Toshkent farmatsevtika instituti ijtimoiy fanlar kafedrasi "pedagogika. Psixologiya"

O„quvchilarning  bilim,  ko„nikma  va  malakalarini  baholash  mezonlari
. 
O„quvchilarning  bilim,  ko„nikma  va  malakalarini  baholash  mezonlari  hamma  vaqt 
bahstalab mavzu bo„lib kelgan. SHu bois u turli adabiyotlarda turlicha yoritilgan. Biroq 
mavjud  qarashlarni  umumlashtirib  aytish  mumkinki,  o„quvchilarning  bilim,  ko„nikma 
va  malakalarini  baholash  mezonlari  har  bir  fanning  maqsad  va  vazifalari,  shuningdek, 
sinf  (guruh)dagi  o„quvchilarning  o„zlashtirish  darajasiga  tayangan  holda  belgilanadi. 
SHuningdek,  baholash  mezonlarini  ishlab  chiqishda  o„quvchilarning  og„zaki  javob 
berishlari,  ko„nikma  va  malakalariga  alohida-alohida  yondashiladi.  Masalan,  ximiya 
darsidan baholash  mezonlariga o„quvchilarning og„zaki javoblari, amaliy topshiriqlarni 
bajara  olishlari  va  amalda  mavjud  bilimlarini  namoyish  eta  olishlari  inobatga  olinadi. 
Buni  «4»  baho  misolida  aniqlashtiramiz:  og„zaki  javob  berish  jarayonida  «4»  baho 
qo„yiladi, quyidagi holatlar namoyon bo„lsa: 
 
o„rganilayotgan mavzu yuzasidan to„g„ri javoblar berilsa; 
 
material mantiqiy ketma-ketlikda aniq bayon etilsa; 
 
o„qituvchi  talabi  bilan  tuzatilgan  ikki-uchta  unchalik  ahamiyatga  ega 
bo„lmagan xatolar yo„l qo„yilsa yoki to„liq bo„lmagan javob aytilsa. 
YOzma  topshiriqni  bajarishda  «4»  baho  qo„yiladi,  quyidagi  holatlar  namoyon 
bo„lsa: 
 
masalani echishda va izohlashda muhim xato bo„lmasa; 
 
topshiriqni  bajarish  va  izohlashda  muhim  ahamiyatga  ega  bo„lmagan  bir-ikki 
xatoga yo„l qo„yilsa yoki bitta izohning mohiyati ochib berilmagan bo„lsa. 
Amalda  bilimlarni  namoyish  etishda  «4»  baho  qo„yiladi,  quyidagi  holatlar 
namoyon bo„lsa:  
 
ishni to„liq, muhim xatolarsiz bajarsa, biroq natija chiqara olmasa; 
 
ishni  bajarishda,  tajribani  tugallashda  ikki-uch  muhim  bo„lmagan  xatolarga 
yo„l qo„yilsa. 
Bildirilgan fikrlarga tayangan holda shunday xulosa chiqarish mumkin: 
o„quvchilarning bilimlari uchun besh balli tizimda baholar quyidagi holatlarda 
qo„yiladi: 
 
«5» baho: a) o„quvchi materialni to„liq o„zlashtirib olgan bo„lsa; b) o„rganilgan 
mavzu  bo„yicha  asosiy  ma‟lumotlarning  mohiyatini  ochib  bera  olsa;  v)  egallangan 
bilimlarni  amalda qo„llay olsa; g)  o„rganilgan  mavzuni  bayon qilishda, o„zma  ishlarda 
xatolarga qo„l qo„ymasdan, ma‟lumotlarni tushuntirib bera olsa qo„yiladi. 
 
«4»  baho:  a)  o„quvchi  o„rganilgan  mavzuning  mohiyatini  bilsa;  b) 
o„qituvchining  savollariga  qiynalmasdan  javob  bera  olsa;  v)  egallangan  bilimlarni 
amaliyotda  qo„llay  olsa;  g)  og„zaki  javob  berishda  jiddiy  xatolarga  yo„l  qo„ymasdan, 
o„qituvchining qo„shimcha savollari bilan xatolarini to„g„rilay olsa hamda yozma ishda 

---

84 
 
uncha jiddiy bo„lmagan xatoga yo„l qo„ysa; 
 
 «3»  baho:  a)  o„quvchi  o„rganilgan  mavzuni  o„zlashtirgan,  lekin  mustaqil 
tushuntirish  berishda  o„qituvchining  aniqlashtiruvchi  savollariga  ehtiyoj  sezsa;  b) 
savollarning  mantiqiy  tuzuilishini  o„zgartirib  berganda,  javob  berishga  qiynalsa;  v) 
yozma ishda xatolari bor bo„lsa. 
 
