Toshkent farmatsevtika instituti farmakognoziya kafedrasi

 
 
 
 

---

52 
 
DORIVOR MAHSULOTLARNI STANDART HOLIGA 
KELTIRISH 
 
Dorivor  mahsulotlar  qabul  punktlariga  tayyorlov  idoralari,  jamoalar  va  ayrim 
shaxslar tomonidan turli ko‗rinishda, ya‘ni standart talabiga javob bermaydigan holatda 
kelishi  mumkin.  SHuning  uchun  mahsulotlarni  idishlarga  joylashtirib  (qadoqlab), 
omborlarga  jo‗natishdan  oldin  ularni  ma‘lum  talablarga  javob  beradigan  holda  keltirish 
zarur. 
Dorivor mahsulotlarni standart holiga keltirish uchun quyidagi ishlar bajariladi: 
1.  Aralashmalardan  tozalash
. 
Tayyorlovchilarning  tajribasizligi  yoki  shoshilib  va 
pala-partish  ishlashlari  sababli  qabul  punktlariga  topshirilgan  dorivor  mahsulotlar 
tarkibida  turli  aralashmalar  bo‗lishi  mumkin.  Ular  organik  va  mineral  aralashmalarga 
bo‗linadi.  
Organik aralashmalarga dorivor o‗simlikka o‗xshagan yoki uning yonida o‗sadigan 
boshqa  o‗simliklar  qismlari,  xashak,  somon,  ko‗mir  va  boshqalar  hamda  shu  dorivor 
o‗simlikning mahsulot bo‗lmagan qismi kiradi. Mineral aralashmalar odatda kesak, tosh, 
tuproq, qum hamda shisha, sopol, chinni bo‗lakchalaridan iborat bo‗ladi. 
Mahsulotni  standart  holatga  keltirish  uchun  uni  aralashmalardan  tozalash  kerak. 
Buning uchun u mashinalar yordamida yoki qo‗lda elanib, aralashmalardan tozalanadi va 
navlapga  ajratiladi,  ayrim  hollarda  esa  (o‗simlikning  er  ustki  qismidan  gul  va 
barglarning  aralashmasini  ajratib  olish  uchun)  mahsulot  avval  mashinalarda  yanchilib, 
so‗ngra elanadi, poya va shoxlar ajratib tashlanadi.  
2.  Mahsulotning  nuqsonli  qismlarini  ajratish
. 
Agarda  dorivor  mahsulot  yomg‗ir 
yog‗ib  turgan  vaqtda,  yomg‗ir  yog‗ib  o‗tgan,  lekin  o‗simlik  hali  qurimagan  va  havoda 
namlik  ko‗p  vaqtda,  o‗simlikdan  ertalabki shudring  hali  ko‗tarilmaganda  tayyorlansa, u 
quritish  paytida  sarg‗ayib  yoki  qorayib  qolishi  mumkin.  Mahsulot  to‗g‗ri,  havo  quruq 
vaqtda  tayyorlansa,  lekin  noto‗g‗ri  quritilsa  ham  ular  sarg‗ayib  yoki  qorayib  qolishi 
mumkin.  Bu  nuqsonlar  tegishli  GOST  larda  ma‘lum  miqdorda  ruhsat  etiladi.  Agar  ular 
ko‗rsatilgan  miqdordan  ortiq  bulsa,  bu  mahsulot  sifatiga  ta‘sir  kiladi.  SHuning  uchun 
dorivor mahsulot navlarga ajratilib, qoraygan va sarg‗aygan qismlardan tozalanadi.  
3.  Mahsulotni  maydalangan  qismdan  tozalash
. 
Dorivor  mahsulot  tarkibida 
maydalangan  qismning  miqdori  tegishli  GOST  da  chegaralangan  bo‗ladi.  CHunki 
mahsulotni  tarkibida  maydalangan  qismi  me‘yoridan  ortiqcha  bo‗lsa,  uning  sifati  past 
hisoblanadi.  SHy  sababli  dorivor  mahsulotni  standart  talabiga  javob  beradigan  qilish 
maqsadida  uni  mayda  qismidan  tozalanadi.  Buning  uchun  mahsulot  tegishli  GOST 
talabiga binoan kerakli teshikli elaklarda elanadi. 
4.  Mahsulotni  qayta  quritish.
 
