaqiqat, buyuk ajdodimiz Abu Nasr Farobiyning «Fozil odamlar shahri» asaridagi bilim, fan, axloq va ma’rifat sohasida yuksak darajaga ko‘tarilgan jamiyatgina ijtimoiy taraqqiyotda samarali natijalarga erisha olishi mumkin, degan fikrida juda katta ma’no bor.

Ma’lumki, erkinlik mavhum tushuncha emas. Erkinlikning tabiatini anglash uchun uning namoyon bo‘lish shart–sharoitlarini, insonning mavjudligi va jamiyatdagi o‘rnini hisobga olish lozim.

Erkinlik ijtimoiy tushuncha. U insonlar o‘rtasidagi o‘zaro ijtimoiy munosabatlarda ro‘yobga chiqadi. SHuning uchun jamiyatdan tashqarida erkinlik bo‘lmaydi. Jamiyatda erkinlikni tushunish va amalga oshirish mamlakatda ustuvor bo‘lgan milliy madaniy, tarixiy, diniy va boshqa tartibotlar, qonun-qoidalar hamda qadriyatlarga, ularning xarakteri, mazmuniga bog‘liq bo‘ladi. Erkinlikni anglash va uni ifoda etishda G‘arb va SHarqning o‘ziga xos jihatlari bor. G‘arbda erkinlik to‘g‘risida fikr yuritilganda, asosan, alohida olingan shaxs erkinligi va huquqlaridan kelib chiqqan holda yondashiladi, erkinlikka shu mezondan kelib chiqib baho beriladi.

SHarqda ham shaxs erkinligi va huquqlari hisobga olinadi. Lekin shaxs hatti–harakati, xulq-atvori, jamiyatdagi o‘rni, ma’suliyatini idrok etish holatlariga baho berilganda, muayyan guruh, etnos, xalq, millat, jamiyatning manfaatlari, huquqlariga alohida qadriyatlar, an’analaridan kelib chiqqan holda yondoshiladi.

SHaxsning xohish–irodasi, istagi, maqsad va manfaatlari uning faoliyatida namoyon bo‘ladi. Erkinlik va jamiyat hayotini erkinlashtirish muammosi muayyan, g‘oya, g‘oyalar tizimi bilan ham bog‘liq. G‘oya erkinlik, jamiyat hayotini erkinlashtirishga xizmat qilishi yoki aksincha, erkinlikni, erkinlashtirish jarayonlarini bo‘g‘ishi, ya’ni unga imkoniyat bermasligi ham mumkin. CHunki, jamiyat hayoti siyosiy tizim sifatida,muayyan g‘oyalar orqali muayyan tartibotlar, urf–odat, an’analar, qadriyatlar bilan shakllanadi. Ular esa jamiyatning turli sohalarida faoliyat ko‘rsatadigan insonlar dunyoqarashi, ongi va tafakkuri orqali o‘z ifodasini topadi. G‘oyaga mos ravishda erkinlik va erkinlashtirish jarayonlari sodir bo‘ladi. Mamlakatda yagona g‘oya tan olinib, faqat unga amal qilinsa, shunga mos faoliyat qaror topadi. Masalan, kommunizm g‘oyasi yakka hukmronlikka asoslangan bo‘lib, natijada inson erkinligi, umuman, jamiyatni erkinlashtirishga salbiy ta’sir ko‘rsatdi. Inson fikri, uning jamiyat iqtisodiy, siyosiy hayotidagi o‘rni ham sinfiylashgan mafkuraga yoki proletar manfaatlariga bo‘ysundirildi. Inson ongi va dunyoqarashida uning dunyoni idrok etishi bilan bog‘liq qarashlari, tasavvurlari emas, aksincha, dunyoqarashni «sinfiy»lik tamoyiliga moslashtirish va undan kelib chiqqan holda fikrni ifodalash, munosabat bildirish hodisasi ro‘y berdi. Bu dunyoqarash majburiy tarzda shakllantirildi.

Jamiyatning erkinlashishi insonlar, turli ijtimoiy guruhlar va qatlamlarning davlat va jamiyat qurilishidagi ishtirokiga, o‘zaro munosablardagi o‘rni, mavqei, holatiga bog‘liq. Inson erkinlikni xohlaydi, lekin nosog‘lom siyosat, mafkuraviy maqsadlar bunga yo‘l bermasligi mumkin. Bunga sobiq Ittifoq davri aniq misol bo‘ladi. O‘zining erkin yoki erkin emasligini farqlamaydigan insonlar ham uchraydi. Bu ularning ongi, dunyoqarashi, tafakkuri darajasiga bog‘liq. Inson erkinlikni istaydi, ammo mavjud ijtimoiy–iqtisodiy holati bunga imkon bermasligi mumkin. O‘z erkinligini idrok eta olmagan kishi ozod bo‘la olmaydi. Bunday odamlar doimo birovning ta’sirida va unga qaram bo‘ladi. Iqtisodiy qaramlik inson erkinligini yuzaga chiqarmaydi. Bu o‘ziga xos iqtisodiy tobelik ruhiyatini shakllantiradi. Ayrim ijtimoiy muammolarning mavjudligi kishining erkin faoliyat yuritishiga salbiy ta’sir ko‘rsatmasdan qolmaydi. Masalan, bir amallab o‘z ish o‘rnini saqlab turgan, boshqa mehnat faoliyati bilan shug‘ullanish qo‘lidan kelmagan yoki unga imkoniyati bo‘lmagan kishi o‘z ishini yo‘qotib qo‘ymaslik uchun jim turishni afzal ko‘radi. U ishsiz qolishdan qo‘rqadi. SHo‘rolar davrida insonlar bir kasb doirasiga chambarchas «bog‘lab» qo‘yilgan, boshqa mehnat faoliyati, xususan, tadbirkorlik bilan shug‘ullanish imkoniyatlari cheklangan edi. Bugun xususiy tashabbusga keng imkoniyatlar berildi, biroq bu imkoniyatlardan foydalanish oson kechayotgani yo‘q.

Ijtimoiy-iqtisodiy hayotning bozor iqtisodiga asoslangan, mulk xilma–xilligiga o‘tgan O‘zbekistonda hammaning oldida yangi-yangi imkoniyatlar paydo bo‘ldi. Insonlar endi faqat bir narsaga tayanib qolish emas, balki mulkdor bo‘lish huquqining barcha imkoniyatlaridan keng foydalanishlari mumkin. Buning uchun odamdan faqat etarli salohiyat, izlanish, mehnat, faollik talab etiladi. Bugun kim shu talablarga javob bersa, muayyan yutuqlarga erishayapti va yomon yashamayapti.

Bugun milliy g‘oyaning jamiyat hayotiga tadbiq etilishi jamiyatni erkinlashtirish va erkinlik muammosi bilan uzviy bog‘liqdir. U erkinlik, erkinlashtirishning muhim ma’naviy omili bo‘lib xizmat qiladi. CHunki u tayanadigan, amal qiladigan qoidalar, tamoyillar shunga shart-sharoit yaratadi va shuni talab ham qiladi. Mustaqillik tufayli jamiyat yangilanishga, erkinlashishga ehtiyoj sezayotgan ekan, demak mustaqillikkacha amal qilgan g‘oyalar, qoidalar, tamoyillar bugungi kun talablariga javob bermaydi ularga asoslangan holda jamiyat va inson hayotining erkinlashtirish mumkin emas. Mamlakatning huquqiy asoslari, qonunchilik sohasi, ijtimoiy–siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy negizlari yangilanmoqda. YAngi g‘oyalar demokratik tamoyillar asosida qurilmoqda Bu istiqbolda kuchli, demokratik fuqarolik jamiyatini qurish vazifalarini amalga oshirishga xizmat qiladi. Erkinlik va erkinlashtirish esa, uning ustuvor yo‘nalishi bo‘lib qoladi.

Insonlarning erkin bo‘lishi yoki bo‘lmasligi jamiyatda qanday g‘oya amal qilayotganligiga, u qanday tamoyillarga asoslanishiga bevosita bog‘liq. Agar mamlakatda fikrlar, qarashlar, g‘oyalar xilma–xilligi e’tirof etilsa va jamiyat hayoti unga asoslansa, shunga mos tarzda ong va tafakkur erkinligi shakllanadi. Tafakkur erkinligi, ya’ni fikr erkinligi esa insonlar, shaxs erkinligiga, ozod shaxs ma’naviyati qaror topishiga xizmat qiladi.

Agar jamiyatda fikrlar, qarashlar, g‘oyalar xilma xilligiga amal qilinsa, insonning jamiyatdagi o‘rni yangicha ma’no kasb etadi. Ong va tafakkur erkinligi fikrlar xilma–xilligini yuzaga chiqaradi. Mamlakatning kuch-qudrati, salohiyati ortadi. Milliy g‘oya mamlakatning ma’naviy kuch-qudrat manbaiga aylanadi.

«Tarix saboqlari shundan dalolat beradiki, o‘zining erkin fikrini ifoda etadigan shaxs, guruh yoki ijtimoiy qatlam, avvalo, o‘zining aniq - ravshan, asosli qarashlariga ega bo‘lishi, o‘z nuqtai nazarining oqibati uchun ma’suliyatini o‘z zimmasiga olishi, bahs–munozara madaniyati talablariga amal qilishi lozim. YA’ni, fikrlar rang–barangligi va qarashlar xilma–xilligi muayyan jamiyatning milliy manfaatlariga, umumbashariy qadriyatlariga, huquqiy normalariga, axloqiy mezonlariga zid bo‘lmasligi zarur».²⁰

Milliy g‘oyaning fikrlar, g‘oyalar xilma–xilligi, erkin fikr, shaxs erkinligiga erishish tamoyiliga amal qilishi mamlakat siyosiy, iqtisodiy hayotini, davlat va jamiyat qurilishini yanada erkinlashtirishga xizmat qiladi. SHu nuqtai nazardan, erkinlashtirishga jamiyatni demokratlashtirishning boshlang‘ich bosqichi sifatida qaralib, jamiyat hayotining barcha sohalarini erkinlashtirish vazifalari amalga oshirilmoqda.

Istiqlolga erishgandan so‘ng O‘zbekiston demokratik, adolatli, fuqarolik jamiyatni barpo etish yo‘lini tanladi. Zero Prezident I.A.Karimov aytganidek, «Demokratik jamiyatni qurish ko‘p millatli O‘zbekiston xalqi manfaatlariga to‘la mos tushadi. Bu xalq o‘zining erk, baxt–saodat, farovonlik to‘g‘risidagi orzularini ijtimoiy hayotning barcha sohalarida o‘tkazilayotgan islohatlar bilan bog‘laydi. Bu islohatlar xalqqa nima berishi muhimdir. Kishilar hayotida yaxshilik tomon qanday o‘zgarishlar bo‘lishi, ularning hayoti qanchalik to‘q, boy, go‘zal bo‘lishi, inson o‘zini naqadar chinakam erkin his etishi, o‘z mehnatining, o‘z taqdirining, o‘z mamlakatining egasi bo‘lishi muhimdir»²¹.

