Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

Uslubiy ta‘minot va mashg‗ulot jixozlanishi:
mavzuga oid tarqatma materiallar, uslubiy 
qo‗llanma, adabiyotlar, ma‘ruza matni, internet ma‘lumotlari, mavzu bo‗yicha prezentatsiya. 
Asosiy matn 
Dori moddalarining nomutanosib tarkiblari deb, qisman yoki to‗liq davolash xususiyatini 
yo‗qotgan dorilarga aytiladi. Bunday hollardadori modsalarining agregat hola ti va fizikaviy 
xususiyati o‗zgaradi. Natijadadoritayyor lashda, uni ishlatishda, aniqdozalarga taqsimlaxssa 
qiyinchi lik tug‗iladi. Bunga retseptda keltirilgan dori moddalarini gomogenligini, ya‘ni bir xil 
aralashma hosil qilmasligini ta‘kidlab o‗tish mumkin. Ayrim retseptlar bir qarashda qiyin va 
chalkash bo‗lib ko‗rinishi mumkin, lekin ularni yuqori malakali va bilimli farmatsevtlar bemalol 
tayyorlay oladilar. Bunday retseptlarni qiyinchilik tug‗diradigan retseptlar deb ata ladi. Tajribali 
farmatsevtlar bu retseptlarni tayyorlash da o‗ziga xos usullardan foydalanadilar. Ba‘zan 
qo‗shimcha moddalar ko‗shish yo‗li bilan ham tayyorlash mumkin. Bu esa farmatsevtning rolini, 
talabchanligini va javobgarligini oshiradi. Retseptlar tarkibiga qo‗shimcha modda qo‗shish yoki 
ayrim modsani boshqa dori modsasi bilan almashtirishni, albatga shifokor bilan maslahatlashgan 
holda bajarish, maqsadga muvofiqsir. CHunki ba‘zi retseptlarni o‗zgartirilishi natijasida ayrim 
kimyoviy o‗zgarishlar yuzaga kelishi mum kin. Bundan tashqari fizik va farmakologik 
nomutanosibliklar ham kuzatiladi.
 
Fizik nomutanosibliklar 
Poroshoklarning namlanishi 
Poroshoklarning namlanishi — aralashmaning gigroskopikligi, ya‘ni namlikni oshishi 
natgokasida vujudga keladi. Masalan: natriy salitsilat kukuni geksametilentetramin ku kuni bilan 
aralashtirilganda, kukun aralashmasi ma‘lum darajada namlanadi va o‗zining sochiluvchanligini 
yo‗qotadi, bu esa poroshokning gigroskopik holatini oshiradi. Kukun namligining to‗xtovsiz 
oshish tezligi, asosan dori preparatining boshlang‗ich xom ashyo olishdagi namligiga va nisbatan 
havodagi namlikka ham bog‗liq. Ayrim poroshoklar bir-biri bilan aralashganda suyuq likka 
aylanishi va evtektik aralashma hosil bo‗lishi mum kin. Masalan: kamfora,timol, fenol, rezorsin, 
fenilsa litsilat va boshqa moddalar bilan poroshok tayyorlanganda yuqorida aytib o‗tilgan holat 
kuzatiladi.