«2»  baho:  o„quvchi  o„rganilgan  mavzu  haqida  tushunchaga  ega,  biroq  mavzuni 
o„zlashtirmagan, yozma ishda qo„pol xatolarga yo„l qo„ysa.   
      Pedagogik nazorat va ta‟lim sifatini baholashHar qanday ta‟lim-tarbiya muassasalari 
faoliyati  va  uni  nazorat  qilishning  maqsadlari  bir-birini  taqozo  etuvchi  va  uzviy 
aloqador:  ta‟limiy,  tarbiyaviy  va  rivojlantiruvchi  maqsadlarni  ko‟zda  tutadi.  Bu 
maqsadlar bir-birlari bilan uzviy aloqadorligi sababli ularning har birini shartli ravishda 
alohida-alohida quyidagicha ko‟rsatish mumkin: 
I.  Ta‟limiy  maqsad  -  mavzu  bo‟yicha  o‟quv  materiali  mazmuniga  ko‟ra  aniqlanib, 
o‟quvchilarda o‟rganilayotgan ob‟ektning muhim xususiyat (jihat)lari, namoyon bo‟lish 
shakllari haqida bilim va ulardan amaliyotda (kasbiy faoliyatda yoki umuman hayotda) 
foydalanish bo‟yicha ish-harakat usullarini shakllantirishni ko‟zda tutadi. 
II.  Tarbiyaviy  maqsad  -  o‟rganilayotgan  ob‟ektni  jamiyat  va  tabiat  hayoti,  manfaati 
uchun  qanday ahamiyatga egaligini ko‟zda tutib, o‟quvchi shaxsida  shakllanishi  lozim 
bo‟lgan shaxsiy (ijobiy va salbiy) 
xislat hamda fazilatlarni ko‟zda tutadi.


III. Rivojlantiruvchi maqsad - tahsil 
materialni


ahloqi  va


bir  vaqtda


shakllantirilishini  ko‟zda  tutadi.


ob‟ektni  muhim 
o‟ziga  xos  xususiyatlarini  anglab  etish  va  mushohada  yuritish  uchun  diqqatni 
qaratilishini talab etadi. 
Ta‟lim-tarbiya ishida quyidagilar hisobga olinmog‟i zarur: 
1. Ta‟lim-tarbiya ishini yakka va jamoaviy shakllarini uyg‟unlashtirish. 


2. Har bir o‟quvchining kuchli va kuchsiz jihatlarini hisobga olish va undan 
o‟zlashtirishi  natijasida  bilimi,  shu  kabi  shaxsiy  mantiqiy  tafakkur  fazilatlarini


(fikr 
yuritish)  oluvchining  tajribasi,  rivojlantirish  Fikr  yuritish  dasturiy  odob-  bilan 
qobiliyatlarining o‟rganilayotgan olish idrok oqilona foydalanish.


 
3. Har bir o‟quvchiga mos keladigan vazifalarni kuchiga ishontirish. 
4. O‟quv masalalarining muammolilik va qiyinlik asta-sekinlik bilan oshirib borish. 
5. Mashg‟ulotlarda barcha o‟quvchilarning faolligiga erishish. berib o‟z darajasini 
6. Ko‟zlangan  umumiy  maqsadga  har  bir o‟quvchining o‟z  kuchi  bilan erishish shart-
sharoiti metodlari va vositalarini oldindan topish. 
7. Dars vaqtidan unumli foydalanishga erishish. 
8.  O‟zlashtirilgan  bilim  va  ish-harakat  usullarini  mustahkamlash  va  qo‟llash 
maqsadlarida o‟quvchilarni ijodiy mustaqil ishlarini tashkil etish va shu kabilar.