Bu siyosiy sohada demokratlashtirish, aholining siyosiy faolligini kuchaytirish, fuqarolik jamiyatini shakllantirish, demokratik institutlar faoliyatini yo‘lga qo‘yish va jonlashtirish, so‘z va fikr erkinligini rivojlantirishni ko‘zda tutadi. Iqtisodiy sohada erkinlashtirishning tub mohiyati mulkka munosabatni o‘zgartirish, mulkdorlar tabaqasini vujudga keltirish, iqtisodiy faoliyat tashabbusini rag‘batlantirish, xususiy mulk daxlsizligini qonunan va amalda kafolatlashdan iborat. YUrtboshimizning jamiyat ma’naviyatini yuksaltirishni erkin fuqarolar jamiyatini barpo etish, yangi shaxsni shakllantirishning ustuvor yo‘nalishi deb e’lon etgani bejiz emas. Zero, siyosiy va iqtisodiy hayotni erkinlashtirish o‘z haq-huquqini tanigan, qadr-qimmatini bilgan, kurashchan, faol vatanparvar shaxslarning bo‘lishini taqozo etadi.

Milliy g‘oya insonparvarlik tamoyiliga amal qilishni taqozo etadi. Mamlakatimizda insonparvar va demokratik jamiyat barpo etilmoqda. Biz xalqimizning muqaddas qadriyatlari hamda ulkan tarixiy merosiga tayanib, shuningdek, umume’tirof etilgan demokratik tamoyil va me’yorlarga rioya qilgan holda, insonparvar jamiyat barpo etmoqdamiz. Bugunga kelib mustabid tuzum asoratlaridan, uning g‘ayriinsoniy g‘oyalaridan, shuningdek yakka mafkurachilik amalidan xalos bo‘ldik. Hozirgi murakkab rivojlanish bosqichida O‘zbekistonning demokratik istiqbolini jamiyatda insonning tub manfaatlariga mos ijtimoiy munosabatlarni shakllantirish orqaligina ta’minlash mumkin. Bunda milliy g‘oyaning insonparvarlik va demokratik tamoyillari inson va jamiyat manfaatlari uyg‘unligini belgilab beruvchi tayanch nuqta va jipslashtiruvchi kuch hisoblanadi.

Millat tafakkuri, ruhiyati va fikrlash tarzi qarashlar xilma–xilligini aslo inkor etmaydi. Xalqimizning «Kengashli to‘y tarqamas» degan maqoli ham fikrimizni tasdiqlaydi. Umumbashariy demokratik tamoyillarning hayotimizdan mustahkam o‘rin olishi, ma’naviy kuch-qudratimiz timsoli bo‘lgan milliy g‘oyada aks etgan insonparvar tuzum, barqaror taraqqiyot, xavfsizlik, milliy davlatchilikning ma’naviy tayanchlari nechog‘lik mustahkam bo‘lishiga bog‘liq.

O‘zbekiston Konstitutsiyasida va mamlakatimiz qonunlarida fuqarolarimizning huquqlari to‘la kafolatlangan. Bu huquqiy asosga tayangan holda g‘ayriinsoniy qarashlarning hayotimizga ta’siridan mutloq xalos bo‘lish, millatning kuch qudratini zaiflashtiruvchi ayrim ma’naviy nuqsonlarga barham berish jarayoni izchil amalga oshirilishi kerak. Bu esa demokratiya mohiyatini tom ma’noda anglab etishni, hokimiyat organlari va fuqarolar o‘rtasidagi munosabatlar tizimi va madaniyatini yuqori saviyaga ko‘tarishni talab etadi.

Mamlakatimizda demokratik jarayonlar rivojlanishi va jamiyat hayotini yangi sharoitga mos ravishda ma’naviy–ma’rifiy yangilanish, odamlarni ana shu jarayonlarga moslashuvi jarayonlari bozor munosabatlari shakllanishidan orqada qolayotganligi kuzatilmoqda.Odamlarimiz hammasi ham kelajakni etarlicha tasavvur qilisha olmayapti.

SHuningdek, jamiyatning demokratiyalashuvi uchun yaratilgan imkoniyatlar, huquqiy bazalar bilan ularning real hayotga aylanishi o‘rtasida nomutanosiblik sezilmoqda. YUrtimizda jamiyatni demokratiyalashuvi uchun huquqiy baza va imkoniyatlar yaratilgan. Ammo, ularning real amalga oshuvi mavjud ehtiyoj darajasidan orqada qolmoqda.

Bugungi kunda bizning turmush tarzimizga, ruhiyatimizga turli ma’naviy–ma’rifiy xurujlar bqlmoqda, «demokratiya» va «erkinlik» niqobi ostida «soxta» demokratiya va erkinlik g‘oyalari turli usullar orqali uzluksiz ravishda tiqishtirilayapti. Maqsad, bizning milliy tushunchalarimizni barbod etishga, mafkuraviy immunitetimizni susaytirishga, yoshlarimizni duragaylashtirishga qaratilgan tajavuzlarni, muntazam harakatlarni sezib turibmiz. Bugungi kunda inson qalbini egallash uchun butun dunyoda to‘xtovsiz kurash ketayapti. Bu zararli g‘oyalarga qarshi xalqimizning or–nomusi, diniy va dunyoviy e’tiqodi, ma’naviy qadriyati mafkuraviy immunitet vazifasini o‘tashi zarur.

YUrtboshimizning «Bugungi kunda g‘oyani taqiq bilan, ma’muriy choralar bilan engib bo‘lmaydi. G‘oyaga qarshi faqat g‘oya, fikrga qarshi faqat fikr, jaholatga qarshi ma’rifat bilan bahsga kirishish, olishishi mumkin»²², -degan fikrlari bugungi kunda har bir vatandoshimiz uchun dasturulamal bo‘lishi kerak.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 11 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimda I.Karimov milliy uyg‘onish ruhi, milliy g‘oya hayotimizga tobora chuqurroq kirib bormoqda deb ta’kidladi. SHuningdek, davlatimiz rahbari o‘z nutqida hozirgi paytda ba’zi xorijiy mamlakatlarda turli g‘oya va qarashlar niqobi ostida bizning milliy qadriyatlarimizga, umuman barcha millat vakillari hurmat qiladigan insoniylik tamoyillariga mutlaqo to‘g‘ri kelmaydigan nomaqbul harakatlar televidenie orqali tez–tez ko‘zga tashlanib turishini afsus va nadomat bilan aytib o‘tdi. Darhaqiqat, bunday g‘ayriinsoniy harakatlarni ko‘rganda, inson beixtiyor o‘ylab qoladi: Aslida demokratiyadan maqsad insonning qadr-qimmatini joyiga qo‘yish emasmi? Kuppa kunduz kuni qip-yalang‘och ko‘chaga chiqib turli namoyishlar o‘tkazib kimlarnidir huquqini talab qilmoqchi bo‘layotgan kimsalar aslida odamzodning eng buyuk boyligi bo‘lmish yuksak tuyg‘ularini erga urmayaptimi, aql–zakovat va tafakkur, or–nomus sohibi bo‘lgan insonning qadrini tushurmayaptimi?

Insoniylikni har narsadan aziz bilgan xalqimiz bunday «demokratiya», bunday «erkinlik»ni aslo qabul qilolmaydi. SHu sababli ham bunday yot va zararli g‘oya va harakatlarning turmush tarzimizga kirib, yoshlarning qalbini egallashi va milliy urf–odat, qadriyatlarimizni qadirsizlantirishga murosasiz bo‘lish har bir ma’rifatli insonning vatanparvarlik burchidir.

Ayrim kuchlar tomonidan «demokratiya targ‘iboti» shaklida amalga oshirilayotgan ishlar to‘g‘ridan–to‘g‘ri G‘arb turmush tarzining zo‘rma zo‘raki tiqishtirilishiga aylanib ketayapti. Bir paytlar «jahon proletariati inqilobi» qanday eksport qilingan bo‘lsa, bugun behayolik, uyatsizlik, shafqatsizlik va zo‘ravonlik singari noinsoniy tushunchalar shunday eksport qilinayapti. Bunday zararli g‘oyalarga qarshi yoshlarda mafkuraviy immunitetni shakllantirishning zarurligi to‘g‘risidagi Prezidentimizning quyidagi fikrlari o‘rinli. YA’ni, «Har qanday kasallikning oldini olish uchun, avvalo, kishi organizmida unga qarshi immunitet hosil qilinadi. Biz ham farzandlarimiz yuragida ona Vatanga, boy tariximizga, ota–bobolarimizning muqaddas diniga sog‘lom munosabatni qaror toptirishimiz, ta’bir joiz bo‘lsa, ularning mafkuraviy immunitetini kuchaytirishimiz zarur»²³.

Ushbu omillarning millatimizga, mustaqilligimizga, ma’naviyatimizga zararini e’tiborga olib YUrtboshimiz «Millatni asrash kerak» degan g‘oyani qayta-qayta uqtirdi. Millatni asrash o‘zligimizni, odob–axloqimizni, merosimiz, qadriyatlarimiz va milliy ruhimizni zararli g‘oyalar va mafkuralar ta’siridan avaylab, asrash, ularga qarshi kurash fuqarolarimiz va yoshlarimiz qalbida mafkuraviy immunitetni shakllantirish degan ma’noni ham anglatadi. SHu sababdan mustaqil O‘zbekistonda hozirgi davrda millat, jamiyat, davlatning birlashtiruvchi bayrog‘i bo‘lgan milliy g‘oya va mafkurani shakllantirish va xalqimiz ongiga singdirish borasida sobitqadamlik bilan ma’naviy–ma’rifiy va amaliy ishlar olib borilmoqda

Milliy g‘oyaning shakllanishi shaxs qadriyatlari, inson ma’naviy olami bilan bog‘liq. SHubha yo‘qki, milliy g‘oyani amalga oshirish avvalo har tomonlama bilimli, ma’naviy, jismoniy va etuk insonlarga bog‘liq. Bu esa har bir yurtdoshimizni milliy taraqqiyot g‘oyalari bilan qurollantirishni taqazo etadi hamda sog‘lom avlodni tarbiyalash, erkin fuqaro ma’naviyatini shakllantirish, barkamol insonni voyaga etkazish ham ana shu vazifalar sirasiga kiradi. Zero, har bir shaxs ijtimoiy jarayonlarni o‘zida mujassam etuvchi kuch sifatida jamiyatdagi barcha jarayonlarning, jumladan milliy g‘oyaning amal qilishida asosiy omil hisoblanadi. Avvalo, shaxs milliy g‘oyaning, uning hayotbaxsh tushunchalarining o‘zlashtiruvchisi, o‘ziga singdiruvchisidir. Ta’lim va tarbiya jarayonida ijtimoiy–ma’naviy tizim, malakani oshirish va qayta tayyorlash, qolaversa, jamiyatdagi to‘laqonli axborot makoni orqali, u aniq va oqilona yo‘naltirilgan mafkuraviy qadriyatlar, me’yorlar va talabalarni o‘zlashtirishi zarur.

SHaxsning milliy g‘oyani keng yoyishdagi o‘rni, avvalo, uning mafkuraviy jarayonlarda qanchalik faol ishtirok etishida ko‘rinadi. Faol, intiluvchan shaxs mafkuraviy ta’sir, targ‘ibot va tashviqotning ob’ektidan mafkuraviy jarayonlarning sub’ektiga, mafkurachiga, mafkuraviy tarbiya tizimining muhim bo‘g‘iniga aylanib boradi. SHundan so‘ng u milliy mafkura g‘oyalarining tashuvchisiga, targ‘ibotchisiga, uni boshqalarga etkazuvchi vositaga aylanadi. Har bir shaxs tegishli g‘oyaviy-mafkuraviy tayyorgarlikka ega bo‘lgach, ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatish, ta’lim, fan, madaniyat, sog‘liqni saqlash, harbiy xizmat va hayotning boshqa sohalaridagi faoliyati orqali milliy mafkuraning asosiy tamoyillarini yoyishda, targ‘ib etishda va mustahkamlashda faol ishtirok eta oladi. SHu tariqa bu g‘oya va tamoyillar odamlarni aniq maqsad va taraqqiyot sari etaklaydi, millat qo‘lidagi bayroqqa aylanadi.