Qabul  punktlarida  qabul  qilib  olingan  mahsulotlar, 
ko‗pincha,  etarli  darajada  quritilmagan  bo‗ladi.  Bundan  tashqari,  bu  mahsulotlar 
(ayniqsa  gigroskopik  mahsulotlar)  saqlash  davrida  (tayyorlovchilar  zudlik  bilan  qabul 
punktlariga topshirmaganlarida) va qabul punktlariga olib ketilayotgan vaqtda sharoitga 
qarab  bir  oz  namlanib  qolishi  mumkin.  Xatto,  keyinchalik  ham,  bu  mahsulotlar 
omborlarda  yoki  dorixona  va  laboratoriyalarda  saqlanish  davrida  mog‗orlab,  sarg‗ayib 

---

53 
 
yoki qorayib o‗z sifatini yo‗qotadi. Mahsulotning qimmatini saqlab qolish uchun tegishli 
GOST da ko‗rsatilgan namlik qolguniga qadar qayta quritiladi. 
5. Mahsulotni maydalash.
 
Dorixonaga ko‗pchilik mahsulotlar maydalangan (mayda 
bo‗laklarga  qirqilgan  yoki  kukun-poroshok)  holda  yuboriladi.  Mahsulotlar  faqat 
omborlarda  tezda  buzilib,  o‗z  sifatini  yo‗qotmasligi  uchun  butunligicha,  mayda-
lanmasdan saqlanadi. 
Mahsulotlarni  maydalash  (barglarni  qirqish,  er  ustki  qismini  yanchish,  ildiz  va 
ildizpoyalarni  kubsimon  qilib  qirqish,  kukun–poroshok  holiga  keltirish)  mashinalar 
yordamida  amalga  oshiriladi.  Har  bir  mahsulotni  qay  darajada  maydalash  kerakligi 
tegishli  standartlar  (GOST)  da  ko‗rsatilgan  bo‗lib,  bu  ishlar  markazlashtirilgan  va 
moslangan qabul punktlarida bajariladi. 
 
DORIVOR 
MAHSULOTLARNI 
IDISHLARGA 
JOYLASHTIRISH 
(QADOQLASH) 
 
Standart  holiga  keltirilgan  dorivor  mahsulotlar  turiga  karab  har  xil  qadoqlanadi. 
Dorivor  mahsulotlarni  idishlarga  joylashtirish  (qadoqlash)  ularni  tashqi  ta‘sirlardan  va 
to‗kilish, sochilishdan, ishlatiladigan muddati ichida uning sifatini va tashqi ko‗rinishini 
o‗zgartirmasdan  saqlanishini  hamda  transport  vositalarida  jo‗natish  va  tashishni 
ta‘minlashi lozim. 
Mahsulotlarni  joylashtirishga  qoplar,  xaltachalar  (paketlar),  taxtadan  va  karton 
qog‗ozdan yasalgan yashiklar va kutichalar hamda toylash uchun yasalgan yashiklar va 
boshqalar  ishlatiladi.  Ishlatiladigan  idishlar  quruq,  toza,  hech  qanday  hidi  bo‗lmasligi 
hamda har bir partiya uchun bir xil bo‗lishi kerak. 
Mahsulotlar  joylashtiriladigan  idishlar,  idishdagi  mahsulotlarning  og‗irligi  dorivor 
mahsulotlarning  turiga  qarab  aniqlanadi  va  ular  tegishli  me‘yoriy  hujjatlarda,  masalan 
farmakopeya maqolasi (FM) va GOST larda ko‗rsatiladi: 
Quritilgan  dorivor  mahsulotlarni  qadoqlash  uchun  quyidagi  idishlardan 
foydalaniladi:.