Toshkent farmatsevtika instituti ijtimoiy fanlar kaedrasi "iqtisodiyot nazariyasi"

8-MAVZU. KORXONA (FIRMA) SARF-XARAJATLARI VA FOYDASI. ISH HAQI VA 
MEHNAT MUNOSABATLARI 
 
1. Ishlab chiqarish xarajatlari tushunchasi va uning tarkibi 
2. Qisqa va uzoq davrda ishlab chiqarish harajatlarining o`zgarish  tamoyillari 
3. Foydaning mazmuni. Foyda normasi va massasi 
4.Ish haqining iqtisodiy mazmuni 
Asosiy tayanch tushunchalar 
 
Ishlab  chiqarish  xarajatlari  – tovar  va  xizmatlarni ishlab  chiqarish va iste'molchilarga  etkazib 
berishga qilinadigan barcha sarflardir. 
Ichki  xarajatlar  –  korxonaning  o`ziga  tegishli  bo`lgan  resurslardan  foydalanish  natijasida 
vujudga keladigan. 
Tashqi  xarajatlar  –  tashqaridan  jalb  qilingan  resurslarga  to`lovlarni  amalga  oshirishga  ketgan 
xarajatlar. 
Doimiy  xarajat  –  ishlab  chiqarish  hajmiga  ta'sir  etmaydigan,  u  o`zgarganda  ham  miqdorini 
o`zgartirmaydigan xarajatlar. 
O`zgaruvchi xarajat – ishlab chiqarish hajmining o`zgarishiga ta'sir etadigan xarajatlar. 
O`rtacha xarajatlar – mahsulot birligiga to`g`ri keladigan xarajatlar. 
qo`shimcha  xarajatlar  –  mahsulotning  navbatdagi  qo`shimcha  birligini  ishlab  chiqarishga 
qilinadigan xarajatlar. 

---

85 
 
To`g`ri  xarajatlar  –  mahsulot  tannarxiga  bevosita  qo`shilib,  uning  tarkibiga  kiradigan 
xarajatlar. 
Egri xarajat – mahsulot tannarxiga ustama bo`lib, narxda aks etadigan xarajatlar. 
Iqtisodiy yoki sof foyda – yalpi pul tushumidan barcha xarajatlar chiqarib tashlangandan keyin 
qolgan qismi. 
Foyda normasi – foyda massasining ishlab chiqarish xarajatlariga bo`lgan nisbatining foizdagi 
ifodasi. 
Ish haqining turlicha nazariyalarini tahlil qilib, ularga o`z qarashingizni bildiring. 
Real ish haqi darajasi qanday omillar ta'siri ostida o`zgaradi? 
Nima uchun ish haqining umumiy darajasi har xil mamlakatlarda turlicha? 
Kasaba uyushmalari ish haqini oshirishning qanday usullaridan foydalanadilar?