Ana shu sabablarga ko‘ra, milliy g‘oyaning amalga oshirishda shaxs tayanch omil deb qaraladi, uning imkoniyatlarini yuksak baholagan holda, asosiy e’tibor muayyan shaxsning mafkuraviy tayyorgarlik darajasiga qaratiladi. Bunda muayyan shaxsga o‘zbek milliy xarakterining afzalliklarini tashviq qilish, xalqimiz madaniyatining bebaho va betakror ekanini anglatish, o‘zbeklarga xos jamoaviylik jamiyatimizning muhim xususiyati ekani, ijtimoiy birdamlik taraqqiyotimizning manbai bo‘lib xizmat qilishiga alohida e’tibor beriladi. SHuningdek, bu jarayonda taraqqiyotga baholi qudrat o‘z hissasini qo‘sha oladigan etuk shaxs timsolini shakllantirish muhim ahamiyat kasb etadi.

Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan demokratik o‘zgarishlar va erkinlashtirish jarayonlarini yanada chuqurlashtirish, milliy–ma’naviy salohiyatni o‘z zaminlarimiz asosida rivojlantirish, yoshlar ongi va qalbiga milliy g‘oyaning demokratik va gumanistik mazmunini singdirish muhim vazifadir.

Mustaqil O‘zbekistonimiz huquqiy demokratik davlat qurilishining o‘ziga xos yo‘li, ya’ni jahonda e’tirof etilgan «o‘zbek modeli» ni tanlagan. O‘tgan yillar ichida har jihatdan qo‘lga kiritgan yutuqlarimiz bilan fahrlansak arziydi. Ana shu muvaffaqiyatlarda jamiyatimizdagi muayyan siyosiy, huquqiy, ahloqiy, diniy, badiiy, falsafiy, ilmiy–nazariy fikrlar va g‘oyalar majmui hisoblangan milliy mafkuramiz ham muhim rol o‘ynamoqda.

Har bir davlat, jamiyat o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan vazifani amalga oshirish, barcha ijtimoiy sinflar, tabaqalar, millatlar, turli diniy e’tiqod vakillarini birlashtirish uchun ma’lum bir mafkurani tanlaydi.

Insonparvar, demokratik jamiyat va huquqiy davlat o‘z faoliyatida jamiyatdagi barcha ijtimoiy kuchlarning umumiy manfaatlarini ko‘zda tutib ish ko‘radi, oqibatda muxolif ijtimoiy guruhlar, siyosiy partiyalar o‘zaro kurashmaydilar. Negaki, ular jamiyat umummafkurasi asosida ish yuritadilar va demokratiya va insonparvarlik qoidalariga rioya qilib, har bir masalani o‘zaro bahs-munozara, fikrlashuv asosida hal etadilar. CHunki, har qanday davlat va jamiyatda demokratik tartib-qoidalar buzilsa, huquqiy normalar paymol etilsa, u albatta inqirozga yuz tutishini tarix isbotlagan. Jumladan, fashistlar Germaniyasi, Italiya, Sobiq SSSR, Afg‘oniston, Iroq bunga yorqin misoldir.

Demokratik huquqiy davlat qurilishida mafkuraning ahamiyati kattadir. Prezidentimiz I.Karimovning asarlarida asoslab berilgan nuqtai nazar va g‘oyalar milliy mafkuraning asosi sifatida e’tirof etilmoqda. YA’ni, bu mafkura xalqimizning tarixini, axloqini, turmush tarzini, qadriyatlarini, falsafasini, badiiy didini, diniy ta’limotlarini o‘ziga chuqur singdirgan.

Fuqarolik jamiyatini barpo etish millay mafkuraning asosiy maqsadi bo‘lib, Vatan ravnaqi, yurt tinchligi, xalq farovonligi, komil inson tarbiyasi, diniy bag‘rikenglik, millatlararo totuvlik g‘oyalarini insonlar ongiga singdirish bilangina demokratik huquqiy davlat poydevorini mustahkam qurish mumkin.

Har bir insonning jamiyatdagi o‘z o‘rni, huquq va burchini hamda kelajakni aniq tasavvur etishi katta ahamiyatga ega.

Fuqarolik jamiyatida shaxsning barcha huquqlari qonun yo‘li bilan kafolatlanadi va uning manfaatlari imkon qadar ro‘yobga chiqariladi.

Inson huquqlari ustuvorligi jamiyat a’zolarining tom ma’nodagi tengligini anglatadi. Huquqiy madaniyat insondagi fuqarolik jamiyati a’zosiga xos bo‘lgan dunyoqarashning zaruriy poydevori hisoblanadi. Sobiq shurolar davri Konstitutsiyalarining barchasi jamiyatning bir qismini boshqa bir qismiga qarama-qarshi qo‘yishga, davlatning sinfiyligi tushunchasiga asoslangan edi. Mamalakat ishchi va dehqonlar davlati deb e’lon qilinib, xususiy mulk bekor qilingan, tadbirkorlik, tashabbuskorlikka chek qo‘yilgan edi. Sotsializm davrida barcha sohalarda mafkuraviy aqidabozlik avjga chiqdi, jamiyat hayotida «ishchilar sinfining dunyoqarashi» hamma narsadan baland qo‘yildi. Ilmiy, badiiy, ma’naviy, falsafiy hayot erkinlikdan mahrum etildi. SHu sababli sho‘ro tuzumi tanazzulga yuz tutdi.

Demokratiya tamoyillari tizimida mafkuraviy plyuralizm turli fikrlarning o‘zaro hamohangligini e’tiborga oladi. G‘oyaviy-mafkuraviy plyuralizm jamiyat demokratiyalashuvining yorqin ko‘zgusidir.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida jamiyat hayotining, xususan mafkuraviy jarayonlarning ham huquqiy me’yorlari aniq belgilab qo‘yilgan. Konstitutsiyaning 12 moddasida: «O‘zbekiston Respublikasida ijtimoiy hayot siyosiy institutlar, mafkuralar va fikrlarning xilma – xilligi asosida rivojlanadi. Hech qaysi mafkura davlat mafkurasi sifatida o‘rnatilishi mumkin emas» deyilgan».¹

Albatta, davlat - jamiyat siyosiy tizimining o‘zagi, mamlakat barqarorligi va izchil taraqqiyoti uchun mas’ul bo‘lgan siyosiy institutdir. SHu ma’noda, u jamiyatning o‘z milliy `g‘oyalari atrofida mustahkam jipslashuvi, fikrlar rang–barangligi va qarashlar xilma xilligi asosida hayotda mafkuraviy jarayonlarning muvofiqlashuvidan manfaatdor.

Bosh islohatchi sifatida davlat ijtimoiy–siyosiy barqarorlik, milliy xavfsizlik, kelajak hayot manfaatlaridan kelib chiqib jamiyatda milliy g‘oyaini keng yoyish borasida faoliyat olib boradi.

Fikrlar rang–barangligini qaror toptirish – demokratik jamiyat barpo etishning asosiy shartidir. Demokratiya davlat va jamiyat qurilishi, uni idora etishning eng maqbul shakli sifatida har bir fuqaroga o‘z qarashlarini, fikrini erkin ifoda etish uchun sharoit yaratadi. Bu esa insonning mamlakat siyosiy, ijtimoiy, madaniy, iqtisodiy hayotidagi ishtirokini, qonunlarni ishlab chiqish va ularni hayotga joriy etishdagi faolligini ta’minlaydi. Milliy g‘oyaning ushbu tamoyili olamdagi turli tumanlik bilan insoniyat dunyosidagi xilma xillikning, odamlar fikrlashi, orzu–umidlari, g‘oya va maqsadlari sohasidagi rang–baranglikning uyg‘unligini ifodalaydi. Fikrlar rang–barangligi milliy mafkuraga jon bag‘ishlaydi, uning takomillashishiga yordam beradi. Ana shu asosda bu mafkura xilma–xil fikrlar bilan boyib boradi, turli g‘oyalarni o‘ziga doimiy singdirish imkoniga ega bo‘ladi.

Mustaqil O‘zbekiston ijtimoiy plyuralizm, hayotni erkinlashtirish, mulkning turli shakllari teng huquqligini qonuniy kafolatlash yo‘lidan bormoqda. Natijada o‘tgan yillar ichida turli ijtimoiy guruhlar, tabaqalar, sinflar maydonga keldi. Ularning o‘z iqtisodiy va siyosiy manfaatlari bir–biridan ma’lum darajada farq qilmoqda. Ammo, ular umumiy maqsad – yagona Vatan ravnaqi, yurt tinchligi, halq farovonligi yo‘lida o‘zaro hamkorlik va tinch–totuvlik, kelishuvchanlik talablariga rioya qilmoqdalar.

Jamiyat kimning qanday partiya yoki harakatga mansub bo‘lganiga qarab emas, el–yurt tinchligi, Vatan ravnaqi, xalq farovonligi yo‘lida amalga oshirayotgan ishlariga qarab baho beradi.

Milliy istiqlolimizning ijtimoiy hamkorlik g‘oyasi turli partiya, harakat, dinga mansub xilma–xil jamiyat a’zolari qarashlaridagi tabiiy rang-baranglikni uyg‘unlashtiradi va umumiy taraqqiyot manfaatlariga xizmat qiladi.

Axolining turli qatlamlari orasidagi munosabatlar va o‘zaro hamkorlikni yaxshilash jamiyatdagi barqarorlikni mustahkamlashga zamin yaratadi. O‘zaro hamkorlikning izdan chiqishi ijtimoiy beqarorlik, siyosiy boshboshdoqlik va milliy parokandalikni keltirib chiqaradi.

Demokratik jamiyatning xalqaro miqyosda e’tirof etilgan tamoyillari va qoidalari mavjud. Bu tamoyillar: fuqarolarning o‘z xohish–irodasini erkin bildirishi; barcha fuqarolarning teng huquqligi; davlat va jamiyatni boshqarish ishlarida qonun ustivorligi; davlat hokimiyati organlarining saylov asosida shakllantirilishi, ularning saylovchilar oldida hisob berishi kabi shakllarda namoyon bo‘ladi.

Dunyo tajribasi shundan dalalat beradiki, muayyan mamlakat hududida nodavlat tashkilotlar va jamoat birlashmalarining tashkil etilishi va faoliyat ko‘rsatishi demokratik jamiyatni shakllantirishning muhim ko‘rinishlaridan biri hisoblanadi. Bu borada biz tanlagan yo‘l, bir tomondan, xalqaro huquqiy mezonlarga, ikkinchi tomondan esa, milliy davlatchiligimiz an’analariga mos keladi.

Konstitutsiyamizning 56 moddasiga asosan, kasaba uyushmalari siyosiy partiyalar, olimlarning jamiyatlari, ijodiy uyushmalar, ommaviy harakatlar jamoat birlashmalari sifatida e’tirof etiladi.

