Toshkent farmatsevtika instituti farmakognoziya kafedrasi

Ikkinchi  bosqichda  (etap)
  –  introduksiya  uchun  chuqur  ilmiy-tekshirish  ishlari 
ajratilgan o‗simlik formalari ustida olib boriladi. Bu bosqichda quyidagilar olib boriladi: 
meva  etilishi  dinamikasi,  tanlangan  o‗simlikni  asosiy  etishtirish  usullari,  hosildorlik, 
BFM (biologik faol moddalar) miqdori dinamikasi, mahsulotni sifatini aniqlash. Mevani 
etilish dinamikasini o‗rganishda, shunday ko‗rsatgichlarga asoslanadiki ularga ob –havo 
sharoiti,  hosildorlik  koeffitsienti,  ya‘ni  bor  hosilni,  olinishi  mumkin  bo‗lgan  hosilga 
nisbatan.    Kam  hosildorlikni  sabablari  ko‗p  bo‗lishi  mumkin,  masalan,  gul  yoki  gul 
to‗plamlarini  yaxshi  rivojlanmaganligini,  otalik  changchini  yaxshi  rivojlanmaganligi, 
otaliklarini bo‗lmasligi yoki yaxshi rivojlanmaganligi va hokazo. 
O‗simlikni  asosiy  o‗stirish  usullarini  ishlab  chiqish,  va  ularda  agrotexnik  va 
agrokimyoviy usullarni qo‗llash. Agrotexnikani qo‗llashda o‗simlikni o‗stirishda sanoat 
texnologiyasini  qo‗llash  ko‗zda  tutiladi,  ya‘ni  urug‗ni  optimal  muddatlarda  sepish 
(ekish) va urug‗ni qancha chuqurlikka qadash (ekish), o‗simlikni o‗sishiga doimiy qarab 
turish,  uni  oziqlantirish  maydoni,  o‗simlikni  ustini  yopish  usullaridan  foydalanish. 
Agrokimyoviy usullarni qo‗llash esa, o‗simlikni oziqlantirish muddatlari (rejim), hamda 
o‗g‗it  solish  orqali  hosildorlikni  o‗zgarishi,  mikroelementar  bilan  oziqlantirish 
kabilalarni o‗z ichiga oladi.  
Tajribalarni  o‗tkazish  uchun  ajratilgan  maydon  20  dan  60  m
2
  gacha  bo‗lishi 
mumkin  bo‗lib,  o‗simlikni  hajmiga  bog‗liq.  Ishonarli  ma‘lumotlar  olish  uchun  barcha 
tajribalar 4 martadan qaytariladi.  

---

82 
 
Mahsulot  va  urug‗larni  hosildoriligini  aniqlash  uchun  hamma  tuplarni  o‗rish  yoki 
kavlab  olish  kerak.  1  m
2
dagi  shoxlarni  qirqib  o‗lchanadi,  barglar  sonini  hisoblanadi, 
gullar va mevalar quritmasdan va qurigandan keyin tarozida tortiladi. Ayrim tur dorivor 
o‗simliklarni hosildorligini aniqlash tajribalari orqali, qaysi muddatda hosil yig‗ilganda 
rental (foyda) bo‗lishi aniqlanadi.  
BFM miqdorini aniqlash dinamikasi, o‗simlikni rivojlanish fazasiga, yoshiga, ekish 
(introduksiya)  uchun  olingan  boshlang‗ich  materialga,  hamda  o‗simlikni  organi  yoki 
o‗simlikni  biror  qismini  (o‗simlikni  olingan  muddati  va  to‗plangan  joyini  aniqlash 
uchun.  Mahsulot  tarkibidagi  ta‘sir  qiluvchi  moddani  foiz  miqdorini  hisoblanadi,  hamda 
ma‘lum  bir  maydondan  olinishi  mumkin  bo‗lgan  ta‘sir  qiluvchi  modda  miqdori. 
Qachonki yig‗indi moddalardan efir moyi, kumarinlar, flavonoilar va boshqalar miqdori 
aniqlanganda, ularni tarkibini ham ainqlanadi.  
2  chi  bosqichni  (etap)  so‗ngida  dorivor  o‗simlik  mahsuloti  sifatiga  qo‗yilgan 
talablarga  javob  berishi,  ya‘ni  son  ko‗rsatkichlar  aniqlanadi:  (o‗lchamlari,  rangi,  hidi, 
mazasi,  namligi,  kullari  va  boshqalar),  ularni  asosida  DS,  SS  yoki  FM  lar  loyihalari 
tuziladi.  Keyin  ekiluvchi  urug‗  yoki  ekiladigan  material  sanoat  bo‗yicha  ekish  uchun 
(sanoat miqyosida) etkazib beriladi.