Hozirgi kunda Adliya vazirligi tomonidan davlat ro‘yxatidan o‘tgan 300 dan ortiq xalqaro va Respublika miqyosidagi 3000 ga yaqin mahalliy maqomdagi jamoat birlashmalari faoliyat ko‘rsatib kelmoqda.

Mamlakatimizda faoliyat ko‘rsatayotgan milliy madaniy markazlar xalqlar o‘rtasidagi do‘stlik, birodarlik rishtalarini mustahkamlashga katta hissa qo‘shmoqda. 30 dan ortiq davlatlar bilan do‘stlik jamiyatlari tashkil etilgan bo‘lib, ular ikki mamlakat o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlik va madaniy–ma’rifiy aloqalarni mustahkamlashda katta rol o‘ynamoqda.

Bugungi kunda Respublikamizda amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli demokratik islohotlar hamda inson huquqlari himoyasini kuchaytirishga qaratilgan izchil siyosat fuqarolik jamiyatining ajralmas qismi bo‘lgan jamoat tashkilotlarining o‘rni va ahamiyatini tobora oshirmoqda. Bu jarayon «Kuchli davlatdan kuchli jamiyat sari» degan tamoyil asosida amalga oshirilmoqda. Ushbu tamoyil mamlakatimizda demokratik o‘zgarishlarni yanada chuqurlashtirish hamda fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirishning asosiy yo‘nalishlardan biridir.

Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan demokratik–huquqiy islohatlarni fuqarolar ongiga singdirish milliy mafkuramiz oldida turgan muhim masalalardandir.

Demokratiya – erkinlik, erkin fikr, erkin harakat – faoliyat demak. YA’ni, o‘zlikni namoyon etish imkoniyatining mavjudligidir. Har bir fuqaro qobiliyati, bilimi, malakasini ishga solib, yaxshi yashash uchun bemalol kurash olib bora oladi. Biroq ayni vaqtda, demokratiya – yuksak ma’naviyatni, ma’suliyatni his qilishni talab etadi. Qonun, huquq imkoniyatlar bersa, axloq burch, o‘zgalar manfaatini hisobga olish esa mas’uliyat yuklaydi, har bir individual shaxs manfaati bilan jamiyat manfaati chambarchas bog‘liq ekanini bildirib turadi. SHu zaminda raqobat ham, aqlu zakovat ham, adolat o‘zaniga tushadi, kishining kishi tomonidan nohaq ezilishi, zo‘ravonlik qilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.

Demokratiya - bozor iqtisodiyoti. Bu esa, turgan gapki, hamma sohalarda shaxsiy qobiliyatni charxlaydi, raqobat va «kim o‘zarga» bardosh berishni talab qiladi. Buning oqibatida shaxsda kurashchanlik ortadi, kishi toblanadi, shu bilan birga, xudbinlik ham rivojlanadi. Xudbinlik andishasizlikni vujudga keltirishi mumkin. Biroq, yuqorida qayd etganimizdek, demokratiya erkin va ochiq muloqotlarni, qonun asosida munosabatlarni qat’iy yo‘lga qo‘yib, oshkoralikni yuzaga keltiradi va adolatni tiklashga imkon yaratadi.

Hayot shuni ko‘rsatadiki, inson avvalo muayyan mafkura, dunyoqarash tizimiga, asrlar davomida shakllangan ma’naviy tajribaga tayanib, jamiyat bo‘lib yashaydi. Odamni shakllangan dunyoqarashdan ajratib bo‘lmaydi. Agar dunyoqarash to‘g‘ri yo‘lda, ezgulik asosida shakllangan bo‘lsa, inson shu yo‘lda harakat qilaveradi, ilmi, qobiliyatini ham shunga sarflaydi. Agar buning aksi bo‘lsa, demak noto‘g‘ri yo‘lni tanlaydi, adashadi yoki «haq» deb buzg‘unchilik qiladi. Bunyodkor shaxs ezgulik g‘oyalari ruhida tarbiyalangan erkin shaxsdir. SHu bois ham bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayonida ma’naviy–axloqiy tarbiyaning ahamiyati benihoya ortib boraveradi. Va bu axloqiy–ma’naviy tarbiyaning markazida milliy g‘oya va mafkura turishi lozim. CHunki, milliy g‘oya O‘zbekiston xalqining yagonaligi, yaxlitligi va birligini, yagona, bayroq ostida jipslashuvini, kelajagi buyuk Vatan uchun fidoyi farzand bo‘lish tuyg‘usini ifodalab keladi. SHu bois milliy g‘oya har bir fuqaroning va butun xalqimizning qalbidan joy olgan bo‘lishi, uni ruhlantirishi, chidamli va shijoatli qilib tarbiyalashga xizmat qilishi kerak. Milliy g‘oya bizning tariximiz, bugunimizni va kelajagimizni birlashtiradi. Demokratiya yuqori darajada rivojlangan kishilar jamiyati, insoniyat erishgan buyuk ne’mat, ko‘pchilikning yashash tarzi. Ammo, u barcha mamlakatlarda bir xil emas. Har bir mamlakat demokratiyaning umumiy qadriyat va tamoyillarini o‘z milliy qadriyatlari zaminida, o‘z xalqining uzoq tarixi davomida shakllangan an’analari bilan qo‘shib qabul qilganini bilamiz. Masalan, AQSH yoki Angliya, Fransiya (boshqa Evropa mamlakatlari ham) demokratik davlatlar bo‘lsalar-da, lekin har biri o‘z milliy ruhi, an’analarini ham saqlagan. SHu kabi YAponiya, Koreya, Malayziya kabi mamlakatlarda ham demokratik tuzum milliy va diniy – e’tiqodiy udumlar negizida amal qilmoqda. SHubhasiz, O‘zbekistonda ham biz ana shunday bo‘lishi uchun intilmoqdamiz. YUrtboshimizning barcha asarlarida bunga alohida e’tibor qilinib, milliy qadriyatlarni tiklash, milliy axloq-odobni mustahkamlash uchun jiddu jahd qilinayotir. Xalq o‘zligini yo‘qotmasligi kerak. Bu esa haqiqiy vatanparvarlik zaminida, har bir fuqaroning yuksak ongliligi asosida qo‘lga kiradi.

Bugungi sharqona demokratiyada qadr, oqibat andesha, kattalarga hurmat, ona zaminni ardoqlash borasida o‘ziga xoslik yaqqol namoyon bo‘ldi. Bular esa milliy g‘oyaning amal qilishida nihoyatda muhim ahamiyat kasb etadi.

Prezidentimiz ta’kidlaganidek, «Biz yangi hayot, yangi jamiyat barpo etish yo‘lidagi islohotlarimizni, o‘zgartirishlarini kimlargadir yaxshi ko‘rinish, kimlardandir sadaqa undirish uchun emas, balki bu ishlarni avvalo xalqimiz manfaatlariga to‘la javob bergani uchun amalga oshirmoqdamiz va kelajakda ham bunday kurash va intilishlardan qaytmaymiz!»¹.

Prezidentimizning bu konseptual g‘oyasi, milliy istiqlolimizni mustahkamlash, mamlakatimizni rivojlantirishning, uning jahonning rivojlangan mamlakatlari darajasiga ko‘tarilishining nazariy va amaliy asosi bo‘lib qoladi va xalqimizning yaratuvchilikdagi faoliyatining oshishiga o‘zining ta’sirini o‘tkazib boraveradi.

«O‘zbekiston - yagona Vatan» tushunchasining g‘oyaviy mafkuraviy mazmuni hamda Vatan, vatanparvarlik haqida fikr bildirishdan avval Vatan tushunchasiga izoh berish maqsadida muvofiq. Vatan aslida arabcha so‘z bo‘lib, ona yurt ma’nosini anlatadi. SHu ma’noda olib qaraydigan bo‘lsak, O‘zbekiston o‘zbek xalqining vatani, sajdagoh kabi muqaddas makonidir. Vatan – bu inson va uning avlod-ajdodlari kindik qoni to‘kilgan muqaddas dargohdir. Vatan - bu ajdodlar maskani, el- yurt, xalq voyaga etgan, uning tili, tarixi, madaniyati, urf–odatlari, qadriyatlari chinakamiga shakllanib, o‘sib, kamol topib boradigan zamindir.

Vatan deganda, hamisha o‘zimiz tug‘ilib o‘sgan, ko‘z ochib ko‘rgan, ta’lim tarbiya olib voyaga etgan, necha–necha avlodu ajdodlarimiz yashab o‘tgan, ularning aql-idroki, mehnati sarf qilingan yurt ko‘z oldimizga keladi.

Vatan ona kabi aziz va mukarramdir. Vatan insonga baxt–iqbol beradigan zamindir. Abdulla Avloniy aytganidek: «Har bir kishining tug‘ilib o‘sgan shahar va mamlakatini shul kishining vatani deyilur. Har kim tug‘ilgan, o‘sgan joyini jonidan ortiq suyar... Biz turkistonliklar o‘z vatanimizni jonimizdan ortiq suyganimiz kabi, arablar arabistonlarini, qumlik issiq cho‘llarini, eskimuslar shimol taraflar, eng sovuq qor va muzlik erlarni boshqa erlardan ziyoda suyarlar. Agar suymasalar edi, havosi yaxshi turonlik oson erlarga o‘z vatanlarini tashlab hijrat qilurlar edi».

Vatan – bu xalqning o‘tmishi, buni va kelajagidir. Vatan muqaddas qadriyat. Taraqqiyot vatandan boshlanadi. U insonning kindik qoni to‘kilgan joy, insonni ijtimoiy etimlikdan asrovchi manzil, ma’naviy kamolat va fuqarolik maydoni, hayot maktabi, farovonlik va baxt–saodat o‘chog‘idir.

Prezidentimiz I.Karimov keltirgan iboradagidek, «Vatan – sajdagoh kabi muqaddasdir». Vatanni eng oliy ne’mat singari boshimiz uzra baland ko‘tarib, har on va har soniyada uning tuprog‘ini ko‘zlarga surtib, unga ta’zim bajo aylashimiz farzandlik burchimizdir.

Muqaddas hadisi shariflarda «Vatanni sevmoq iymondandir», deyilgan. YA’ni, iymoni but, vijdoni pok har bir inson vatanni sevadi, uni g‘animlar ko‘zidan asraydi, uning yashnashi va yashashi, hurligi uchun kurashadi. Har bir barkamol inson vatan kamolati va istiqboli, el – yurtning ozodligi va mustaqilligi uchun hamma narsani, hatto shirin jonini ham ayamaydi. Bu haqda mavlono Fuzuliyning, mening bitta hayotim bor, bordiyu mingta hayotga ega bo‘lgan taqdirimda ham hammasini vatan uchun sarflagan bo‘lur edim, deb aytgan so‘zlari har birimiz uchun bebaho o‘gitdir.

Sog‘lom, aqlli va yuragida o‘ti bor har bir fuqaro, hech shubhasiz, Ona–Vatanni jon dilidan sevadi. Vatanga muhabbat ko‘r–ko‘rona bo‘lishi mumkin emas, buning uchun o‘zlikni anglash, demakki, o‘zi mansub bo‘lgan xalqning kechmishini, kindik qoni tomgan tuproqning tarixini bilish, dilda iftixor tuyish, shu zamin, shu xalq, shu Vatan bilan o‘z qismatini bus–butun deb his qilish lozim. O‘zbek xalqi barcha xalqlar singari asrlar mobaynida saqlanib kelgan milliy urf odati, rasm–rusumi, marosimi va an’analari, yurish turishi, g‘ururi, bir so‘z bilan aytganda, madaniy–ma’naviy dunyosiga ega.

Ko‘hna va navqiron o‘zbek davlati Buyuk ipak yo‘li, ya’ni savdo sotiq, madaniyat, turli dinlar kesishgan muqaddas zaminda joylashgan. Mashhur karvonsaroylarda doimo turli millat vakillarining turli tillardagi suhbatini eshitish mumkin bo‘lgan. Tarixan bizning o‘lkada yashagan aholi turli dinlarga e’tiqod qilgan. Ammo ularning o‘zor tinch–totuv va osayishta tumush kechirishining eng muhim omili shu yashayotgan ona tuproqqa hurmat, sadoqat, muhabbat bo‘lgan. Vatanparvarlik tuyg‘usi barcha–barchani yagona Vatanda birlashtirgan.

Biz chindan ham yagona Vatanimiz O‘zbekiston bilan faxrlansak arziydi. Buning negizida insonparvarlik, xalqparvarlik, oilaning baxt–saodati, Vatanga muhabbat, barcha fuqarolarning erkinligi va tengligi, ijtimoiy adolat kabi umumbashariy tushunchalar yotmog‘i kerak.

Vatanimizning ko‘p millatli xalqi ongida «O‘zbekiston yagona Vatan» degan ulug‘ tushunchani qaror toptirish milliy mafkuraning muhim vazifalaridan biridir. Bunda «YAgona Vatan» g‘oyasi o‘zining tub mohiyati bilan milliy mustaqilligimizga putur etkazadigan millatchilik, shovinistik g‘oyalarni, mahalliychilik, oshna og‘aynichilik illatlarini tag–tomiri bilan yo‘qotishda, O‘zbekistonda istiqomat qilayotgan turli xalq va millat vakillarida yagona Vatan farzandi ekanligi bilan faxrlanish tuyg‘usini tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb etadi.

«YAgona Vatan» ruhidan ilhomlangan, el–yurt tinchligi va mustaqilligi uchun kurashgan Vatan fidoyilari Tumaris, SHiroq, Jaloliddin Manguberdi, Temur Malik Amir Temur singari ulug‘ sarkarda va xalq qahramonlarining jasorati bugungi kunda ham vatandoshlarimizda faxr va g‘ururlanish tuyg‘usini kuchaytiradi. Mustabid tuzum qatag‘onlarining qurboni bo‘lgan, «YAgona – Vatan» g‘oyasi ruhidan quvvat olgan CHo‘lpon, Fitrat, Usmon Nosir, Abdulla Qodiriy va boshqalarning jasorati, vatanimiz mustaqilligi, ozodligi yo‘lidagi fidoyiligining yorqin namunasidir.

Vatan taqdiri uchun mas’ullik «YAgona – Vatan» tuyg‘usini shakllantiradi. CHunki, shaxsiy g‘oya va manfaatlar shaxs faolligini kuchaytiruvchi omil bo‘lsa, vatanparvarlik g‘oyasi o‘zida butun bir xalqning hayotiy manfaat va intilishlarini, orzu – umidlarini aks ettiradi. YAgona – Vatan hissi odamning qalbida tabiiy ravishda tug‘iladi. YA’ni, inson o‘zligini anglagani sari yuragida Vatanga muhabbat tuyg‘usi ildiz otib yuksala boradi. «Bu ildiz qancha chuqur bo‘lsa, tug‘ilib o‘sgan yurtiga muhabbat ham shu qadar cheksiz bo‘ladi»,¹ - deb yozgan edi. Prezidentimiz I.A.Karimov.

YAgona Vatan g‘oyasi, bir tomondan, O‘zbekiston zaminida kelajagi buyuk, ozod va obod Vatan, erkin va farovon jamiyat barpo etish uchun xalqimiz kuch-quvvatini jipslashtirishni, xalq irodasini bunyodkorlik ishlariga safarbar etishni, ikkinchi tomondan esa milliy mustaqilligimizga xavf solayotgan mafkuraviy taxdidlarga zarba bera oladigan vatanparvar avlod tarbiyalashni ko‘zda tutadi.

O‘z Vataniga, tavallud topgan zaminga yuksak hurmatda bo‘lgan ulug‘ ajdodlarimiz o‘z ismlari oxiriga tug‘ilib o‘sgan joy nomini unutmaslik uchun qo‘shib aytganlar: Xorazmiy, Buxoriy, Farg‘oniy, Termiziy, Marg‘inoniy, Farobiy, Qoshg‘oriy, Beruniy YUgnakiy va boshqalar. Bu kindik qoni to‘kilgan erga, Turkistonga, O‘zbekistonga, o‘z Ona – Vataniga bo‘lgan azaliy sadoqat timsoli emasmi? Buyuk ajdodlarimiz shu yo‘l bilan o‘z Vatanini, yurtini, madaniyatini, fanini, san’atini butun jahonga targ‘ib qilganlar. Bu noyob vatanparvarlik namunasidan kelib chiqib, har bir O‘zbekiston fuqarosi o‘z tug‘ilgan joyini gullatib yashnatishi, YAgona Vatani bo‘lmish O‘zbekistonning buyuk kelajagi uchun fidokorona mehnat qilishi va Vatan ravnaqiga o‘zining xissasini qo‘shish lozim. Biz milliy mustaqillik tufayli «O‘zbekiston – yagona Vatan» g‘oyasi ruhida tarbiyalanib, o‘qib, mehnat qilish imkoniyatiga ega bo‘ldik.

Ma’lumki, Vatanning ravnaqi, avvalo, uning farzandlari kamoliga bog‘liq. Bu esa har bir yurdoshimizni o‘zining ma’naviy kamolati uchun yuksak ma’suliyatini his etishga, o‘z manfaatlarini shu yurt, xalq manfaatlari bilan uyg‘unlashtirib yashashga da’vat etadi.

Milliy g‘oya esa hech qachon Vatandan tashqarida ildiz otmaydi va rivojlanmaydi. SHu sababli Vatanning ravnaqiga xizmat qilmaydigan g‘oya hech qachon milliy g‘oya bo‘lolmaydi. U Vatan ravnaqini belgilab beradigan tamoyillarni o‘zida aks ettirsagina kuch-qudrat manbaiga aylanadi.

Zahmatkash o‘zbek xalqi XIX asrning ikkinchi yarimidan boshlab o‘z milliy mustaqilligi uchun mustamlakachilik tuzumiga qarshi kurash olib bordi. 1898-1916 yillardagi xalq qo‘zg‘olonlari, tarixda «bosmachilik» deb atalgan milliy ozodlik harakatining sog‘lom kuchlari, ma’rifatparvar jadidlar, yosh xivaliklar va yosh buxoroliklar, Qo‘qon muxtoriyati tashkilotchilari olib borgan harakatlari O‘zbekistonning mustaqilligi uchun olib borilgan kurashlar edi.

SHo‘rolar davrida «millatchi», «aksilinqilobchi» deb atalgan ziyolilar olib borgan harakatlar ham milliy ozodlikni qo‘lga kiritishga urinish, adolat va haqiqatga erishish yo‘lida olib borilgan kurash desak to‘g‘ri bo‘ladi. Bu kurashlarda xalqimiz ko‘p jafo chekdi, minglab vatandoshlarimiz jaholat qurbonlari bo‘ldi.

Bu davrda milliy manfaat vatanga, ona zaminga mehr–muhabbat degan his – tuyg‘ular asta – sekin so‘ndirila boshlagan edi. «Vatan» tushunchasi esa mavhum bir umumiy holga kelib qolgandi.

Hamma narsa – «Umumsovet» manfaatiga qaratilgandi. Har bir millat, xalq ming yillardan buyon yashab kelayotgan o‘z vatani uchun qayg‘urishga haqli emasdi. Oxir oqibat shunga etdiki, sobiq Ittifoq davrida bu mamlakatda yashayotgan xalqlar, shu jumladan o‘zbeklar ham o‘z vatanida bevatan bo‘lib yashashga majbur bo‘ldilar.

Mustaqillik tufayli biz o‘zimizning haqiqiy vatanimizni topdik. Bu mustaqillikning bizga bergan oliy ne’matidir. Vatani mustaqil xalqning o‘zi ham mustaqil bo‘ladi. YUrti ozod va erkin odamning erki o‘z qo‘lida bo‘ladi.

1989-91 yillarda Islom Karimov boshchiligida o‘zbek xalqining qadr-qimmatini, or–nomusini, sharafini himoya qilish, mamlakatimiz boyliklari talon–taroj qilinishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun qilingan harakatlar va ko‘rilgan choralar ham mustaqillik yo‘lidagi olib borilgan kurashning yorqin namunalaridir. Mustaqillik mafkurasi etuk milliy ong, milliy birdamlik tuyg‘usi zaminida shakllangan vatanparvarlikni ham o‘z ichiga oladi. Vatanparvarlik g‘oyasi nima? Vatanparvarlik g‘oyasi - ona zaminga bo‘lgan muhabbat, uni sevish e’zozlash, Vatan ravnaqi haqidagi g‘amxo‘rlikdir. Vatanparvarlik g‘oyasi – bu jamiyat ahli ruhiyatining ko‘rsatkichi, xohish irodasining namoyon bo‘lishidir.

Vatanparvarlik g‘oyasi – milliy manfaatlarni, millat taqdiri va istiqlolni chuqur o‘ylash, anglash va qadriga etish bilan bog‘liq bo‘lgan ma’naviyatdir. Insonning g‘oyaviy siyosiy etukligi, barkamolligi, shaxsning ma’naviy, axloqiy kamoloti, o‘z Vataniga bo‘lgan muhabbati, hurmati, sadoqati bilan belgilanadi. Vatan degan buyuk shaxsiy e’tiqodni qalbda to‘la–to‘kis jo qilmagan insonda iymon ham, diyonat ham bo‘lmaydi.

Inson uchun Vatan aziz va mu’tabar. Vatandan muqaddasroq va qutlug‘roq tuyg‘uning o‘zi yo‘q va bo‘lmaydi. Vatan bizning tomirimiz, o‘q ildizimiz, tayanch nuqtamiz, hayotimiz mabaidir. Vatan bizning uzoq o‘tmishimiz va baxtli kelajagimizdir.

Vatan qiyosi yo‘q bebaho boylikdir. Vatan muqaddas qadriyat. Taraqqiyot vatandan boshlanadi. Vatan insonni voyaga etkazadigan ta’lim tarbiya beradigan muqaddas zamin, fuqarolar maydoni va hayot manbaidir. Vatan insonlarni ijtimoiy larzalardan asrovchi, ona kabi o‘z bag‘riga bosuvchi diyor. SHuning uchun ham har bir inson o‘z dard alamini, orzu umidlarini Vatan bilan bog‘lab kelgan.

Inson uchun Vatan yagonadir - Vatan bittadir. O‘zbekistonlik shoirlarimiz Hamid Olimjon, G‘ofur G‘ulom, Abdulla Oripov, Erkin Vohidov va boshqalar asarlarida O‘zbekiston deb atalmish diyor faxr va g‘urur bilan olamga tarannum etilishida chuqur ma’no bor. Vatanning yaxshi yomoni, boy kambag‘ali bo‘lmaydi. Vatan tanlanmaydi. Vatan bizning molimiz emas, shuning uchun ham u pulga sotilmaydi. qarzga berilmaydi va garovga qo‘yilmaydi. Vatan har bir fuqaro uchun muqaddas va betakrordir.

Hadisu shariflarda Vatanni sevish, iymondandir, deb bejiz aytilmagan. Vatani sevish, ona diyorning qadriga etish, uning kamoloti, gullab yashnashi, tinchligi uchun qayg‘urish zarurligini yoshlarimiz ongiga singdirishda chuqur ma’no bor. CHunki, har qaysi insonning Vatani, ota – bobolari o‘tgan muqaddas zamin bo‘lib, u bilan faxirlanib yashagan.

Tarix vatanparvarlik g‘oyasini shakllantirishdagi eng buyuk qurollardan biri. O‘tmishda Ona – Vatan himoyasi, yurt tinchligi uchun jonini fido qilishga tayyor turgan buyuk ajdodlarimiz Amir Temur, Spitamen, Jaloliddin Manguberdi. Temur Malik kabi vatan fidoyilari bilan faxrlanamiz. Vatanparvarlik g‘oyasi, Vatan va uning ravnaqi tushunchalarida istiqlol yillarida alohida ahamiyat kasb eta boshladi. Qizil imperiya davridagi hukmron kommunistik mafkura butun qurolini kishilar ongidagi Vatan tushunchasini buzib, soxta mavhum sovetlar vatani g‘oyasini xalq ommasi ongiga singdirishga sarflagan. Men O‘zbekistonlikman, mening Vatanim O‘zbekiston deyish millatchilik sifatida baholanib, minglab vatandoshlarimizning yostig‘ini quritib qatag‘on domiga tortib ketganligiga tarix guvoh.

Bugun u qora kunlar o‘tmishga aylandi. Endi biz O‘zbekiston mustaqil bo‘lgan, uni jahon tanib, tan olgan davrda yashamoqdamiz. Bu mustaqillikni asrash, avaylash ham vatanparvarlikning namunasiga aylandi.

Vatan tushunchasi mustaqillik sharoitida alohida ahamiyat kasb etadi. Ma’lumki, istibdod yillarida hukmron mafkura kishilarimizning ongida Vatan tushunchasini buzib, uning o‘rniga mavhum, keng va umumiy Vatan tushunchasini singdirmoqchi bo‘ldi, ya’ni, masalan, o‘zbek uchun go‘yo Kareliya ham YOqutiston ham, O‘zbekiston bilan bir qatorda barobar Vatan edi. «O‘zbekiston Vatanim manim» yoki «o‘zbegim» deyish millatchilik, milliy cheklanganlik, deb baholanar edi va bunday so‘zlarning muallifi ta’qib qilinardi. Holbuki, Vatan – muayyan, aniq tushuncha. Vatan tushunchasi xalqimizning talaygina qismida etarli darajada aniq emasligining birinchi sababi – o‘tmishdagi hukmron mafkura ta’siri bo‘lsa, ikkinchi sababi – Temuriylar zamonidan so‘ng, to XX asrning birinchi choragigacha O‘zbekiston degan yagona jug‘rofiy va siyosiy tushunchaning amalda yo‘qligi, boz ustiga xonliklar, amirlik aminliklarga bo‘linib yotgan hududlarning chorizmning mustamlakasiga aylanishi edi. Mustaqillik ana shu ikki salbiy omilni bekor qilib, xalqimizda haqiqiy Vatan hissini, tushunchasini mustahkamlamoqda. Bugungi kundagi dolzarb vazifalardan biri har bir fuqaromizda Vatanning shani-shavkati, nomi, mavqei bilan g‘ururlanish xislatlarini yoshlarimiz ongiga singdirishdir.

Vatanparvarlik – shu yurtda istiqomat qilayotgan barcha millat fuqarolari bilan ahil, do‘st–birodar bo‘lib yashashdan, yagona vatan manfaati, xalq tinchligi va osayishtaligi uchun kurashishdan iborat. Mustaqillik tufayli qo‘lga kiritilgan jahonshumul yutuqlarimizni qadriga etish va asrash, milliy madhiya, gerbimiz va bayrog‘imizni sevish, jasoratiga hurmat bilan qarash chinakkam vatanparvarlikdir. Kishilarimiz turli xalqlar bilan bir oilaga birlashb, elim deb, yurtim deb yashasa Vatanimizning kelajagi porloq va buyuk bo‘ladi. Har birimizning dilimizdagi vatanparvarlik tuyg‘usi alanga olib tursagina, shu Vatan fuqorosiman deya faxrlanishiga haqlimiz.

Vatanparvarlik tuyg‘usi faylasuflar, shoir va yozuvchilar asarlarida ming bor madh etilgan. Vatani sevmoq vatanparvar bo‘lish demakdir. Vatan ma’naviyat, fan, adabiyot va san’at o‘chog‘i, har bir kishining tug‘ilib o‘sgan yurtiga munosabati, u kishining qalbi, muhabbat tuyg‘usi, chunki inson Vatanda kamol topadi, farovonlik va baxt- saodatga erishadi. Inson uchun Vatandan yuksakroq boylik yo‘q. Vatan borki, el bor. Elsiz Vatan biyobon, Vatansiz el – darbadar.

Prezidentimiz I.A.Karimov: «Vatanning har bir asl farzandi o‘zini ota yurtining ajralmas bo‘lagi deb his etayapti va bundan farlanayapti. Istiqlol bergan eng katta boyliklardan birinchisi ana shu desak, aslo yanglishmagan bo‘lamiz», - deb xalqimizning necha asrlardan buyon yagona orzusi ona – Vatan sog‘inchi bilan yashaganini juda to‘g‘ri ta’kidladi.

Vatanparvarlik aniq muhitda, zaminda va mavjud ma’naviy–ahloqiy qadriyatlar asosida shakllanadi. SHaxs vatanparvarlik tuyg‘usini yaratmaydi, balki, uni tayyor holda qabul qiladi. CHunki vatanparvarlik uzoq tarixiy rivojlanish jarayonida shakllanadigan ijtimoiy tuyg‘udir.

Vatanparvarlik kishilarning ijtimoiy va ma’naviy axloqiy xislatlarining, fazilatlarining yuksak darajada namoyon bo‘lishi hisoblanadi. Zero, ular negizida ota–bobolardan meros qolgan zaminni sevish, urf–odatlarni, qadriyatlarni saqlash, el-yurt ravnaqi uchun chin dildan mehnat qilib, Vatan dushmanlaridan himoya qilish, har qanday qaramlikdan ozod etish, hatto zarur bo‘lsa, uning ozodligi va mustaqilligi uchun jonini ham ayamaslik kabilar yotadi. Vatanparvarlik el-yurt manfaatlariga xizmat qilish, el-yurt manfaatlarini shaxsiy manfaatlardan ustun qo‘yish demakdir.

Fidoyilik vatanparvarlikning bosh belgisi hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasining mustaqil davlat sifatida mustahkamlanishi, uning iqtisodiy, ma’naviy–madaniy taraqqiyoti, fuqarolarning tezroq farovon hayotga erishishi uchun tinmay mehnat qilishi va izlanishini fidoyilik deyishimiz mumkin. Fidoyilik Vatanga bo‘lgan sadoqatdan, muhabbatdan boshlanadi. Istagan sohada vatanparvarlik tuyg‘usini namoyon qilish mumkin. Tabiatni muhofaza qilish, ota–bobolarimiz qoldirgan madaniy meroslarni to‘plash, o‘rganish, avaylab saqlash va targ‘ib qilish kabilar ham vatanparvarlik hisoblanadi.

Vatanini sevmoq bizga sunnatdir. Vatanini sevgan, Vatan nima ekanini yurakdan his etgan, Vatanidan ayru tushganida uni sog‘inib qolgan, unga hamisha talpingan har bir vijdonli odam yurt qayg‘usi bilan yashaydi, uning yarasiga malham, dardiga darmon bo‘lishga intiladi.

Ajdodlarimiz orasida biror yirik siymo yo‘qki, yurti uchun qayg‘urmagan, yurt tashvishi bilan nafas olmagan bo‘lsin, betavfiq zolimlarning yo‘lini to‘smagan doim elim deb, yurtim deb yonib yashamagan bo‘lsin. Ular fidoyi, vatanparvar, fikri tiniq, mulohazali odamlardir. Jaloliddin Manguberdi yurtining asoratga tushayotganidan qayg‘urib, jangga otlanadi. SHarq tomonidan tug‘ilajak xavfni oldini olish maqsadida etmish yoshga borganiga qaramay sohibqiron Amir Temur qahraton qishda olis safarga otlanadi. Alisher Navoiy yurti uchun g‘am chekib, agar mamlakat parokanda bo‘lsa, el tinchligi yo‘qolib, azobda qolishini o‘ylab, qarigan chog‘ilarida ham podshoh Husayn Boyqaro bilan shahzodalar o‘rtasidagi nizolarni bartaraf qilish yo‘lida viloyatma–viloyat kezadi. Abdulla Avloniy Turkistonning kelajagiga qayg‘urib, najot–ma’rifatda, degan shiori bilan maydonga chiqadi, yoshlar ilmli bo‘lsalar, yurtni ozodlikka olib chiqadilar, deb «Turkiy Guliston»ini yaratadi. Abdulhamid CHo‘lpon esa yurti bolshovoylar oyog‘i ostida toptalayotganidan faryod chekib, aziz jonini qilich tig‘iga qo‘yib, xalqni uyg‘onishga da’vat qilib, «Buzilgan o‘lkaga» degan she’rini bitadi.

Vatanparvarlik - bu vatan oldidagi ma’suliyat, millat bilan yashashdir. Vatanparvarlik bu, fidoyilik, halollik bilan mehnat qilish, insonparvar bo‘lish, ya’ni O‘zbekistoning buyuk davlat bo‘lishiga hissa qo‘shish demakdir. Vatanparvarlik shaxsni yuksak axloqiy fazilatlar ruhida shakllantirishning eng muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Hozirgi kunda yangicha tafakkurga bo‘lgan ehtiyoj shunday bir qa’tiy e’tiqodga tayanadiki, bunda o‘z Vatani tarixidan faxrlanish, uni o‘rganish bilan g‘oyaviy–siyosiy jihatdan etuk insonni tarbiyalash mumkin. SHuning uchun har bir kishida Vatan tuyg‘usini rivojlantirish zarur, bunda har bir kishi insonparvarlikka asoslangan demokratik, huquqiy davlat barpo etishga, jamiyatimizni insonparvarlashtirishga o‘z hissasini qo‘shishi, o‘zbek milliy g‘ururiga sodiqlik, do‘stlik munosabatlarini rivojlantirishi, barcha axloq va huquq normalariga rioya etishi lozim.

Mamlakatimiz aholisi ko‘p millat vakillaridan tashkil topgan. Hozir yurtimizda 130 dan ortiq millat va elat vakillari istiqomat qiladi. Ko‘p yoki oz sonligidan qa’tiy nazar, mamlakatimizda barcha millatlar uchun hamma sharoitlar yaratilgan. Ana shu millatlarning barchasi mustaqil yurt ravnaqi, el-yurt farovonligi va tinchligi uchun o‘z hissalarini qo‘shmoqdalar. Qozoq, qirg‘iz, tojik, rus, yahudiy, uyg‘ur, qoraqalpoq, turkman, tatar, ukrain va boshqa millatlarning ko‘plab vakillari «O‘zbekiston o‘z vatanim» deb faxr bilan yashayotganligi mamlakatimiz ravnaqi uchun zamindir.

YUrtimizda istiqomat qilayotgan barcha elat va millatlar o‘rtasida do‘stlik va birodarlik rishtalarini mustahkamlab borish, har bir millat vakili dunyoqarishida o‘zaro hurmat va totuvlik g‘oyasini shakllantirish, ularning iste’dodini va salohiyatini to‘la ro‘yobga chiqarish uchun sharoit yaratadi va uni Vatan ravnaqi, yurt tinchligi, xalq farovonligi kabi ezgu maqsadlar sari safarbar qiladi.

Faqat millatlararo totuvlik g‘oyasiga tayanib, umumiy maqsadlar yo‘lida hamjihat bo‘lib, Vatan ravnaqi yurt tinchligi va xalq farovonligidek olijanob maqsadlarga erishish mumkin. Milliy mafkurada mamlakatimizda yashayotgan barcha millatlarning ezgu maqsadlari, mamlakat manfaatlari, taraqqiyot yo‘li, e’tiqodi va ishonchi mujassamlashgan bo‘lib, u xalqimizga xos bo‘lgan bag‘rikenglik, oliyjanoblik, insonparvarlik, ochiq ko‘ngillilik kabi fazilatlarga asoslanadi.

Ko‘p millatli mamlakatimiz aholisi ongida «O‘zbekiston – yagona Vatan» g‘oyasini shakllantirish milliy mafkuraning bugungi kundagi eng muhim vazifalaridan biri.

Mustaqil Respublikamiz fuqarolari, xususan yoshlar ruhiyatida vatanparvarlik tuyg‘ularini shakllantirish, ularni rivojlantirish demokratik, adolatli va huquqiy jamiyatni barpo etishning muhim kafolati sanaladi. SHuning uchun vatanparvarlik tuyg‘ularini shakllantirish butun tarbiyaviy ishimizning muhim yo‘nalishlaridan biri bo‘lib qolmog‘i lozim.

Davlat mustaqilligini qo‘lga kiritgan O‘zbekiston Respublikasi insonparvar demokratik tuzumga o‘tish yo‘lini o‘zi uchun maqbul deb bildi. Bu yo‘l fuqarolik jamiyati va huquqiy davlatni o‘rnatish va mustahkamlash yo‘lidir.

Fuqarolik jamiyati O‘zbekiston Respublikasining ijtimoiy asosidir. Fuqarolik jamiyati – erkinlik, ozodlik, tenglik, ijtimoiy adolat jamiyatidir. Inson manfaati uchun xizmat qilish, turmush farovonligi ta’minlash, uning qobiliyati, talanti va iste’dodini ro‘yobga chiqarish, niyatlari, orzu–armonlarini amalga oshirish, fuqarolik jamiyatining oliy maqsadidir. Fuqarolik jamiyati insonparvarlik jamiyati bo‘lib, O‘zbekistonda tug‘ilib, shu yurtga mehnati singgan, uni o‘z Vatani deb bilgan va hurmatlagan har bir millat va xalq vakillarini dini, tili, madaniyati, dunyoqarashi, urf–odatlari xilma–xilligiga qaramasdan qonun yo‘li bilan himoya qiladi, ularning manfaatlarini qo‘llab-quvvatlaydi. Prezidentimizning «O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyoti yo‘li» kitobida juda aniq va mukammal qilib ta’riflanganidek, «O‘zbekiston – kelajagi buyuk davlat. Bu – mustaqil, demokratik, huquqiy davlatdir. Bu – ijtimoiy ahvoli, siyosiy e’tiqodlaridan qa’tiy nazar fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini ta’minlab beradigan davlatdir»¹.

Fuqarolik jamiyatining ma’nosi shuki, davlatchiligimiz rivojlana borgan sari boshqaruvning turli xil vazifalari bevosita xalqqa topshiriladi, ya’ni o‘zini–o‘zi boshqarish organlari yanada rivojlantiriladi.

Fuqarolik jamiyatini qurish strategik vazifa ekan, albatta kuchli davlatdan kuchli jamiyat sari bosqichma–bosqich o‘tish zarur. Bunda kuchli huquqiy davlat tashqi siyosat, mudofaa, davlat va fuqarolar xavfsizligini ta’minlash, moliya va soliq tizimini shakllantirish, qonunlar qabul qilish kabi umummilliy vazifalarni amalga oshirsa, boshqa masalalar bilan shug‘ulanish markazning emas, joylardagi jamoat tashkilotlariga, fuqarolarning o‘zini–o‘zi boshqarish organlariga topshirildi.

Fuqarolik jamiyati shakllantirishning muhim sharti, bu jamiyat hayotida nodavlat va jamoat tashkilotlarining o‘rni va ahamiyatini keskin kuchaytirishdan iborat. Boshqacha qilib aytganda, bu – «Kuchli davlatdan kuchli jamiyat sari» degan tamoyilni hayotga joriy etish demakdir.

Bu yo‘nalish ijtimoiy–iqtisodiy jarayonlar bilan bog‘liq ko‘p masalalarni hal qilishda davlat tuzulmalarning rolini kamaytirish va bu vazifalarni bosqichma–bosqich jamoat tashkilotlariga o‘tkaza borishni taqozo etadi.

Buning uchun, avvalombor davlatning iqtisodiy sohaga, xo‘jalik yurituvchi tuzilmalar, birinchi galda, xususiy sektor faoliyatiga aralashuvini cheklashdi. Bu masalada davlatning roli, avvalo, iqtisodiyotni rivojlantirish borasidagi ustuvor yo‘nalishlarini aniqlashga, qabul qilingan qonunlar va huquqiy normalarning barcha tomonidan so‘zsiz bajarilishini ta’minlashga, tashabbus va tadbirkorlikni rag‘batlantirishga, xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar o‘rtasida raqobat muhitini qaror toptirish uchun zarur va hammaga barobar bo‘lgan shart–sharoitlar yaratishga qaratiladi.

Qonunlar ijrosini ta’minlash mamlakatda qabul qilingan va amalda bo‘lgan me’yoriy hujjatlarni hayotga joriy qilishda davlat hokimiyat organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini kuchaytirish muhim ahamiyat kasb etadi. «Adolat - qonun ustuvorligida» degan hayotiy tamoyilga qat’iy amal qilib yashashimiz zarur.

Fuqarolik jamiyatida har bir shaxs hamma vaqt ham davlat bilan bevosita munosabatga kirishavermaydi. Fuqarolarning tuman uyushmalari, jamoalari mavjud bo‘ladiki, ular fuqarolarning manfaatlarini, huquq va erkinliklarini muhofaza qiladilar, buzilgan huquqlarini tiklash bobida davlat idoralari bilan munosabatga kirishadilar.

Fuqarolik jamiyati davlat hokimiyati bilan fuqarolar (fuqaroviy uyushmalar, guruhlar hamda jamoat birlashmalari) o‘zaro teng huquqiy (shuningdek, siyosiy–iqtisodiy) munosabatlarning erkin ishtirokchisi bo‘lishini anglatadi. Bu jamiyatning siyosiy shaklini huquqiy davlat va unga bog‘liq demokratik siyosiy tizim tashkil etsa, iqtisodiy zaminini xususiy mulkchilikka asoslangan bozor iqtisodiyoti tashkil qiladi.

Konstitutsiyada fuqarolik jamiyatning muhim tarkibiy qisimlari va institutlari bo‘lmish oila, maktab, jamoat birlashmalari, siyosiy partiyalar, ommaviy axborot vositalari, fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish organlari (mahalla), diniy muassasalar, jamg‘armalar, uyushma va ittifoqlar va boshqalarning huquqiy maqomi hamda asoslari mustahkamlab qo‘yilgan.

Milliy g‘oyaning fuqarolik jamiyati qurishdagi ahamiyati ortib boraveradi. Mamlakatimizda izchillik bilan mahalliy hokimiyat va fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari vazifalari kengaytirilmoqda, ularga davlat vakolatlarining bir qismi bosqichma–boqich o‘tkazilib, nodavlat va jamoat tuzilmalari huquqiy mavqeini oshirishni ko‘zda tutadigan «Kuchli davlatdan – kuchli jamiyat sari» konsepsiyasi amalga oshirilmoqda.

Prezidentimiz I.A.Karimov ta’kidlaganidek: «Boshlagan barcha islohotlarimizning pirovard maqsadi bita – adolatli jamiyat barpo etish»¹. Adolatli jamiyatda insonni – shu jamiyat fuqarosining huquqi, sha’ni, qadr-qimmati qadrlanadi. Fuqarolik jamiyatini shu jamiyat fuqarolarining o‘zlari shakllantiradilar. Bu, avvalo, ularning huquqiy tarbiyasi, madaniyati va ongi qay darajada ekanligi bilan belgilanadi.

Millliy g‘oyaning shakllanishi shaxs qadriyatlari, inson ma’naviy olami bilan bog‘liq. SHubha yo‘qki, milliy g‘oyani amalga oshirish, avvalo har tomonlama bilimli, ma’naviy, jismoniy va aqliy etuk insonlarga bog‘liq.

Bu esa har bir yurtdoshimizni istiqlol g‘oyalari bilan qurollantirishni taqozo etadi. Sog‘lom avlodni tarbiyalash, erkin fuqaro ma’naviyatini shakllantirish, barkamol insonni voyaga etkazish ham ana shu vazifalar sirasiga kiradi. Zero, har bir shaxs ijtimoiy jarayonlarni o‘zida mujassam etuvchi sifatida jamiyatdagi barcha jarayonlarning, jumladan milliy g‘oya amal qilishida ham asosiy omil hisoblanadi. Avvalo, shaxs milliy g‘oyaning, uning hayotbaxsh tushunchalarining o‘zlashtiruvchisi, o‘ziga singdiruvchisidir. Ta’lim va tarbiya jarayonida, ijtimoiy–ma’naviy tizim, malakani oshirish va qayta tayyorlash, qolaversa, jamiyatdagi to‘laqonli axborot makoni orqali, u aniq va oqilona yo‘naltirilgan mafkuraviy qadriyatlar, me’yorlar va talablarni o‘zlashtirishi zarur.

SHaxsning milliy g‘oyani keng yoyishdagi o‘rni, avvalo, uning mafkuraviy jarayonlarda qanchalik faol ishtirok etishida ko‘rinadi. Faol intiluvchan shaxs mafkuraviy ta’sir, targ‘ibot va tashviqotning ob’ektidan mafkuraviy jarayonlarning sub’ektiga, mafkurachiga, mafkuraviy tarbiya tizimining muhim bo‘g‘iniga aylanib boradi. SHundan so‘ng u milliy mafkura g‘oyalarining tashuvchisiga, uning targ‘ibotchisiga, uni boshqalarga etkazuvchi vositasiga aylanadi. Har bir shaxs tegishli mafkuraviy g‘oyaviy tayyorgarlikka ega bo‘lgach, ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatish, ta’lim fan, madaniyat, sog‘liqni saqlash harbiy xizmat va hayotning boshqa sohalaridagi faoliyat orqali milliy mafkuraning asosiy tamoyillarini yoyishda, targ‘ib etishda va mustahkamlashda faol ishtirok eta oladi. SHu tariqa bu g‘oya va tamoyillar odamlarni aniq maqsad, taraqqiyot sari etaklaydi, millat qo‘lidagi bayroqqa aylanadi.

Ana shu sabablarga ko‘ra, milliy g‘oyani amalga oshirishda shaxs tayanch omil deb qaraladi, uning imkoniyatlarini yuksak baholagan holda, asosiy e’tibor muayyan shaxsning mafkuraviy tayyorgarlik darajasiga qaratiladi. Bunda muayyan shaxsga o‘zbek milliy xarakterining afzalliklarini tashviq qilish, xalqimiz madaniyatining bebaho va betakror ekanini anglatish, o‘zbeklarga xos jamoaviylik jamiyatimizning muhim xususiyati ekani, ijtimoiy birdamlik taraqqiyotimizning manbai bo‘lib xizmat qilishiga alohida e’tibor beriladi. SHuningdek, bu jarayonda taraqqiyotga baholi qudrat o‘z hissasini qo‘sha oladigan etuk shaxs timsolini shakllantirish muhim ahamiyat kasb etadi.

Milliy g‘oyaning amal qilish tamoyillari fuqarolik jamiyati va huquqiy davlat barpo etish, hayotning barcha jabhalarida olib borilayotgan faol mehnat bilan mustaqillikni mustahkamlashga qaratilgandir. Hozirgi davrda xilma–xil mulkchilik shakllari va mulk egasining qaror topishi, Vatan va mustaqillik, jamiyat va millat munosabatlarining yaxlitligi, mamlakatimizning xalqaro nufuzi va tichliksevar aloqalarining o‘sib borishi, osoyishtalik, milliy totuvlik, hamjihatlikka xizmat qiluvchi g‘oyalar ham ana shu tamoyillarning to‘la namoyon qilishga xizmat qiladi. Ularning hayotiyligi xalq irodasiga, ruhiyatiga, milliy tuyg‘ulari, orzu – intilishlariga mosligi bilan belgilanadi. SHuningdek, barpo etilajak yangi jamiyat va unga borishning iqtisodiy, siyosiy, huquqiy, ma’rifiy yo‘l–yo‘riqlari milliy g‘oyaning tamoyillariga tayanish orqali samarali amalga oshish imkoniga ega bo‘ladi.

Milliy g‘oyaning amaliyoti jamiyat va Vatan manfaatlari, yurt tinchligi, xalq farovonligi tamoyillaridan ajralgan holda zohir bo‘lmaydi. Bu jarayon mamlakatimizda kechayotgan islohotlar jarayoni, insonparvar huquqiy demokratik davlat yaratish, zamonaviy ulkan qurilishlar, yurtimiz xalqaro nufuzining o‘sib borishi, ma’naviy–ma’rifiy sohada yuz berayotgan yangilanishlar, umuman, davlatimizning iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, huquqiy, ma’naviy hayotidagi ijobiy o‘zgarishlar to‘g‘risida halqimizda tasavvur va tushunchalarni hosil qilib borish lozimligini ko‘rsatadi. Fuqarolarni milliy g‘oya tamoyillari asosida yashash va faoliyat yuritishga o‘rgatishda turli jamoat, ijodiy, ilmiy, tashkilotlar, institutlar, siyosiy partiya va harakatlar, jamg‘armalarning o‘rni va ahamiyati katta. Bu borada davlat organlari, ommaviy axborot vositalarining tashabbuskorligi ham alohida ahamiyatga molikdir.

Bunda ushbu tamoyillarning xalqimiz xohish irodasi, milliy manfaatlariga muvofiqligi, har bir kishida Vatanga sodiqlik va milliy g‘urur tuyg‘usini o‘stirishga yo‘naltirilganligi, har bir fuqaroning amaliy faoliyati, turmush tarzi, tabiatidan kelib chiqish juda katta ahamiyat kasb etadi. Mazkur sohadagi birinchi navbatdagi vazifa odamlar ruhiyatida, tafakkurida poklanish, yangilanish uchun shart–sharoitlar yaratish bilan birga O‘zbekiston jamiyatining ozod va obod Vatan barpo etish bilan bog‘liq maqsad va g‘oyalarini amalga oshirish yo‘lida xizmat qilishdir. Bu maqsad va g‘oyalar butun xalqimizning umumiy manfaatlarini aks ettiradi.

Ayni paytda, milliy g‘oyaning amal qilish tamoyillari jamiyatdagi barcha qatlam va ijtimoiy kuchlarning faoliyati, maqsad va intilishlariga ma’naviy yo‘nalish beradi. SHu tarzda milliy g‘oya jamiyatdagi turli ijtimoiy qatlamlarning manfaatlari va ehtiyojlariga xizmat qiladi, ularni amalga oshirish imkonini yaratadi.

Milliy g‘oyaning amal qilish tamoyillari shaxsning erkinligi, siyosiy va huquqiy imtiyozlarini qo‘llab-quvvatlashi, jamiyat uchun foydali ishlarda insonning faolligini oshirishi, umuminsoniy me’yorlarning boyitilishi, kishilarda yangicha munosabatlar qaror topishi uchun kurash olib borishini ham anglatadi. Bundan kuzatilgan asosiy maqsad demokratik o‘zgarishlar hayotimizning muhim yo‘nalishiga aylangan hozirgi davrda erkin fikrlovchi, o‘z faoliyatida bunga amal qiluvchi komil insonlarni voyaga etkazishdan iborat.

SHuni alohida ta’kidlash lozimki, istiqlol ma’naviyati sog‘lom, barkamol avlodni voyaga etkazish haqidagi orzular ro‘yobga chiqishi uchun shart-sharoit yaratdi. Zero, haqiqiy farovon jamiyatning a’zolari ham etuk ma’naviyat sohibi bo‘lishi shart. CHunki o‘zligini anglagan inson, o‘zgalar hamda millat, jamiyat, Vatan oldidagi burch va ma’suliyatini ham anglaydi. Uning qalbi, tafakkuri va ruhiyatida bunday ulug‘vor fazilatlar oson va samarali kamol topadi. Ma’naviy etuk, ruhi sog‘lom insonning jismoniy mehnati, turmush tarzi, orzu-intilishlari ezgulikka tomon yo‘nalgan bo‘ladi.

Mustaqillik yillarida odamlarni g‘oyaviy tarbiyalash va jamiyat ma’naviyatini yuksaltirish borasida ulkan ishlar amalga oshirildi. Fuqarolarimizning o‘zligini anglash, qadr-qimmat, iymon e’tiqod, ona- Vatanga muhabbat, istiqlol g‘oyalariga sadoqat, milliy qadriyatlarga hurmat e’tibor tuyg‘ularni o‘stirib borish yo‘lidagi harakatlar o‘zining samarasini bera boshladi. Odamlarning ruhiyati, dunyoqarashi ijtimoiy hayotga munosabati, amaliy faoliyatida tub o‘zgarishlar yuz bermoqda, ularning tafakkuri uyg‘onmoqda.

Bugungi kunda milliy g‘oyani har bir inson, ayniqsa yosh avlod qalbi va ongiga singdirish hayot taqazosiga aylandi. SHu bilan birga, mafkura sohasida yanada samarali va izchil ish olib borish, mafkuraviy targ‘ibotni takomillashtirish, ushbu soha xodimlari malakasini oshirish, mavjud muammolarini hal qilish uchun amaliy seminarlar, anjumanlar, muloqotlar tashkil etish zaruriyati ortib bormoqda. Bu o‘rinda qabul qilinayotgan Farmonlar, qonunlar va boshqa hujjatlarning asl mohiyatini, ularda bayon qilingan g‘oyalarni keng xalq ommasi ongiga etkazishning benihoya dolzarbligini ta’kidlash lozim. CHunki, huquqiy jamiyat va yuksak ma’rifatli, ezgu g‘oyali inson tushunchalari biri–biridan ajralmasdir. Madaniy bozorni ham, ma’naviy sog‘lom jamiyatni ham ana shunday kishilargina yarata oladilar. Ularni voyaga etkazmay turib milliy g‘oya tamoyillarining amalga oshganligi to‘g‘risida fikr yuritish qiyin.

Milliy g‘oyaning amal qilish tamoyillari mamlakatimizda yashaydigan kishilarning tinch–totuvligi, ijtimoiy–siyosiy va iqtisodiy baraqarorlikning qadriga etishi, jamiyatimiz hayot tarziga xavf solishi mumkin bo‘lgan tahdidlarga qarshi siyosiy, huquqiy hushyorligi bilan uzviy bog‘liq. CHunki, hozirgi davrda tarbiyalanayotgan va kelajakda mamlakatimiz uchun mas’ul bo‘lgan kishilar ana shunday jarayonlarning mevasi ekanligiga aslo shubha yo‘q.

Milliy g‘oya erkin fuqarolik jamiyatiga o‘tish jarayonida xalq tasavvurini o‘zgartirish va yangicha ma’no–mazmun bilan to‘ldirish, huquqiy davlatchilikka xos tamoyillarni turmush tarziga aylantirishda umuminsoniy qadriyatlarga tayanadi. U xalqning orzu–umidlarini umummiliy darajada yuksaltirib, odamlarni ezgu intilishlar tomon etaklaydi.

Bugungi tahlikali dunyoda har bir insonning o‘z hayotini to‘g‘ri tashkil etishi, shaxsiy manfaat va intilishlarini xalq va Vatanning pirovard maqsadlari bilan uyg‘unlashtira olishi milliy g‘oya tamoyillari amaliyotining eng muhim ko‘rsatkichidir. Ana shunday kishilarni tarbiyalash va voyaga etkazish har birimizning zimmamizga ulkan mas’uliyat yuklaydi.

YUrboshimiz O‘zbekistonda yangi jamiyat barpo etish jarayonini milliy davlatchilikni mustahkamlash, hokimiyat tarmoqlarining mustaqil faoliyatini ta’minlash, xalqning boshqaruv ishlarida faol ishtirok etishi, qonun ustuvorligi, so‘z va fikr erkinligiga erishish kabi dolzarb masalalar bir–biri bilan bog‘liq holda borishini tasavvur etadi. SHu bilan birga yangi jamiyat qurish vazifasini milliy g‘oya va mafkuradan xoli tarzda tasavvur etib ham bo‘lmaydi. Buning boisi shundaki, dunyodagi har qanday xalq adolatli jamiyatda yashab, o‘zining orzu intilishlariga erishishni istaydi. Ana shu jamiyat haqidagi maqsadlari esa uning milliy mafkurasida yaqqol aks etadi.

Milliy mafkuradagi olijanob g‘oyalar, qarashlar, fikrlar, nazariy xulosa va qoidalarning katta ijtimoiy kuchga aylanishi uchun ular, eng avvalo hayotimizga, ong va tafakkurimizga chuqurroq singgan, xalq qalban uni idrok etgan va aql–idrokini mulkiga aylantirgan, usiz borlig‘ini, hayoti ma’nosini tasavvur eta olmaydigan bo‘lishi lozim. Buning uchun g‘oyaviy targ‘ibot–tashviqot ishlariga alohida e’tibor qaratishga to‘g‘ri keladi. Aslida, targ‘ibot–tashviqot ham ma’naviy ma’rifiy–mafkuraviy ta’lim